Zubereraren Ezaugarri Nagusiak: Fonologia, Morfologia eta Lexikoa

Zuberotarren azentua eta salbuespenak

Zuberotarren azentua oso markatua da. Paroxitonoak diren hitzak badaude (adibidez, méndi), non azentua azken-aurreko silaban daramaten. Bestalde, kontrakzioaren alde egin dezakete. Salbuespen kasuak erderatik eratorritako -aú bukaera duten hitzak dira; azken hauek ere azken silaban daramate azentua.

Frantsesezko "e mutua" zubereraz

-e mutuaz amaitzen diren hitzek -a partikula eramaten dute.

Zubererak ba al du azpieuskalkirik?

Ez, hasiera batean bi azpieuskalki zeudela esaten zen: mendialdekoa eta ordokikoa. Baina Koldo Zuazok zioenez, hauek ezin zirela azpieuskalki gisa deitu.

Zubereraren ezaugarri linguistikoak

1. "Harrien emaitean"

Bi aldaketa daude: Alde batetik, aldaketa morfologikoa: osagarri zuzena egiteko jabego genitiboa erabili da. Bestetik, aditzaren kasuan, aspektu burutua egiteko -en atzizkia erabiltzen da.

2. "Ützüli"

Bi aldaketa fonologiko daude. Bokalen kasuan, bi bokal-txandakatze gertatu dira: i > ü eta u > ü.

3. "Baratzealat"

Aldaketa morfologikoa. Deklinabidearen kasuan, -lat atzizkia ezartzen da -a partikularen atzean, adlatiboa osatzeko.

4. "Herrixkot"

Aldaketa morfologikoa. Atzizkien kasuan, atzizki txikitzaile bat ezarri da: -xkot.

5. "Nunko"

Aldaketa fonologikoak. Batetik, bokalen kasuan, o > u diptongo-txandakatze bat gertatu da n sudurkariaren eraginaren ondorioz. Bestetik, kontsonanteen kasuan, g ahosduna k ahoskabe bihurtu da (herskaria).

6. "Laguner"

Aldaketa morfologikoa. Deklinabidearen kasuan, datibo plurala osatzeko -er atzizkia erabiltzen da.

7. "Laburarisa"

Aldaketa morfologikoa. Atzizkiaren kasuan, zuberotarrek femeninoa adierazteko -sa atzizkia erabiltzen dute.

Zubereraren lexikoa

• Askazi: ahaide.
• Bedetzi: mediku.
• Biga: bi.
• Borthü: mendi.
• Ebi: euri.
• Ekhi: eguzki.
• Elhestatü: hitz egin.
• Erran: esan.
• Haboro: gehiago.
• Koblakari: bertsolari.
• Kosi: lehengusu.
• Lili: lore.
• Manex: lapurtarra edo baxenabartarra.
• Pikarrai: biluzik.
• Piyu: uso.
• Prefosta: jakina, noski.
• Ihur: inor.
• Tanta: izeba.
• Thü: txistu, txu.
• Txistüli: eltxo.
• Ühaitz: ibai.

Zubereraren adibide gehigarriak

1. "Tolosarik etorri da"

Aldaketa morfologikoa da: deklinabidearen kasuan, ablatiboan (nondik), -rik atzizkia jartzen dute.

2. "Pastuala" (Pastorala)

Bi aldaketa fonologiko daude. L albokariaren aurretik, bokalen kasuan bokal-txandakatzea dago (u > a), eta horretaz gain, kontsonanteen kasuan, dardarkaria galtzeko joera.

3. "Oihan"

Aldaketa fonologikoa. Kontsonantearen kasuan, hasperena dago diptongo eta bokal artean.

4. "Ikhusi"

Aldaketa fonologikoa da: herskari ahoskabe hasperenduna dago.

5. "Biziklet erosi dut"

Aldaketa morfologikoa da: deklinabidearen kasuan, hitzak artikulua kentzeko joera dago (Biziklet > Bizikleta).

6. "Itsasúk" (Itsasoak)

Aldaketa fonologikoa. Hiato-laburtzea (oa > u) laburtzearen ondorioz, azentua azken silaban dago.

7. "Koblakakisa"

Aldaketa lexikoa: bertsolaria. Bestetik, aldaketa morfologikoa: -sa atzizkia femeninoa adierazteko.

8. "Aitorri gustatu zen"

Aldaketa sintaktikoa: datiboaren komunztadura falta.

9. "Amonen ikustera joan da"

Aldaketa sintaktikoa: aditzaren osagarri zuzena jabego genitiboan jarri da.