Sumendiak, Lurrikarak eta Lurraren Egitura

Sumendiak

Sumendiak: lurraren gainazaleko irekidura bat da, sumendian magma ateratzen da.

• Piroklastoak: sumenditik indarrez kanporatutako produktu solidoak dira.
• Laba: kraterretik ateratzen den magma gasgabetua da.
• Gas bolkanikoak: magma gainazalera gerturatu ahala askatzen dira: ur lurruna, karbono dioxidoa...

Sumendi motak (Labaren biskositatearen arabera)

• Sumendi hawaiiarrak: Magma oso jariakorra da eta gasei poliki-poliki ateratzen uzten die, erupzio lasaiak sortuz.
• Sumendi estronboliarrak: Laba likatsua da; erupzio indar handikoak dira, motel labaintzen da eta gasak pilatzen dira.
• Sumendi bulkaniarrak: Erupzio indar handikoa; laba oso likatsua da, azkar solidotzen da eta gasak pilatzen dira.
• Sumendi pelearrak: Erupzio oso indartsua; laba oso likatsua da eta azkar solidotzen da.

Lurrikarak

Lurrikarak: Mugimendu sismiko edo seismo bat lurraren astindua da. Sortzen den guneari foku edo hipozentroa deritzo.

Lurrikaren uhinak

• P uhinak (Primarioak): Ingurunean bolumena aldatzen dutelako eta arrokak konprimatzen eta dilatatzen dituztelako hedatzen dira.
• S uhinak (Sekundarioak): Uhina hedatzen den norabidearekiko perpendikular mugitzen direlako arroken partikulak.
• L uhinak (Love): Lurraren gainazaletik hedatzen dira, lurrikaren epizentrotik hasita.

Lurrikararen intentsitatea eta magnitudea

Lurrikara gehienak plaka litosferikoen ertzetan izaten dira, eta haien intentsitatea eta magnitudea neurtzen dira.

• Magnitudea: Datu objektiboa da, lurrikara batean askatzen den energiaren balioaren berri ematen du (adibidez, Richter eskala).

Uhin sismikoen hedapena

• Ingurunea zenbat eta zurrunago izan, askarrago hedatuko dira uhin sismikoak.
• Ingurunea zenbat eta dentsoago izan, motelago joango dira uhinak.
• Uhinak abiadura edo norabidea aldatzen badira: uhina errefraktatu egiten da.

Lurraren geruzak

Lurraren barnealdean zenbait geruzatan banatzen da, bi eredu nagusi erabiliz: geokimikoa eta dinamikoa.

Eredu geokimikoa (Konposizio kimikoaren arabera)

Hiru geruza daude:

1. Lurrazala: Lurraren gainazalean dagoen geruza solido eta gogorra da. Planeta osoaren %1 baino gutxiago osatzen du.

• Kontinentala: Arroka sedimentarioz eta metamorfikoz osatuta. 20 eta 70 km arteko lodiera.
• Ozeanikoa: Sedimentu, basalto eta gabroz osatuta. 5 kmtik 10 kmra arteko lodiera.

Mantua: Lurrazalaren eta nukleoaren artean dagoen geruza, solidoa. Planetako bolumenaren %82 osatzen du. Nukleoa: Lurraren bolumenaren %16, haren masaren %31. Tenperatura oso altua, dentsitatea eta presioa oso handiak. Burdinez eta nikelez osatuta.

Eredu dinamikoa (Ezaugarri fisikoen arabera)

Ezaugarri fisikoei eta jokamolde mekanikoei erreparatuz gero, bost geruzatan banatzen da:

• Litosfera: Solidoa, zurruna, plakak osatzen ditu.
• Astenosfera: Malgua eta erdi likidoa (Behe mantuaren parte bat hartzen du).
• Mesosfera (Behe mantua).
• Kanpo nukleoa (Kanpo mantua).
• Barne nukleoa.