1868ko iraultza

GIZARTE 3

Maria Kristina erregeorde:

Alfontso XII 1885ean hil zen. Bere semearen ama, Maria Kristina izan zen erregeorde. Alderdi Kontserbadoreak eta Alderdi Liberalak alderdien txandakatze-sistemari eusteko konpromisoa hartu zuten, Espainiaren egonkortasuna bermatzeko. Cánovas kontserb eta Sagasta gobernu liberaletan. Cánovas hil zuen anarkista batek Arrasaten atentatu batean eta Francisco Silvelak ordezkatu zuen Alderdi Kontserbadorean.

98ko Krisia:

Kubako mugimendu independentista berriz piztu zen. Jose Martík matxinada bat hasi zuen. Hainbat tropa bidali baziren ere, espainiar armada soldadu asko galdu zituen, matxinatuen erasoengatik eta epidemiengatik. Filipinetan ere hasi zen mugimendu independentista.

1898an Maine estatubatuar korazatuak Habanan eztanda egin zuenean, Estatu Batuek gerra deklaratu zioten Espainiari. Haien tropak suntsitu zuten espainiarren ontzidiak Caviten, Filipinak.

Gerra ondoren, Parisko Ituna sinatu zen; han Espainia uko egin zion Kubari. Kuba independiente deklaratu zen, baina Est. Batuen administrazioaren mende. Filipinas eta Puerto Rico EstB-en kolonia. Espainiak Amerikan eta Asian sorturiko inperioaren amaiera izan zen. 98ko hondamendia deitzen da.

GERRA MUNDIALAREN ZERGATIAK:

1- Inperialismoaren barruko tentsioak: industri potentziek gero eta espazio kolonial handiagoa lortu nahi zuten besteen kontura.

2- Gerrarako prestakuntza: bake armatua 1890-1914. Nola prestatzen ziren? 2.1 Gero eta armamentu gehiago sortuz. Armamentu norgehiagokoa. 2.2 Aliantzak sortuz: Aliantza Hirukoitza: Alemania, Italia eta Austria. Entente Aliantza: Fr., Br.H. Eta Errusia. 2.3 Nazionalismoa bultzatuz: gobernutik eta ejerzitotik populazio guztia inplikatzeko.

3- Balkanetako auzia: Ekialdeko Europan gune esplosibo bat sortu zen, bertan Otomandar Inperioak terrenoa galtzen ari zelako. Austriar eta Errusiar Inperioak eta Serbia inplikatuta zeuden zona honetan.

EUSKAL NAZIONALISMOA:

Sabino Arana izan zen euskal abertzaletasunaren eragilea, 1895ean Euzko Alderdi Jeltzalea sortu zuen. EZAUGARRIAK: Fede handiko gizona zen eta bere sinesmen sakonek politikan ere izan zuten islada, euskal gizarteak arau moral zorrotzetan oinarritu behar zuela uste baitzuen.

Euzkadi nazio independientea izatea aldarrikatu zuen. Honako arrazoiak eman zuen: bere arraza, historia eta hizkuntza zituela.

Hil aurretik jadanik ez zuen hain ideia gogorrak defendatzen eta independentziari uko egitea proposatu zuen. Asmo horrek eztabaida piztu zuen. Jeltzalea: Jaungoikoa eta lege zaharrak (foruak).

Aranak, Euzkadi hitza eta EAJ sortuz gain, ikurriña ere diseinatu zuen. Aranaren erlijiotasuna erreflexatzen da. Bi gurutze: bat txuria euskaldunen fedea eta bestea berdea, Gerninkako arbola sinbolizatzen duena, euskaldunen askatasunarekin. Kolore gorriak, Bizkaiko bandera zaharra eta independentzia sinbolizatu lezake.

1868ko IRAULTZA:

1868an, Isabel II.Ren kontra altxamendu militar bat egon zen, Prim eta Serrano buru zirela. Horrekin batera iraultza-juntak sortu ziren. Loriosa izenez ezagatua, berehala nagusitu zen eta erregina Espainiatik alde egin behar izan zuen.

Erregina bota ondoren, behin-behineko gobernu bat eratu zen, Serrano jenerala buru zuena, eta gorte konstituziogileetarako hauteskundeak antolatu ziren. Gorte haiek 1868ko Konstituzioa onartu zuten, Espainiako historiako lehen testu demokratikoa. Eskubideen deklarazioa zabal bat zuen. Espainiak demokrazia izaten jarraitu zuen, eta Serrano erregeorde, errege bat hautau bitartean.

Gorteek Amadeo Savoiakoa hautatu zuten errege. Demokratikoa zen, baina monarkikoak, eliza eta errepublikanoak aurka izan zituen. Herritar askok ez zuten gustokoa atzerritarra zelako. Kubako Gerra eta beste karlistaldi bat eta abdikatu.

LEHEN ERREPUBLIKA

: bederatzi hilabete soilik iraun zuen, lau presidenteekin. Arazoak

• Mugimendu kantonalista: Kantonalismoak Espainiako lurraldea 17 estatuko errepublika federal gisa antolatzea proposatzen zuen. Kantoiak edo errepublika independienteak sortu ziren Ktln, Mlgn, Cartagenan… Gogor erreprimitu zen.

• Kubako Gerra: biztanleria ez zuen Espainiaren zapalkuntza ekonomikoa onartzen, eta Kubako gobernuan parte hartu nahi zuten. Estatu Batuek babesa eman zieten matxinatuei.

• Bigarren Karlistaldia: Karlos VII.A erregegai karlistak sustatua, 1872an hasi zen. Gatazka 1876an bukatu zen, Alfonsto XII.Ren erreinaldian.

Kaosa, Pavía jeneralak kolpe-estatu bat eman zuenean. 1874ko beste pronuntziamendu batek, Martínez Campos buru zuenak, Borboiko etxea berrezarri zuen, Seiurteko Demokratikoa bukatuz.

SOZIALISMOA

: Marx eta Engels-ek sortutako ideologia radikala.

ABIAPUNTUA: klase borroka, obreroen eta burgesen artean.

HELBURUA: obreroen garaipena gizarte komunista sortzeko. Hau da, klaserik gabea.

MEDIOAK: Alderdi obreroa--> Iraultza ---> Proletatzaren diktadura.

ANARKISMOA

: Bakuninek sortutako ideologia radikala, langileen aldean.

ABIAPUNTUA: Botererik eta estaturik ez dute onartzen.

HELBURUA: Estatu eta kapitalismoaren desagerpena, gizarte libre batean.

MEDIOAK: Iraultza sindikatu eta greben bidez. Batzuk terrorismoa helburu politikoak lortzeko.

KONKLUSIOA

: Sozialismoa eta anarkismoa gaur egungo ezker politikoa sortu zuten.

Liberalismoa eskuin politikoa eratuz.