Aditz aspektua
Enviado por Chuletator online y clasificado en Lengua y literatura
Escrito el en 
vasco con un tamaño de 13,28 KB
EUSKAL IPUINGINTZA MODERNOAREN LEHEN URRATSAK
Euskal ipuingintza modernoaren lehen urratsak:
Ahozko ipuina oso ugaria Euskal Herriko herri literaturan.Idatzizko ipuingintzak xx.Mendearen lehen hamarkadetan hartu zuen indarra,euskaraz:Hainbat kontakizun argitaratu ziren,aldizkari eta kazetetan.Ipuin horietako asko umorezko kontakizun arinak ziren.Xx.Mendearen bigarren zatian ipuin modernoa agertu zen.Lehen urrats sendoak egin zituzten hiru idazle:
Martin Ugalde(Andoain,1921-Hondarribia,2004).Iltzaileak liburua argitaratu zuen 1961ean:helduentzako euskarazko lehen ipuin modernoa euskaraz.Liburuan gerra zibilaren garaiko eta osteko krudelkeria eta hilketak agertu,modu gordinean.
Anjel Lertxundi(Orio,1948)hunik arrats artean(Lur,1970)izena lehen ipuin liburuari.Gai berriak -baserri girotik aldenduak-tekniko berriak aipatutako bilduman
Mikel Zarate(Lezama,1933-1979)Ipuin antzeko alegi mingotsak(Zugaza,1975)liburuan euskal gizarte modernoaren arazoak agertzen ditu,alegia bidez.
SANTA AGEDA
Otsailaren 5a Santa Ageda eguna da. Santa honek elizaren santutegian ez du martiri handien garrantzirik, baina herri ohituretan badu agerpen zabala, eta, gainera, aspaldi-aspaldikoa.
Euskal Herrian badu santa honek ezaugarri aipagarri bat: herriko gazteriarekin lotura handia duten begiralea dugu. Santa Ageda bezperako ospakizunetan mutil gazteak ibiltzen ziren batez ere errondan, etxerik etxe koplak kantatuaz. Aparteko kontua izaten zuten halakoetan neska gazteei kanturik ederrenak egiteko. Beste alde batetik, eta batez ere Nafarroako eta Arabako lurraldeetan, mozkeria izeneko herriko gazteen multzoetan, egun hau izaten zen taldearentzako egunik behinena: egun honetan egiten zuten batzar nagusia, eta aukeratu egiten zituzten taldeko buruzagiak. Zilegi zuten, gainera, debekatuta zeuden ekintza batzuk egiteak(elizako kanpaiak jotzea, esaterako.)
ADITZA
Aditz motak
Osaera eta forma kontuan hartuta
Bakunak,eratorriak eta elkartuak:berezkoak eta aditz lokuzioak
Moldearen arabera
Jokatu gabea eta jokatua:trinkoak eta perifrastikoak
Aditz iragangaitzak eta iragankorrak
Lau jokamolde horietatik,bik dute nork pertsona:
Nor-nork eta nor-nori-nork;beste bik ez:nor eta nor nori.
Adizki naguasiaren ezaugarriak
Aditzoina
Aditzoina deitzen diogu aditzaren esanahia daraman guneari: erori-eror
Forma horiek dira subjuntiboan,ahaleran eta aginteran
Erroa
Aditz trinkoek ez dute aditzoinik,erroa baizik: eraman- -RAMA-(daramat)
Adizki laguntzaileetako erroak
Adizki laguntzaileek lau aditz hauen erroak dituzte oinarrian:izan,edin,edun,ezan
Aspektua
Adizki perifrastikoetan,aditz nagusia eta laguntzailea bereiz daitezke.Aditz nagusia lau modu hauetan ager daiteke:
etor naiteke “etor” Ez du aspeltu markarik.Aspektu gabea da.
Ahalera,subjuntiboa eta aginterazko adizkiekin agertuko da.etorri naiz “etorri” Ekintza burututa,amaituta dagoela adierazten du
etortzen naiz “etortzen” Ekintza oraindik ez da amaitu
etorriko naiz “etorriko” Ekintza gertakizun dela adierazten du
Adizki laguntzaileen ezaugarriak
Aldia
Aditzak ekintza noiz gertatzen den adierazten digu.Ekintza hori koka daiteke iraganaldian orainaldian eta geroaldian.
Aditz laguntzaileari erreparatuz gero,bi aldi baino ez daudela ikus dezakegu:oraina eta iragana.
Beraz,adizkiak,aldiari dagokionez hiru motatakoak: orainaldikoak(naiz,dut),iraganaldikoak(nintzen,nuen) eta alegiazkoak(banintz,banu).
Modua
Aditzak bere ahaleskotasunaren arabera bereizten ditu moduak,eta “-ke” markaren bidez egiten da bereizketa.Horren arabera aditzek(+ahal)edo(-ahal) tasuna dutela esango dugu.
Moduak honako hauek dira:indikatiboa,ahalera,subjuntiboa eta agintera.
Pertsona
Pertsonaren arabera,morfema zehatz batzuk agertuko zaizkigu aditzetan.
Nor “hura” denean,orainaldiko formetan d- agertuko zaigu aditzaren hasieran. Orainaldikoak ez direnean,aldiz,z- edo l- aurkituko ditugu: lehenengoa iraganean eta bigarrena alegiazkoan.
Pluralgileak
Nor plurala denean aditzek pluralgilea izango dute: -it-(dituzu)/ -zki-(dizkiozu)