Teoria Soziologikoa: Sorkuntza, Klasikoak eta Emakumeak

Aurkibidea

1. Lehen Zatia: Teoria Soziologikoaren Sorrera

   1. Teoria Soziologiko Modernoaren Jatorria

      • Sarrera
        • Ezaugarriak
      • Soziologiaren aurrekari historikoak
      • Soziologiaren sorrerarako faktoreak

   2. Teoria Soziologikoaren Lehen Paradigma Teorikoak

      • Positibismoa: Saint Simon eta Comte
        • Saint Simon (1760-1825)
        • Comte (1798-1857)
      • Soziologia eta demokrazia: Alexis de Tocqueville
        • Tocqueville (1805-1859) eta liberalismoa
        • Estatu Batuetako azterketa soziologikoa
      • Marx (1818-1883)
        • Sarrera
        • Dialektika
        • Materialismo Historikoa
        • Gizakiaren izaera eta giza-natura: lana eta alienazioa
          • Lana
          • Alienazioa
        • Gizarte kapitalistaren egiturak
          • Hainbat kontzeptu
          • Marxen gabeziak

2. Bigarren Zatia: Soziologia Klasikoak

   1. Emile Durkheim, Soziologiaren Instituzionalizazioa

      • Sarrera
      • Frantziar III. Errepublika: moral laikoa eta baikortasun zientifikoa
      • Durkheim eta morala
        • Utilitarismoa
        • Idealismoa
        • Moralaren osagaiak
      • Elkartasun soziala, lanaren banaketa eta kontzientzia kolektiboa
        • Elkartasun mekanikoa
        • Elkartasun organikoa
        • Kontzientzia kolektiboa
          • Zuzenbide errepresiboa
          • Zuzenbide leheneratzailea
          • Gizakiarenganako kultua
      • Metodo soziologikoa: egitate sozialak
      • Suizidioa eta korronte sozialak
        • Korronte sozialak
        • Suizidioa
          • Suizidio motak
      • Hezkuntza: gizarte moraltasuna eta lanaren banaketa
      • Erlijioaren soziologia
        • Erlijioaren eragina
        • Erlijioaren osagaiak: sinesmenak eta erritoak

   2. Max Weber, Ulermenaren Soziologia

      • Sarrera
      • Gizarte zientzia orduko Alemanian: Historia eta Soziologia
        • Tipo idealak
      • Weberren baliabide metodologikoak: *Verstehen* eta Tipo idealak
        • *Verstehen*, ulermena
        • Tipo idealak
      • Egitate baieztapenak eta balio baieztapenak
        • Egitate baieztapenak
        • Balio baieztapenak
          • Balioak eta irakaskuntza
          • Balioak eta ikerketa
        • Heriotza – bizitza – zientzia
      • Egintza soziala eta egintza arrazionala
        • Egintza sozial motak:
          • Helburuei atxikitako egintza arrazionala
          • Balioei atxikitako egintza arrazionala
          • Egintza afektiboa
          • Egintza tradizionala
      • Gizarte mailaketaren irizpideak: klasea, estamentua eta alderdia
      • Aginte egiturak
        • Aginte legal arrazionala
        • Aginte tradizionala
        • Aginte karismatikoa
        • Hiru aginte moten artean
      • Mendebaldeko arrazionalizazio prozesua
        • Egintza arrazionala
        • Arrazionaltasuna
          • Arrazionaltasun praktikoa
          • Arrazionaltasun teorikoa
          • Arrazionaltasun substantiboa
          • Arrazionaltasun formala
        • Arrazionalizazioa
          • Weberren arrazionalizazio prozesua gizarte eremu ezberdinetan
      • Erlijioa eta kapitalismoaren sorrera
        • Aszetismoa
        • Mistizismoa
      • Politika eta estatu modernoa

   3. Georg Simmel, Modernitatearen Soziologoa

      • Sarrera
        • Ekarpenak
        • Hurbilpena
        • Ardura soziologikoak
      • Landutako gaiak
        • Hiria eta dirua

3. Hirugarren Zatia: Klasiko Gizonezkoetatik At

   1. Emakume Soziologoak

      • Harriet Martineau
      • Charlotte Perkins Gilman
      • Jane Addams eta Chicagoko Eskola
      • Anna Julia Cooper eta Ida Wells-Barnett
      • Marianne Schnitger Weber
      • Beatrice Potter Webb

Hirugarren Zatia: Klasiko Gizonezkoetatik At

Emakume Soziologoak

Errealitatearen gainontzeko arloetan bezalaxe, teoria soziologikoaren historian gizonezkoen ekarpenak izan dira gehienetan azpimarratuenak, emakumezkoenak bigarren maila batean utzita: XIX. eta XX. mendeetan izan ziren soziologoak (gainontzeko alorretan aritu ziren bezala) emakumezkoak izanik, maiz itzalpean geratu baitira. Mugatu egiten gara gizonezko soziologoen bi belaunaldietara:

• Soziologia sortu zutenak (1830): Comte, Marx
• Soziologo klasikoak (1890-1930): Durkheim, Weber, Simmel.

Horrela, bada, gu saiatuko gara emakumezko soziologoek egindako ekarpenak aztertzen. Nagusiki, beste gai batzuk landuko dituztela da hauen bereizgarria: Orain arte industrializazioa, kapitalismoa, boterea eta beste termino batzuk aipatu dira. Emakumezkoek gai-esparrua zabalduko dute eta genero perspektiba edo baztertutako taldeak aintzat hartuko dituzte.

Ikasgaiaren hasieran esan bezala, teoria soziologiko batek elementu jakin batzuei erantzun behar die:

• Gizartearen oinarrizko antolaketa zein den
• Gizakiaren izaera zein den
• Ideien eta materialtasunaren arteko lotura nola ematen den
• Gizarte zientziak aztertzeko zeintzuk diren helburu eta bitarteko egokienak
• Soziologoak gizartean jokatzen duen paperaren definizioa ematea

Emakume soziologoek seigarren elementu bat gehitzen diote horri: genero perspektiba edo ikuspegi feminista. Horrela, honakoak dira egile hauen artean azpimarra ditzakegun ezaugarri amankomunak:

• Teoria soziologikoan generoa aintzat hartzen dute, orokorrean.
• Errealitatean eta gizartean ematen diren prozesu eta egitura guztietan gizon eta emakumeen arteko desberdintasunak aintzat hartzen dituzte; hots, genero-harremanak.
• Gizartean ematen diren gizarte desberdintasunei arreta jarriko diete: desoreka eta diskriminazioak. Hots, baztertutako taldeak aintzat hartuko dituzte. Intersekzionalitatearekin lotu daiteke hori.
• Horrela, maiz, beren ikergaia izango da emakumeen egoera aztertzea: bikote-harremanetan duten egoera, ezkontzetan, lan-munduan.
• Teoria eta praktika lotu eta uztartu egingo dituzte: ez dira maila teorikora mugatuko; akademiatik atera egingo dira. Ez dira oso argi geratuko soziologia eta gizarte langintzaren arteko desberdintasunak.
• Soziologiaren praktikak errealitatean hobekuntzak lortu ahal izateko baliatzera bideratu behar dira.

Harriet Martineau (1802-1876)

Garaiari erreparatuta, Marxen garaikoa dela esan genezake. Horrela, soziologia fundatzailearen parte izango da: soziologia zientzia gisa, modu sistematiko eta zientifikoan burutzen saiatuko den lehen gizarte zientzialarietako bat izango da, Comte, Marx edota Spencerrekin batera.

Azpimarratu beharrekoa da bere kezka nagusietako bat soziologia jende guztiarentzat egin nahia izango dela; hots, bere ideiak zabaltzeko grina azaltzen du. Akademiatik eta adituen artetik atera eta soziologia gauza elitista ez dela ulertarazi nahiko du; hots, dibulgazioaren alde egingo du. Horretarako, eleberri didaktikoak baliatuko ditu:

• Umeentzat
• Ikasketa handirik gabekoentzat
• Langileriarentzat
• Emakumeentzat

Eztabaida honek, gaur egun ere, bizirik dirau.

Bere kezkei dagokienez, gizartean ematen den gizarte-bizitza (*la vida social*) izango du hizpide; bere arauak, arrazoiak, ondorioak eta arazoak. Horiek gizartearen dinamika osatzen duten elementuei egingo diete erreferentzia. Izan ere, Martineauren esanetan, edozein gizarteren gizarte-bizitza arau orokorren arabera gauzatzen da, zeintzuen helburu gorena goi-balio edo arau orokor baten araberakoa den:

• Gizakien zoriontasuna lortzea
• Norbanakoaren autonomia bultzatu eta dominazioa ekidin.

Ez da ikuspegi utilitarista, norbanakoaren garapena bilatzen du. Zentzu honetan, bi kontzeptu bereizten ditu: morala eta arauak (*ohiturak*).

• Morala: gizarte batek dituen goi-balio edo ideiak (maila normatibo abstraktua).
• Araua edo ohitura: gizarte batean nola aplikatzen den arrazoia edo araua, aplikazioari deritzo; ekintza arautzen duten arauak dira (errealitatean nola gauzatzen den).

Horren harira, dio, batzuetan gizartean anomalia sortzen dela: anomalia deritzo moralaren eta arauaren (*ohituraren*) artean kontraesana sortzen den uneari. Horrela, bada, arau edo ohiturek zoriontasuna eta berdintasuna lortzeko goi-helburuekin bat egiten ez badute, anomalia sortu daitekeela dio Martineauk.

Adibidea: esklabotza, emakumeen desberdintasun egoera, aberastasuna lortzeko nahia edo iritzi publikoak norbanakoarengan sortzen duen beldurra.

Aipagarria den beste elementu garrantzitsu bat da Harriet Martineauk metodologiari emango dion garrantzia (beste batzuek ez bezala). Ildo honetatik, 1838. urtean soziologiaren metodoei buruzko lehen liburua idatzi zuen: zehazki, behaketan jarraitu beharreko urrats eta irizpideak aipatzen dira bertan. (Hots, hori bereziki aipagarria da garai honetan zinez zaila baita soziologo eta saiakeragileen arteko bereizketa egitea).

Aipatu bezalaxe, ardatz nagusi izango du emakumeen bizi-baldintzak aztertzea: emakumeen lan-baldintzak, ezkontzak, emakumeek sufritzen duten indarkeria, prostituzioa (nolabait, feminismoaren mahaigaineratzea), emakumeek modarekiko duten tirania. Era berean, klase soziala eta generoa uztartzen ahaleginduko da: klasea eta generoa opresio bikoitz gisa landuko ditu.

Era berean, politika edota ekonomiari loturiko gaiak ere landuko dituen arren, beste batzuek pisua izan zuten bere jardunean: ospitaleak, bidaiak, hizkuntzak, diruaren inguruko jarrerak, aisialdia, umeen portaerak, elkarbizitza-arauak, harreman sexualak...

Ikus daitekeen bezala, lehen soziologo feministatzat jo daiteke Martineau, eta egiten dituen hainbat ekarpenek gaurkotasun handia dute gaur egun ere. Dena den, oso berandu arte ez zaio bere lanari merezitako garrantzia aitortu.

Charlotte Perkins Gilman (1860-1935)

Charlotte Perkins Gilman, Harriet Martineau ez bezala, gehiago zentratuko da gizonezkoek ere landutako gaietan: industrializazioa, kapitalismoa eta abar. Ordea, hainbat ezaugarri berezi azalduko ditu, genero ikuspuntutik abiatuta. (Hots, beraiek ez dute genero terminoa baliatzen, sexuen arteko gehiegizko bereizketa sexuala edo antzekoak baliatzen dituzte).

Gilmanen arabera, gizartean dauden bi instituzio nagusi eta funtsezkoak familia eta ekonomia dira. Horiek ulertzeko, genero desberdintasunak aintzat hartu behar dira. Ezaugarri biologiko eta sozialak batera aztertzen dituen arren (ez baititu sexua eta generoa bereizten), Gilmanek argi uzten du ekonomian ematen den arazorik larriena generoaren estratifikazioa dela: emakumezkoa diskriminatuta dago eta gizonezkoak pribilegioak ditu (lan-merkatuan, bereziki).

Era berean, mahaigaineratu egiten du emakume eta gizonek sozializazio prozesu desberdina jasotzen dutela; hots, emakumezkoenean elementu batzuk lantzen dira eta gizonezkoenean beste batzuk. Gilmanek dio afera horren eragina ez dela esparru psikologikora mugatzen; hots, egitura ekonomikoan ere eragin nabarmena du. Horrela, arlo publiko eta pribatuaren arteko bereizketa nabarmena sortzen da: gizonezkoak merkatuaren ekonomia publikoko lan produktibora bideratzen dira; emakumeak, aldiz, etxeko ekonomia pribatuaren lan erreproduktibora.

Zentzu batean, ikuspegi marxianoa du Gilmanek. Horrela, Marxek bezala, Gilmanek ere uste du lana dela giza esentzia (hots, onartu egiten du ekonomia eta gizakia eta lanaren artekoa dela oinarrizko lotura). Horrela, emakumeak lan-merkatutik kanpo uztea arazo oso larritzat jotzen du. Izan ere, emakumeak ez badu lan-merkatuan parte hartzen edo bere parte-hartzea gutxietsita badago, bere esentzia bete ezinik geratzen da (ez da bere izaera ematen edo partzialki ematen da).

Amatasuna landuko du, baita horrek lan-merkatuan duen eragina ere.

Honi guztiari irtenbidea ematearren, emakumeen emantzipazio ekonomikoa lortzea planteatzen du Gilmanek; horretarako, hezkuntzan eta sozializazioan aldaketak beharrezkoak direla azpimarratuz, baita etxearen eta familiaren erabateko aldaketa ere. Horren bidez, honakoak lortuko liratekeela dio Gilmanek: batetik, emakumea lan-merkaturatzea eta hark egin nahi duen lana hautatu ahal izatea; eta, bestetik, etxeko lanak profesionalizatzea eta horretarako langileak egotea (azken neurri hau maiz proposatu izan dute gizarte zerbitzu eta ongizatean aditu direnek).

Amaitzeko, esan beharra dago bere hurbilpen eta ekarpenak oso ezkutuan egon direla soziologia estatubatuarrean; eta soilik argitara azaldu dela soziologia feministak pisua hartu duenean.

Jane Addams (1860-1935) eta Chicagoko Eskolako Emakumeak

Hau Chicagoko Eskolan kokatu behar dugu. Jane Addams, bereziki, Gizarte Langintzarekin lotu izan da (bera jotzen da sortzailetzat); horrela, orain dela gutxi arte ez dira azpimarratu soziologiari egindako ekarpenak.

Berak teoria eta praktika uztartu behar direla uste du, pentsamendua eta ekintza uztartu behar direla. Horrela, uko egingo dio unibertsitateari: bertan egonda eta karrera indartsua egiteko aukera zuenean, hori uztea hautatu zuen. Horrela, langile klasearen auzoetan lan egitea erabaki zuen; ekintzaile bidea hartzea, alegia.

Horrekin, errealitatearen ikerketa burutzeko erabiliko duen oinarrizko metodologia kasuen azterketa (*kasu ikerketa*) izango da, gerora ondorioak atera ahal izateko. Hori dela eta, oso gutxitan jotzen du orokortasunetara, eta adibide zehatzen bidezko azterketa burutzen du.

Addamsen aburuz, erreforma eta gizartearen hobekuntza lortze aldera, gizarte etika bat sortu behar da. Gizarte etika horrek gizarte demokratiko baten helburuak eta gizarte horretan ematen diren ekintza praktiko guztiak batuko ditu. Hots, gizarte etika honen bidez gizabanakoek komunitatearen ongizatearen alde egingo dute, nolabaiteko elkartasuna bermatuko delarik. Horrekin, gizarte ekintza kolektiboak (*asoziatiboak*) planteatu behar direla dio Addamsek.

Horrela, bada, gizarte etika izan behar da gizartean ematen diren harreman guztien ardatza. Gizarte etika horrek, hainbat elementu izan behar ditu:

• Talde eta pertsona guztiek balio bera dute.
• Pertsona guztiak agente aktiboak izan daitezke.
• Aktiboak diren heinean, ontasunaren bila dihardute eta aukerak bilatzen dituzte ontasun hori aurrera eramateko.
• Gizarte baten kideen segurtasuna bakoitzaren segurtasuna bermatuz lortzen da.

Laburbilduz, esan liteke gizarte etikaren elementuak bi direla: 1) Pertsonen ongizatea bilatzea (komunitatearena) eta 2) Aktoreek beraiek parte hartuta, ez adituen planteamenduari jarraiki. Horrela, Addamsen esanetan langile klasea bera izan behar da bere ongizatea bilatuko duen aktorea.

Planteamendu honek parte-hartzea eta elkartasuna ditu oinarri.

Aipatu bezala, Jane Addams Chicagoko Eskolan kokatu behar da (adi! Ez neoliberalismoaren gurasoek osatutakoan, soziologoen Chicagoko Eskolan baizik). Honakoan soziologo edo egile mordoa bildu zen, nolabait esatearren, Addamsen jarraitzaile zirenak. Gehiengoa Chicagoko Unibertsitateko irakasle zen, eta emakume talde bat ere antolatu zen Chicagoko Eskola honen baitan.

Guztiek helburu orokor bat zuten: erreforma bidez gizartearen hobekuntza lortzea. Hull House izeneko egoitzetan antolatuko ziren, gaur egungo zentro zibikoetan bezala. Zehazki, eta garai historikoan zentratuta, industrializazioaren ondorioei aurre egin nahi izan zieten: hirietako pobrezia, arrazakeria, langileen bizi-baldintzak, etorkinen harrera... Erreformaren ideia horren baitan, emakumeen boto-eskubidea zein emakume eta umeen lan-baldintzak ere kokatuko dira.

Orokorrean esatearren, okerrago dauden taldeak laguntzeko grina izango dute: langile familiak, umeak, emakumeak, etorkinak, beltzak (AEBn gaudela aintzat hartuta)... Esan bezala, beti ere teoria eta praktikaren arteko uztarketa emanez, aktibismo bidez.

Anna Julia Cooper (1858-1964) eta Ida Wells-Barnett (1862-1931)

Anna Julia Cooper eta Ida Wells-Barnett soziologoak izan ziren, emakume beltzak biak, jatorri afroamerikarrekoak. Lehena esklabo jaio zen, eta bigarrena esklabo baten alaba zen. Afera honek zeharo baldintzatu zuen beren ikerketa-eremua: horrela, XIX. mende amaieran afroamerikarrek jasandako erasoak eta horien arrazoiak izango dituzte aztergai.

Bi egile hauentzat boterea da gizarte errealitatearen ardatza, eta hori izango dute ikergai. Boterea modu desberdinen bidez gauzatzen da, indarkeria fisikotik, komunikaziotik edo manipulaziotik. Ordea, boterearen helburua dominazioa lortzea da beti. Horrela, kasu honetan, arrazan zentratutako botere-harremanak izango dituzte hizpide.

Hortik abiatuta emakume afroamerikarrei buruzko ikerketak burutuko dituzte. Generoa eta arrazaren arteko intersekzioa lantzeaz gain, ordea, klasea ere aintzat hartuko dute: hots, gaur egun intersekzionalitate deritzogun eta edozein azterketa soziologiko egiteko hain garrantzitsua den hirukotea izango dute hizpide: klasea, generoa eta arraza. Gaurkotasun handiko gaia da beraz, dominazio hirukoitzarena.

Marianne Schnitger Weber (1870-1954)

Max Weberren emaztea izanik, haren itzalpean bizi izan da beti: ezagunagoa izan da Max Weberri buruz egindako biografiagatik bere ekarpen soziologikoengatik baino. Bere hurbilpenen arabera, norbanakoak bere helburuak asetu nahi ditu; eta ikertu behar dena da ea gizarteak helburu horiek lortzeko aukerak ematen dituen ala ez. Hots, aztertu nahi izango du ea gizarteak autoerrealizazio eta autodeterminazio aukera ematen dion norbanakoari. Abiapuntu horretatik, gizon eta emakumeen arteko bereizketa eginez, Weberren ondorioa da gizonezko edo emakume izateak baldintzatu egiten duela gizartean jasotako aukera kopurua.

Adibide gisa planteatzen ditu ezkontzetan ematen diren harreman asimetrikoak, zeinetan gizonaren autoritatea nabarmentzen den. Ildo horretatik ezkontzaren instituzioa aldatzeko planteamendu legal eta kulturalak egiten ditu; aitortuz hori aldatzea mirari litzatekeela.

Bere lanarekin, zalantzan jartzen du Simmelek generoaren inguruan egindako ekarpena. Era berean, planteatzen du emakumearen lana ez dela espirituala; eta argi eta garbi uzten du gizon eta emakumeen artean ez dagoela izaera desberdinik.

Lan-arloan emakumeak duen kokapena ere aztertzen du, azpimarratuz behe-mailako postuak egozten zaizkiela. Ondorio gisa dio kapitalismoaren eta patriarkatuaren arteko loturak oztopoak jartzen dituela emakumearen autonomia eta askatasunean.

Beatrice Potter Webb (1858-1943)

Pobreziaren arrazoiak, desberdintasun ekonomikoak edota kapitalismoa erreformatzeko planteamenduak izan zituen ikergai.