XIX eta XX. mendeetako artea, gizartea eta Lehen Mundu Gerra

XIX. eta XX. mendeetako korronte artistikoak eta Lehen Mundu Gerra

Erromantizismoa (XVIII. mendearen amaiera - XIX. mendearen erdialdea)

• Askatasuna: Norbanakoaren adierazkortasuna lehenesten zuen, arau klasikoak hautsiz.
• Subjektibismoa: Sentimenduak, grinak, ametsak eta irudimena adierazten zituen, Ilustrazioaren arrazionalismoaren aurka.
• Ezkortasuna eta malenkonia: Errealitatearen eta idealen arteko talkaren ondorioz sortua.
• Nazionalismoa: Herrien eta nazioen berezitasuna aldarrikatzen zuen.
• Margoak: John Constable, William Turner.
• Idazleak: Johann Wolfgang von Goethe, Victor Hugo.
• Musika: Ludwig van Beethoven, Frédéric Chopin.

Errealismoa (XIX. mendearen erdialdea)

• Errealitatearen aurkezpen objektiboa proposatzen zuen.
• Gizartearen gaitzak salatzen zituen.
• Giza psikologia eta existentzia-arazoak jorratzen zituen.
• Literaturak garrantzi handia izan zuen hedapenean.
• Margoak: Gustave Courbet, Jean-François Millet, Honoré Daumier.
• Idazleak: Charles Dickens, Gustave Flaubert.

Arkitekturaren berrikuntza (XIX. mendea - XX. mendearen hasiera)

Industria Iraultzaren ondorioz, artea asko aldatu zen.

• Material eta teknika berriak erabiltzen ziren (burdina, kristala, zementua...).
• Eraikitakoaren erabilgarritasuna bilatzen zen.
• Joera historizistak: Aurreko estiloetara itzultzen ziren (Grezia, Erroma...).
• Material berrien araberako arkitektura: Burdina, kristala, zementua, etab. erabiltzen zituen.
• Chicagoko eskola: Erabilgarritasunean oinarritutako arkitektura arrazionalista defendatzen zuen.
• Arkitektura modernista: Subjektibismoa jarraituz, fantasia eta sormena aske uzten zituen.

Inpresionismoa (XIX. mendearen erdialdea)

Frantzian garatutako mugimendu plastikoa.

• Argia une jakin batean aurkezten saiatzen zen.
• Perspektiba ez geometrikoa eta ingururik gabeko marrazketa erabiltzen zuen.
• Pintzelkada solteak erabiltzen zituen (materia gutxi, pintzel fina).
• Eguneroko gaiak kanpoko pinturaren bidez aurkezten zituen.
• Margoak: Édouard Manet, Claude Monet.

Postinpresionismoa (1880-1905)

Frantzian garatutako mugimendua.

• Marrazketa berreskuratu zuen.
• Gauzen eta pertsonen adierazkortasuna bilatzen zuen, argiaz gain.
• Kolorearen erabilera nagusitu zen.
• Munduaren ikuspegi subjektiboa adierazten zuen.
• Margolariak: Paul Cézanne, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Henri de Toulouse-Lautrec.

Lehen Mundu Gerra (1914-1918)

Lau urteko gerra izan zen, ondorio izugarriak eta berrikuntza asko ekarri zituena.

• Atzeguardia guztiak mobilizatu ziren.
• Gerran zeuden estatuek gerra-ekonomia hartu zuten sektore guztietan, kontsumoa murriztuz.
• Aurrerapen teknologikoak armetan erabili ziren.

Fronte nagusiak

• Frantziako ipar-mendebaldea.
• Ekialdeko frontea.
• Italiako frontea.
• Itsasoa (itsaspeko gerra).

Gerraren lau aldiak

• Mugimenduen gerra (1914): Alemaniak mendebaldean gerra azkarra egin nahi zuen Frantzia menperatzeko eta ekialderantz jotzeko. Frantziak erasoari eutsi zion. Alemaniak Errusiaren aurka arrakasta izan zuen.
• Posizioen gerra (1915-1916): Fronteak egonkortu ziren, eta lubakien defentsa-taktika hartu zuten. Hildako asko egon ziren, baina inork ez zuen aurrera egin.
• 1917. urtea: Errusiako frontea erori egin zen, Iraultza Boltxebikearen ondorioz Errusia erretiratu baitzen. AEB aliatuekin sartu zen gerran.
• Amaiera (1918): Alemaniak Brest-Litovskeko ituna sinatu zuen Errusiarekin. Frantziak erasoei ekin zien. Erdialdeko inperioak errenditu egin ziren.

Gerraren ondorioak

• 65 milioi pertsona baino gehiago mobilizatu ziren, 9 milioi hil ziren eta 9 milioi zauritu.
• Frantziak galdu zuen biztanleria gehien, ondoren Alemaniak, Austria-Hungariak eta Errusiak.
• Kalte material handiak egon ziren.
• Ekonomia asko ahuldu ziren, eta AEBri maileguak eskatu behar izan zizkioten.

Ondorio politiko eta sozialak

• Ekonomia-egoera txarra zela eta, iraultzak sortu ziren.
• Zenbait estatutan, gobernu sozialdemokratak edo ezkerrekoak ezarri ziren.

Lurralde aldaketak

• Itunak: Versailles (1919, Frantzia-Alemania), Saint Germain (1919, Austria-Alemania). Europako mapa asko aldatu zen.
• Europan inperio bakarra gelditu zen: Erresuma Batua.
• Alemaniak koloniak galdu zituen: Alsazia eta Lorena Frantziari itzuli zizkion, Schleswig-eko dukerria Danimarkari, eta Posnania eta Dantzig Poloniari.
• Errusia: Finlandia, Estonia, Letonia eta Lituania independizatu ziren.
• Italia: Trento eta Istria anexionatu zituen.
• Otomandar Inperioak Europako lurralde batzuk galdu zituen: Greziak eta Errumaniak eskuratu zituzten. Mesopotamia, Palestina, Siria eta Armenia aliatuei eman zizkien.

Bake itunak

• 1919an, Parisko Konferentzian, garaileek (Frantzia, Erresuma Batua, AEB, Italia) erabakiak hartu zituzten, garaituekin kontatu gabe. Garaituek erabaki horiek onartu behar izan zituzten.
• Konferentzia honen ondorioz, Nazioen Elkartea sortu zen, bakea ziurtatzeko eta gatazkak negoziatuz konpontzeko.
• Versaillesko Ituna (1919): Alemaniari egotzi zioten gerraren errua, eta zigortu egin zuten: lurraldeak galdu zituen, armada murriztu behar izan zuen, Rhin ibaiaren ezkerraldea desmilitarizatu zuten, eta Frantziak Sarre eskualdea okupatu zuen.