Tributuak eta Aurrekontu Publikoak: Zergen Garrantzia eta Sailkapena

Tributuak: Zergen Garrantzia eta Funtsezko Printzipioak

Estatuek diru-sarrera publikoak behar dituzte zerbitzuak aurrera eramateko eta agindutako xedeak betetzeko. Diru-sarrera horien iturri nagusia tributuak dira. Tributuek bi ezaugarri nagusi dituzte: derrigorrez eskatzen dira lege baten bitartez, eta inork ez ditu borondatez ordaintzen.

Tributu Motak

Hiru tributu mota nagusi bereizten dira:

• Zergak: Konpentsazio zuzenik gabe eskatzen diren tributuak dira. Adibideak: Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zerga (PFEZ), Balio Erantsiaren gaineko Zerga (BEZ), Ondare Eskualdaketa eta Egintza Juridiko Dokumentatuen gaineko Zerga, eta Sozietateen gaineko Zerga.
• Tasak: Zerbitzu publiko baten erabileragatik edo jarduera publiko baten gauzatzeagatik ordaintzen diren tributuak dira, betiere onuradunari zuzenean eragiten badio. Adibideak: tasa akademikoak eta zabor-tasak.
• Kontribuzio bereziak: Obra publikoen edo zerbitzu publikoen ezarpenaren ondorioz, pertsona fisiko edo juridiko jakin batzuek onura berezia lortzen dutenean ordaindu beharreko tributuak dira. Adibideak: kale eta plaza berriak egitea, galtzada eta espaloien zolaketa, eta estolderia eraikitzea.

Funtsezko Zerga Printzipioak

Zerga-sistemak honako printzipio hauek bete behar ditu:

• Berdintasunaren printzipioa: Ahalmen ekonomiko bera duten bi pertsonek zerga berak ordaindu behar dituzte.
• Gehiakortasunaren printzipioa: Zenbat eta ahalmen ekonomiko handiagoa izan, orduan eta zerga gehiago ordaindu behar dira.
• Ez konfiskatzearen printzipioa: Pertsona batek ordaindu behar dituen zergak ezin dira haren errenta baino handiagoak izan.
• Orokortasunaren printzipioa: Estatu bateko biztanle guztiek ordaindu behar dituzte zergak, salbuespenik gabe. Ekarpena norberaren ahalmen ekonomikoaren araberakoa izango da.
• Legezkotasunaren printzipioa: Administrazio publikoek soilik dute zergak ezartzeko eta kobratzeko ahalmena, eta beti lege baten babespean egin behar dute.

Zergen Sailkapena

Zergak hainbat irizpideren arabera sailka daitezke:

• Likidazioaren arabera: Udalekoak eta foru-tributuak.
• Izaeraren arabera: Tasak, kontribuzio bereziak eta zergak.
• Zergapetzen dutenaren arabera:
  • Zuzenekoak: PFEZ, Sozietateen gaineko Zerga, Ondarearen gaineko Zerga, Oinordetza eta Dohaintzen gaineko Zerga.
  • Zeharkakoak: BEZ, Ondare Eskualdaketa eta Egintza Juridiko Dokumentatuen gaineko Zerga, Aseguru Primen gaineko Zerga, Jokoen gaineko Tributuak.

Aurrekontu Publikoak eta Arautegia

Aurrekontu publikoek Estatuaren administrazio-sektore publikoaren gastu eta sarrera guztiak jasotzen dituzte. Estatuaren administrazioa honako hauek osatzen dute: administrazio zentralak, autonomia-erkidegoek eta toki-administrazioek.

Arautegia

Aurrekontuen Lege Orokorra da aurrekontu publikoen esparru-legea. Lege horrek edozein administraziotako aurrekontuak egiteko jarraibideak ezartzen ditu. Autonomia-erkidegoek eta foru-aldundiek lege hori beren eskumenetara egokitzen dute.

Legeen Hierarkia Nafarroan

Nafarroan, honako hau da legeen hierarkia:

1. Foru Legeak (Parlamentuak onartuak)
2. Foru Dekretuak (Gobernuak onartuak)
3. Foru Aginduak (Kontseilariek onartuak)
4. Erabakiak (Zuzendaritza Nagusiek onartuak)

Aurrekontuen Ezaugarri Nagusiak

• Administrazio publikoen aurrekontu orokorrak urtero egiten dira, eta urtebeterako izaten dira indarrean.
• Unibertsaltasunaren printzipioa: Sektore publikoaren gastu eta sarrera guztiak aurrekontuetan jaso behar dira, salbuespenik gabe.