1909ko aste tragikoa

Politika belaunaldi berri bat agertu zen: Antonio Maura -> Kontserbadoreen burua; José Canalejas -> liberalen burua. Sistema barruan erreformak bultzatu zituzten baina alderdien txandaketa eta hauteskundeen iruzurra mantentzen zen. Eststu ahaltsu bat eraiki nahi zuten.

Erreformak:

-Hauteskunde legea (1907): Hauteskundeak faltsutzea zailagoa izango zen, baina sistema politiko demokratzailerik ez zen lortu.

-Udal eta diputazioei autonomia gehiago eman zieten. Mankomunitateen legea 1913an egin zuten, probintzia-diputazioen arteko batasuna ahalbidetuz.

-Industria indarberritzeko eta nekazaritza suspertzeko neurri ekonomiakoak egin.

-
Gizarte legeak: Igandeetan atsedenaldia izateko eta langile aseguruak arautzeko Aurreikuspenerako Institutu Nazionala sortu.

-Eliza finantzatzeko erreformak; Giltzarrapoen legea onetsi erlijio ordena berriak mugatzeko.

-Zerga progresiboa ezarri zuten.

-Lan baldintzak hobetzeko legeak.

OPOSIZIO INDARRAK:

Errepublikanoak:

Gizonen sufragio unibertsala onartu ondoren errepublikazaletasuna bizkortu zen. Parlamentuan eserleku gehiago lortu zuten sortutako Batasun Errepublikarrak koalizazio bat osatu zuelako hauteskundeetarako.

Nazionalismoa:

karlismoaren porrotaren ondorioz foruak galtzerakoan izandako erantzuna. Euskararen aldeko kultura mugimendua garatu zen. 1895an EAJ, Sabino Arana bultzatzaile.

Karlismoa (eskuin antiliberala):

Karlos VII heriotzaren ostean indarra mantendu zuen. Alderdi barruan liskar eta zatiketa asko gertatu. Gizarte ordena inposatzeko diktadura aldarrikatu; Primo de Riveraren eta Francoren alde.

Langile mugimendua:

-Sozialistak: 1879an Pablo Iglesias PSOE sortu eta sindikalismoa garatu zuen. Hirietako langileen artean arrakasta handia izan zuen. Gobernua hasterakoan langileen eskakizunei entzun.

-Anarkistak: 1911an, Katalunia Andaluzia eta Levanten terrorismoa ekarri zuten.
Alfontso XIII aren aurka egin, Canalejas eta Dato hil zituzten.

ARAZO MILITARRA:

Militar kop. Handia, proportzio falta, soldata baxuak, jende asko armadaren kontran zegoen. Jurisdikzioen legea sortu: armadari irain egitea militarren kodean egongo ziren.

KRISIA -> EZTANDAK (1909-1917)

1909: BARTZELONAKO ASTE TRAGIKOA

Marokoko Gerra:  Protekturatua okupatzeko tropak mobilizatu zituzten Marokoko Iparraldera. Erreserbistek ez zuten hara joan nahi burgesiaren interesak babesteko. Aberatsen semeak ordainduz libratzen ziren. Herri altxamenduak gertatu ziren, ekonomia txarragatik eta Marokoaren arazoengandik. Greba orokorrak sortu ziren, anarkistak, sozialistak eta errepublikanoak batera aritu ziren.

Fanatismo antiklerarkela gertatu zen, Elizak eta Komentuak erre zituzten. Ondorio larriak izan zituen; 1k pertsona atxilotu, 75 hil eta 5 exekutatu, errepublikano eta sozialisten arteko akordioa monarkiaren aurka. Maura, kontserbadorea, dimititu eta liberalak gobernura igo, Canalejas buruan.

Lehen Mundu Gerra (1914-18)

Espaina neutral mantendu. Honek espainolen arteko enfrentamenduak eragin zituen: Aliatuen alde (Frantzia, Britaina Handia…) ezker demokratikoa, Germanofilioak (Alemania, Austria,...) eskuineko alderdiak, armadako ofizialak, goi kleroa, nekazariak.

Ondorio ekonomikoak hedapen handia izan zuten, eta klaseen arteko aldeak handitzea egin zuen. Industrian etekinak ateratzea burgesia aberastea ekarri zuen. Zerealak ez ziren inportatzen, gosea eta gatazkak eraginez. Oinarrizko produktuen prezioak izugarri igo.