Tenperamentua, Izaera eta Garapen Morala

Tenperamentua eta Izaera

Sortzetiko Ezaugarriak

Gutako bakoitzak ezaugarri bereizgarri asko ditu, eta ezaugarri horiek egiten gaituzte besteekiko bakar eta desberdin. Jaiotzatik datozkigunak, sortzetikoak dira. Adibidez:

• Zein da gure begien kolorea?
• Zein da gure odol-taldea?
• Zein da gure aurpegiaren forma?

Horiek guztiak gure geneetan idatzita daude eta ezin dira aldatu.

Eskuratutako Ezaugarriak

Jaiotzean gurekin ez dakartzagun baina denborarekin geure egiten ditugun zenbait ezaugarri, eskuratutakoak dira. Adibidez:

• Zein hizkuntza erabiltzen dugun hitz egiteko.
• Zein diren gure iritziak edo ideiak.

Eskuratutako ezaugarriak dira. Denboraren poderioz eskuratzen ditugu.

Ezaugarrien Bi Alderdiak

Kontuan izan behar da gure ezaugarrietako askok bi alderdiak dituztela aldi berean: altuera eta pisua, adibidez, faktore genetikoen pean daude, baina, aldi berean, jaten eta edaten dugunekin bat egiten dute. Oso zaila da metabolismoa aldatzea, gure biologiaren parte delako, baina ohiturak aldatzeak eragina izan dezake. Laburbilduz, identitateak bi osagai ditu: izaera (genetikoa) eta nortasuna (ikasia).

Egiten Duguna Gara

Ohiturak oso garrantzitsuak dira guretzat, gure nortasuna aldatzeko aukera ematen dutelako. Gure nortasuna eraikitzen dute, eta etorkizunean nahi dugun pertsona mota izatera eramaten gaituzte. Zure gauzak besteekin partekatzen badituzu, eskuzabal bihurtzen zara; gauzak besteekin partekatzen ez badituzu, berriz, pertsona zuhurra bihurtzen zara. Beraz, gure ohiturei buruz hausnartu beharra dago, bihurtu nahi dugunengandik hurbiltzen edo urruntzen gaituzten jakiteko. "Bertuteak" ohitura onak dira, eta "bizioak" txarrak.

Legea eta Morala

Askotan, errepikatzen ditugun ekintzek eragina dute beste pertsonengan, eta, horregatik, gure portaera kontrolatzen jakin behar dugu.

Legea

Gizarteak sortu eta ezarritako jokabide-arauak dira legeak. Haiek bete ezean, zigor bat ezar diezagukete. Legeek bizikidetza soziala ahalbidetzeko gure ekintzak arautzen dituzte. Gizartearen barruan garatutako arauak dira, eta eragina duten tokikoak diren pertsona guztiek bete behar dituzte.

Morala

Morala indibiduala da, eta gure kontzientziak emandako barne-arauz osatuta dago. Gure uste moral errotuenen kontra jokatuz gero, damutu egiten gara eta kontzientziako harra sentitzen dugu. Aitzitik, portaera pertsonaleko arauek osatzen dute morala. Nire ustez ongi edo gaizki dagoena, hau da, nire arau moralak nire ideia eta sinesmenetan oinarritzen dira.

Autonomia eta Heteronomia

Autonomia Morala

Arau moralak gure kontzientziak ematen dizkigu, eta horrela jokatzen badugu, modu autonomoan jokatzen dugula esan dezakegu. Autonomia morala: gizakiak bere jokabide-arauak sortzeko eta horien arabera jokatzeko duen gaitasuna da.

Heteronomia Morala

Arau juridikoak ez ditugu guk sortzen, beste batzuek baizik. Esaten dugu beste batzuek emandako arauak jarraitzen dituzten pertsonek heteronomiaz jokatzen dutela. Heteronomia morala: beste batzuek ezarritako arauei jarraituz jarduteko modua da.

Erantzuleak Gara, Askeak Garelako

Zer egin erabakitzeko dugun gaitasunak gure ekintzen arduradun egiten gaitu, eta erabakiak modu askean hartzeko aukerak betebehar bat ematen digu. Horregatik bidezkoa da gu zigortzea, jarduteko askatasuna izan dugulako zuzen jokatzen ez dugunean. Gizon-emakumeen askatasuna eta autonomia arazo moral batzuetan ezberdinak izan daitezke. Askatasunaren bi alderdi nagusi daude:

• Askatasun negatiboa: eragozpenik gabe aske izatea.
• Askatasun positiboa: xedeak jartzea eta haiek lortzeko gogor saiatzea.

Askatasun positiboak autonomiarekin estu lotuta dago, pertsonak erabakiak autonomoki hartu ahal izateko gaitasuna izanik. Horregatik, gure ekintzen ardura erakutsi eta justifikatu behar ditugu, eta okerrera egiten denean zigortu behar dugu, gure askatasunaren oinarriak betetzen baitira erabakitzeko aukera ematen digulako.

Garapen Moralaren Etapa

Kontzientzia morala non datorren eta nola garatzen den aztertzen den arren, aztertu egin da. Adibidez, Piagetek 10-11 urte arteko haurren arau moralen garapenaren bi etapa bereizi ditu, Lawrence Kohlberg-ek berriz, hiru etapa eta sei maila bereizi zituen garapen moralaren arabera. Piagetek arau moralen aldaketa esanguratsuak haurren aginduetan oinarritzen direla defendatzen du, eta Kohlberg-ek indibidualismoa, heteronomia eta pertsona guztien duintasuna aitortzea azpimarratzen du.

Maila Prekonbentzionala

Arrazoibide moralak jokabide indibidualak baino ez dituzten haurren eta gazteen portaera azaltzen du. Obedientzia eta zigorrari beldurra dagoen lehen etapan, haurrek modu heteronomoan jokatzen dute, helduen arauak itsu-itsu betez. Bigarren etapan, indibidualismoa agertzen du, non haurrek beren arauak indibidualismoan oinarritzen dituzten.

Maila Konbentzionala

Kolektibitate bateko kide direla kontuan hartzen duten pertsonen jokabidea azaltzen du. Hirugarren eta laugarren etapek, besteek espero dutena eta gizarte-ordenari eustea aipatzen dituzte.

Maila Poskonbentzionala

Erabaki arrazional eta autonomoetan oinarritzen da. Eskubide indibidualak errespetatzea eta printzipio moral unibertsalak babestea azaltzen ditu.