2.- BERREZARKUNTZAREN KRISIA

Alfontso XII.Aren garaian (1885 arte)
Berrezarkuntza sistema politikoa eratu zen eta lorpen inportanteak hainbat arlotan. Gerra karlistari Eta Kubako gerrei amaiera eman, eta egonkortasun politiko handia lortu zen 76ko Konstituzio eta bi alderdiren txandatze adostuaren bidez. Dena den , Euskal lurraldeetako Foruzaletasunari eta Kubako autonomia nahiari ez zitzaien irtenbiderik eman, eta, Etorkizunean, horrek arazo berriak ekarriko zizken sistemari.

Maria Kristina erreginordetzangertatu zen sistemaren lehen krisi handia gerra kolonial baten ondoren, 98ko krisia.

Alfontso XIII

Aren garaian sistemaren Krisia sakondu eta orokortu egin zen. Gerra kolonialak eta kinten sistemak (Marokokoa oraingoan), nazionalismoek, Kataluniakoa batez ere eta langile-
Mugimenduak ; anarkismoa eta sozialismoa. Berrezarkuntzako sistema Politikoa zalantzan jarri zuten, eta sistema ez zen gai irtenbidea emateko Arazo horiei eta bizitza politikoa erreformatzeko. Gauzak horrela, armada Berriro hasi zen presentzia edukitzen bizitza politikoan eta 1923an kolpe Militar batek , Primo de Riverak emandakoa, sistemarekin amaitu zuen.

98ko krisia, Berrezarkuntzako lehen krisi handia izan zen. Alde Batetik hondamendi koloniala egon zen , honetan Kubako gerra eta ondorengo Parisko Bakearen ondorioz (1898), Espainiak inperio koloniala galdu ; Kuba, Puerto Rico eta Filipinak. Bestalde; nazioarteko krisia egon zen. Europaren hedakuntza Inperialista gertatzen zen bitartean , Espainia isolaturik geratzen ari zen eta Potentzia kolonialaren statusa galtzen joan zen. Krisi ekonomikoa eta gizarte Krisia gaineratu (terrorismo anarkistaren indarra)

Honek sortu zituen erreakzioak izan ziren ; Alde batetik Erregenerazionismoa, korronte ideologikoa sortu zen , Joaquin Costa buru zuena. Berak egindako proposamenak ziren:

·Hezkuntza

·Europara Zabaldu

·Autonomia Lokala garatu

·Erdi Mailako klaseen parte hartzea bultzatu, oligarkia, eta sozialistak eta Anarkistak baztertzeko.

·Erreforma Sozialak

·“Burdinazko Kirurgialariaren” beharra sistema eraberritzeko

Beste aldetik 98ko belaunaldia ere agertu Zen:

·Unamuno , Machado, Valle Inclán, Azorín, Baroja eta Maeztu (idazleak)

·Zuloaga (pintorea)

Hauek Espainiari buruzko kezka egiten Zuten. Espainia ofiziala urrunduta zuten , Espainia errealetik ihes egiten Zuten. Europarekiko atzerakuntzaren kontzientzia plazaratzen zuten.

Marokoko gerra (1909-1927) eta Bartzelonako Aste Tragikoa (1909)

Hainbat faktore dela eta eztanda egin zuen:

Gerra koloniala izan zen Marokoko Iparraldea Espainiaren domeinu koloniala zen eta 1909an marokon eraso bat egon Zen meatze-trenbide batean.

Kinten sistemak aberatsen semeak Soldadutzatik salbu utzi ,ordainduz libre geratzen baitziren.

Gobernuak Kataluniako erreserbistak ,langileak, bidali nahi  zuten Marokora.

Grebak (anarkistak, sozialistak eta Errepublikar erradikalak). Enfrentamendu gogorrak armadarekin Bartzelonan eta Inguruan. Espainian erantzunik ez. Komentu eta elizen erreketak.

Errepresio gogorra matxinada amaitutakoan (Ferrer Guardia maisu anarkistari leporatu zioten altxamendua).

Ondorioak

Txandatze-sistemaren krisia eta monarkiaren Desprestigioa.

Kataluniako nazionalismo eta Langile-mugimenduaren garapena Espainiako politikatik at.

Antiklerikalismoa ezaugarria izango Herri-matxinadetan

1917ko krisia eta Diktadurarako bidea

• Krisi militarra: militarren berragerpena Espainiako Bizitza politikoan 98ko hondamendiaren ondoren eta katalanismo Politikoaren eta langile-greben kontra (1906 Jurisdikzioen Legea).
• 
  

  Krisi politikoa

  Katalanismoaren indarra Estatuaren Zentralismoaren kontra eta Berrezarkuntzaren porrota sistema berritu Nahian.
• Gizarte-krisia: urritasunaren eta prezioen Gorakadaren kontrako grebak UGTk eta CNTk bultzaturik. Langile-mugimenduaren indarraren aurrean armada eta sektore katalanista Batzuk gobernuarekin aliatu eta haien erreibindikazioak baztertu.

Ondorioak:

• Hurrengo urteetan (1918-22) ez-egonkortasun sozial Handia, liskar larriak patroi eta langileen artean Andaluzian, Asturiasen, Katalunian eta Euskal Herrian.
• Krisi politikoa areagotu: txandatze-sistemaren apurketa Eta alderdien krisia. Gobernu asko.

3.- BERREZARKUNTZAren AMAIERA : DIKTADURA (1923-30)

Krisiari Marokoko gerraren porrota (Annualeko hondamendia 1921) gaineratu behar zaio. Gero , Primo de Rivera Jeneralaren estatu-kolpea (1923ko iraila). Italiako Mussolini eredu zena Hainbat aspektutan. Eta Alfontso XIII.Ak boterea eman diktadoreari (monarkiak Bere destinoa lotu diktaduraren destinoarekin).