Situación Sociolingüística do Galego: Historia, Uso e Prexuízos

Contexto Histórico e Sociolingüístico

O final do réxime franquista posibilitou a retoma da normalización lingüística. Coa chegada da democracia, a recuperación do galego foi asumida pola maioría dos partidos políticos e grupos sociais. Aínda así, houbo diferenzas entre unha recuperación folclórica (a lingua como elemento cultural sen funcionalidade no mundo actual) e unha recuperación normalizadora (o galego como lingua propia de Galicia con necesidade de potenciación).

A situación do galego mellorou nalgúns aspectos, pero degradouse noutros. As dúas vías, normalización e substitución polo castelán, seguiron abertas: o galego foi recoñecido como lingua cooficial, recuperando usos institucionais e culturais, e apareceron os primeiros medios de comunicación en galego (CRTVG), aínda que con menor presenza e forza económica que os casteláns. Introduciuse como materia no ensino, pero o seu uso vehicular foi moi restrinxido. Algúns prexuízos desapareceron, pero outros mantivéronse. A cidade e a poboación nova presentaron altos índices de castelanización, o que complicou a supervivencia do galego fóra dos ámbitos rurais.

A urbanización e o éxodo rural desde os anos 60 marcaron a substitución lingüística do galego polo castelán. Malia isto, o galego seguiu sendo a lingua inicial e habitual maioritaria en Galicia, segundo datos do IGE-2018. No entanto, estes datos, comparados cos de 2013, 1992 e 2004, e co informe do Consello da Cultura Galega (1917), mostraron un agravamento da situación.

Niveis de Coñecemento e Uso

A maior parte da poboación galega é bilingüe asimétrica, con competencia desigual en galego e castelán. O dominio das destrezas escritas e das variedades formais é menor, concentrándose nos sectores máis novos escolarizados en galego, que paradoxalmente son os que menos o empregan. O 23,90% das persoas entre 5 e 14 anos non saben falar galego (IGE-2018), un dato preocupante que contrasta coa despreocupación do Goberno galego. Case un de cada catro nenos non sabe falar galego, oito puntos máis que hai unha década, e o 44% exprésase sempre en castelán.

Lingua Inicial e Habitual

Segundo o IGE-2018, o 42,19% da poboación ten o galego como lingua inicial (1,33% máis que en 2013), o 31,72% o castelán (0,84% máis) e o 23,68% ambas as dúas (1,40% menos). Só o 18% dos nenos entre 5 e 14 anos deron as súas primeiras palabras en galego, fronte ao 60% dos maiores de 65 anos.

O 30,57% da poboación fala sempre en galego (0,63 puntos menos que hai 5 anos), o 21,72% fala máis galego que castelán (1,43 puntos máis), o 23,32% fala máis castelán que galego e o 24% fala sempre en castelán. O uso do galego é desigual por idade: o 48,48% dos maiores de 65 anos fala sempre en galego, fronte ao 14,27% dos nenos entre 5 e 14 anos.

Conclusión

O 30,67% da poboación considera que se fala pouco ou nada o galego, especialmente nas provincias atlánticas. O 26,33% cre que se fala máis que hai 5 anos, o 50,12% que non variou e o 23,54% que se fala menos. O galego resiste como lingua maioritaria, pero é minoritario entre as xeracións novas. O futuro pasa polo neofalantismo, a conversión lingüística de persoas urbanas, novas e bilingües con estudos superiores. A reinserción do galego polos neofalantes é crucial para a súa recuperación e revitalización, sendo a universidade un espazo favorable para esta conversión.

Prexuízos Lingüísticos

Os prexuízos son xuízos de valor negativos sobre unha lingua ou os seus falantes, que poden levar ao seu rexeitamento. Baséanse en estereotipos e son variados. A existencia de prexuízos cara ao galego é consecuencia da diglosia, a opresión da lingua minoritaria (galego) pola maioritaria (castelán). Estes prexuízos provocan a perda de falantes, especialmente entre a mocidade (só o 25% dos menores de 25 anos usan o galego de forma efectiva).

Prexuízos máis Comúns

• Falta de utilidade: "O galego íllanos do exterior".
• Inferioridade: "O galego é máis pobre que o castelán". (Ningunha lingua é mellor que outra).
• Lingua rural: "O galego é de pobres e ignorantes". (A escolla do galego non afecta á formación).
• Carácter pexorativo: "O galego é rudo e pouco elegante". (Asumido por moitos galegofalantes).
• Idioma inventado: "O galego normativo é artificial". (Toda estandarización ten parte artificial).
• Idioma imposto: "O galego é imposto polo ensino". (Debido ás medidas de protección e promoción).
• Subvencións: "O galego subsiste grazas ás subvencións". (A lingua debe subsistir por si mesma).
• Marca ideolóxica: "O galego é dun partido político". (A identificación política é negativa).
• Descortesía: "Usar galego é descortés con persoas de fóra". (É normal que o visitante se adapte, non o anfitrión).

As manifestacións sobre estes prexuízos clasifícanse en: A (desprezo), B (indiferenza), C (agrado sentimental), D (aproximación), E (apego), F (identidade cultural), G (compromiso) e H (conflito).

En conclusión:

1. Afloran actitudes negativas, indiferentes e positivas, prevalecendo o conflito e a vontade de cambio.
2. No estado de euforia, exprésase compromiso coa lingua; no de baixón, pesimismo.
3. Esta investigación evidencia as contradicións dos adolescentes, que en situacións de intoxicación poden falar sen saber o que din.