Vexetación das Illas Canarias: Pisos Altitudinais e Biodiversidade Única

Introdución á Cliserie e a Vexetación Canaria

Unha cliserie é un gráfico que mostra o escalonamento da vexetación en función da altura. As causas do escalonamento son as variacións climáticas ocasionadas polo progresivo incremento da altura. As temperaturas diminúen unha media de 6 °C por cada 1000 metros de ascenso e as precipitacións increméntanse polo arrefriamento do aire. Todo isto determina un escalonamento climático desde a base ao cumio e, como consecuencia, un escalonamento da vexetación. O maior ou menor número de escalóns depende da maior ou menor altitude da montaña. Tamén a orientación norte ou sur das vertentes inflúe nos tipos de vexetación.

A vexetación de Canarias posúe unha riqueza extraordinaria. A súa orixe é, principalmente, mediterránea, pero conta con influencias africanas e do Atlántico sur. Ademais, pola súa situación insular, desempeñan un papel fundamental os endemismos (formacións vexetais propias e exclusivas) e as reliquias (formacións vexetais propias de épocas xeolóxicas pasadas cun clima distinto, que se refuxiaron en enclaves moi reducidos).

Os Pisos Vexetais de Canarias

Nas illas con relevo montañoso, como Tenerife, sucédense os seguintes pisos vexetais:

O Piso Basal (desde o nivel do mar ata os 300-500 m)

Este piso está marcado pola aridez, de modo que predomina unha matogueira xerófila, rala e áspera, como o cardón e a tabaiba.

• O Cardón

  Os cardóns son plantas cactáceas de tronco robusto e prismático, con entre catro e cinco ángulos, látex leitoso e ramificación abundante. A súa altura supera con frecuencia os dous metros. Adáptanse a moitas situacións, como os areais do litoral, pero predominan neste piso sobre os pedregais das ladeiras e nos barrancos.

• As Tabaibas

  As tabaibas engloban multitude de especies, de talos carnosos que desenvolven unha roseta de follas pequenas que perden rapidamente. Estes matorrais presentan diferenzas en canto a tamaño e grao de recubrimento do solo en función da orientación a barlovento ou sotavento.

• Plantas Halófilas e Psamófilas

  Tamén neste piso, a existencia de concentracións salinas e de area no solo dá lugar a plantas halófilas que toleran o sal (como a leituga de mar e a sempreviva) e a plantas psamófilas adaptadas a vivir sobre a area (Chernolea tomentosa e Traganum moquinii). Nas zonas sometidas a intensa antropización aparecen os aulagares.

O Piso Intermedio ou de Transición (entre os 200 e os 500/800 m)

Non é un piso claramente individualizado, senón unha transición entre as especies xerófilas do piso basal e a laurisilva (a barlovento) e os piñeiros (a sotavento). Está condicionado polo descenso térmico e o aumento da humidade, que permiten bosques termófilos de especies como a palmeira, o drago e a sabina, que non presentan unha gran continuidade, senón que forman bosques illados.

• O Drago

  O drago é unha árbore de 12 a 14 metros de altura, tronco groso e cilíndrico, cheo de cicatrices correspondentes ás follas perdidas, e copa recollida, formada por pólas con follas en forma de espada nos extremos. Mediante incisións, obtense del a resina chamada sangue de drago, que se usa en medicina.

• A Sabina

  A sabina é un arbusto ou árbore de baixa altura, sempre verde, con tronco groso de cortiza pardo-vermella, pólas estendidas e follas case cilíndricas. Vive en calquera solo e soporta condicións extremas de aridez e frío. Ten múltiples usos: a súa madeira é case impermeable á humidade, a súa fragancia afasta todo tipo de insectos, os seus brotes son aproveitados polo gando e as súas amplas raíces protexen o solo da erosión.

• A Palmeira

  A palmeira é unha árbore duns 20 metros de altura, de tronco cilíndrico, cuberto coa base das follas que se van desprendendo ao crecer e copas formadas polas follas de 3 a 4 metros de longo, divididas en múltiples segmentos estreitos. Aprovéitase o seu froito, os dátiles, e as súas follas, soltas ou trenzadas para o Domingo de Ramos.

O Piso Termocanario Subhúmido (entre os 500/800 e os 1.200 m)

O maior refrescamento e a menor insolación, así como a humidade constante debida ás néboas causadas polos alisios (mar de nubes), dan lugar nas vertentes de barlovento e, nalgúns barrancos húmidos das vertentes meridionais, a dúas formacións de bosque orixinais: a laurisilva e o faial-brezal.

• O Bosque de Laurisilva

  O bosque de laurisilva é moi denso e con máis de 20 especies, entre as que destaca o loureiro (Laurus nobilis). En condicións naturais pode acadar os 20 metros de altura e as copas forman un dosel pechado que apenas deixa penetrar a luz, polo que o sotobosque é pobre en especies arbustivas e está dominado por fentos (helechos) e musgos. Enriquece o solo pola súa constante achega de materia orgánica e foi tradicionalmente fonte de combustible para a poboación canaria, o que reduciu a súa extensión.

• O Faial-Brezal

  O faial-brezal sitúase por riba da laurisilva e pode acadar porte arbustivo ou arbóreo. É o resultado da degradación da laurisilva polo ser humano ou por razóns climáticas, pois a súa área coincide co paso cara unha situación de maior aridez e contrastes térmicos. O breixo (brezo) ten madeira moi dura, apta como combustible e apreciada polos tallistas para diversos obxectos (pipas de fumar). Algunhas especies utilízanse para facer vasoiras.

O Piso Canario (Bosque de Piñeiros) (desde os 1.200 ata os 2.200 metros)

Neste piso domina o bosque de piñeiros. A especie dominante é o piñeiro canario, que, ao quedar fóra do mar de nubes, debe adaptarse á aridez e ao frío. É unha árbore que supera con facilidade os 30 metros de altura e caracterízase pola súa enorme capacidade de rexeneración fronte a xeadas e incendios. Dado o seu interese madeireiro, foi unha especie moi difundida. Forma bosques non moi pechados, e incluso abertos, que en ocasións poden acompañarse dun sotobosque bastante desenvolvido: de codesares, escobón e tomillares nas cotas altas e de jaras nas cotas baixas e intermedias. Tamén é frecuente neste piso o cedro canario nas zonas máis altas.

O Piso Supracanario (Matorral de Alta Montaña) (por riba dos 2.200 m)

Este piso, só presente en Tenerife e A Palma, caracterízase por unha escaseza de vexetación acusada, debido ás baixas temperaturas invernais, á sequidade do aire, ao vento e á forte insolación, que impiden o crecemento das árbores. O piso está dominado polo matorral de alta montaña, disperso, como a retama e o codeso, que son formacións baixas, de raíces moi desenvolvidas, talo reducido, espiñas e riqueza florística moi acusada, que as converte nunha das formacións vexetais máis interesantes de Canarias. No Teide predomina a retama sobre o codeso, e a riqueza florística é maior debido á maior diversidade de plantas rupícolas. A máis famosa é a violeta do Teide, que aparece no cumio.