A Revolución Meiji en Xapón: Do Illamento Feudal á Emerxencia como Potencia Mundial

Xapón no Tránsito do Século XIX: Do Illamento Tokugawa ao Aperturismo Desenvolvista da Era Meiji

1. A Crise do Shogunato e o Fin do Illamento (1854-1868)

O ano 1868 resulta fundamental. Data da restauración do réxime imperial xaponés, esta quedara formalizada pola publicación no mes de abril da Declaración Imperial ou Carta dos Cinco Puntos. Ademais, neste ano tamén se acabou por consagrar o novo bloque de poder, transcendental para promover as estratexias e medidas que ían cambiar o devir do país, logrando escapar ao sometemento colonial cara o que xa avanzara de forma acelerada e converténdose nunha potencia moderna capaz de rivalizar coas occidentais.

En suma, 1868 representa o punto de inflexión por excelencia do Xapón contemporáneo. O novo bloque de poder (o emperador tiña 15 anos) tomou a decisión de acometer un xiro político de 180º que lle permitiu pasar aos anais da Historia por acometer a denominada “Revolución Meiji”.

Dito xiro consistiu na aposta por un programa aperturista de desenvolvemento modernizador moi ambicioso, integral (a diferenza de China, só centrado en sectores) e que debía acometerse de forma acelerada. Esta decisión explicaría os enormes logros acadados por Xapón xa a curto e medio prazo:

• Superación á ofensiva colonial occidental, sendo capaz de poñerse a salvo de novas ameazas (curto prazo).
• Conversión nun país industrial moderno e na potencia da rexión ao lograr desprazar a China dese rol milenario tras a Guerra Sino-Xaponesa de 1894 (curto/medio prazo).
• Conversión na potencia colonial da zona, cada vez máis capaz e decidida a rivalizar coas occidentais. Cabe destacar a vitoria na guerra contra Rusia en 1904-1905 e a conseguinte imposición dun tratado ao estilo europeo (medio-longo prazo).

Para comprender este xiro, cómpre analizar o que sucedeu nos anos previos a 1868, un período transcendental para a toma desta difícil decisión nun país de tradición illacionista. A ofensiva colonial tivera efectos altamente desestabilizadores. País sometido a un réxime de illamento incluso máis duro que o chinés, a súa condición insular fomentara esta situación. Con todo, iso tamén favorecera a súa defensa, renunciando a manter relacións diplomáticas con China para non ter que someterse á súa vasalaxe formal. Ademais, as embarcacións foráneas non podían fondear nos seus portos.

Todo iso viuse agravado polos erros na política dos Shogún. Os feudos Tozama, hostís ao Shogunato, animaron neste contexto o golpe de man a partir de 1860. Inicialmente fracasado, tras anos de Guerra Civil larvada lograron impoñerse en 1867/1868 co apoio da burguesía, a cal se mantivera fiel ao Shogunato (pois as súas medidas favoreceran o seu auxe). A partir de aquí, tres sucesos facilitaron a aposta aperturista:

• Caída do réxime shogunal dos Tokugawa. De ascendencia militar, afundía as súas raíces no medievo, cando logrou derrocar o réxime imperial. Con todo, a partir do século XVII, as reformas modernizadoras postas en marcha polos Tokugawa favoreceron a súa modernización.
• Restablecemento do réxime imperial no centro de poder con Mutsuhito (de 15 anos), co que Xapón entrou na era “Meiji” (1868-1912). O emperador foi dotado con este sobrenome, que se traduce como “goberno ilustrado”.
• A consagración do novo bloque de poder, con figuras no núcleo duro convencidas de que Xapón só podería escapar ao sometemento colonial se emprendía unha converxencia integral e acelerada. Isto permitiríalle combater a Occidente coas súas propias armas e mesmo converterse nunha potencia capaz de rivalizar coas occidentais.

1.1. A Ofensiva Colonial Occidental: Os Prolegómenos ou Presións Difusas desde Finais do Século XVIII

Tras a conquista de Siberia a finais do século XVIII, Rusia aproveitou os seus recursos para poñer en marcha toda unha serie de incursións pensadas para establecer bases estratéxicas en puntos que formaban parte das áreas de seguridade e influencia dos países da zona:

• Desembocadura do río Amur: China e Corea.
• Illas Kuriles e Sakhalin: Xapón.

En decembro de 1808, unha embarcación británica en apuros logrou autorización para recalar no porto de Nagasaki previa ameaza do emprego da forza (bombardeo da costa nipona). Tras este incidente puntual, o Shogunato foi consciente de que coa súa decisión, confirmara ás potencias occidentais que aínda non estaba preparado para facerlles fronte.

O Shogunato optou por manter o illamento, ata que este se fixo insostible desde inicios dos anos 40 coa renuncia de China ao seu propio illamento no Tratado de Nanking (1842). Potencia milenaria da zona, un país pequeno como Xapón acabaría correndo a mesma sorte. Por se fose pouco, os feudos Tozama abandonaron a liña imperial confucianista de defensa do illamento, partidarios das consignas xintoístas:

• Xapón debía abandonar o réxime illacionista por supoñer un perigo real para a independencia do país, intentando evitar a guerra contra os occidentais, militarmente moi superiores e que pronto impoñerían os Tratados Desiguais. Ademais, o menor tamaño de Xapón podía invitar á pretensión do dominio directo, impensable para China.
• Xapón debía iniciarse na liña do aperturismo con contundencia e sen medo. Os nipóns supoñíanse un pobo superior de ascendencia divina que dispoñía da xenialidade precisa para aprender, incorporar e superar os cambios.

O lema destes xintoístas e por conseguinte dos feudos dos Tozama resumiuse en: “ética oriental, ciencia occidental”. A pesar de todo, o Shogunato logrou manter o illamento durante unha década máis. Para calmar os ánimos dos occidentais, decidiu abrir as illas Ryukyu, lonxe do núcleo do país e compartida a súa soberanía cos chineses.

Este illamento chegou ao seu fin en 1853/1854 a raíz da ameaza estadounidense. Os norteamericanos mandaron unha frota comandada polo comodoro Matthew Perry co fin de dar o ultimátum, ameazando con bombardear a costa nipona no caso de non chegar a un acordo comercial e desexosos de poñer en marcha un novo plan estratéxico.

Este consistiría na conexión ferroviaria no interior do país e por barco de vapor no exterior con China, necesitando por tanto portos no punto medio para facer escalas, empresa na que Xapón semellaba fundamental. E por que apareceron os EUA? Pois porque remataran a invasión dos territorios hispanos en 1846 coa anexión de California e buscaban novos horizontes.

Desde este momento, Xapón claudicou e asinou o primeiro Tratado Desigual en 1854. Coñecido como Tratado de Kanagawa, foi certamente moderado ante a non consideración aínda dos EUA como gran potencia:

• Apertura de dous portos modestos e periféricos: Hakodate e Shimoda.
• Establecemento do Consulado.
• Cláusula de Nación máis favorecida (fundamental).

A partir de 1864, verían a luz outros moito máis desvantaxosos con Rusia e Reino Unido:

• Apertura de portos máis importantes: Nagasaki.
• Cesións territoriais: partición das illas Kuriles e Sakhalin con Rusia.
• Cláusula de extraterritorialidade, a cal rompía o mantemento da soberanía.

1.2. A Segunda Ofensiva dos Occidentais a Finais dos Anos 50

Froito da nova ofensiva que promoveron os Estados Unidos, fíxose valer a ameaza que supoñía para Xapón o libre establecemento dos occidentais en China co Tratado de Tianjin (1858). Ante tal situación, os norteamericanos forzaron unha alianza militar a cambio de novas concesións. Ese mesmo ano, xurdiron acordos similares inmediatos coas “cinco potencias” (Rusia, Reino Unido, Países Baixos e Francia). Cos estadounidenses, acordouse:

• Novos portos, xa de primeira categoría como Yokohama.
• Libre residencia permanente de comerciantes nas cidades.
• Dereito a comerciar xa sen intermediarios.
• Moderación dos dereitos arancelarios.
• Delegación diplomática permanente.

A partir de aquí, asistimos á precoz rebeldía dos feudos Tozama (Satsuma, Chōshū, Tosa e Hizen). Historicamente hostís ao Shogunato, estes atopábanse rexidos polas casas aristocráticas de maior alcurnia. Vinculadas á corte imperial e incluso con membros da familia real no seu seo, sufriran o desprazamento da dinastía e o ascenso desta nova nobreza que representaba o Shogunato. Así mesmo, o Shogunato Tokugawa apartáraos do goberno, aumentando a hostilidade.

Feudos moi poderosos, gozaban de grande autonomía grazas ás prebendas que recibiran da autoridade imperial. Ubicados moi ao sur, o seu control sobre as illas Ryukyu permitírales flexibilizar o illamento.

Así mesmo, a difusión do ideario imperial-nacionalista desde a segunda metade do século XVIII resultou fundamental. Posta en marcha pola Escola de Mito, empeñáranse na recuperación do acervo do Xapón Imperial fronte ao de orixe chinesa promovido polos Tokugawa desde o século XVII. Os Tozama presentaron aos Shogún como traidores, tanto por asinar cos occidentais como por non cumprir co mandato de consulta ao Emperador (considerado a institución nipona máis importante).

1.3. Claves da Alianza da Burguesía cos Tozama

Como xa sinalamos, a burguesía debíalle moito da súa riqueza ás medidas do Shogunato. Porén, a gravísima crise económica e financeira derivada dos prexuízos xerados polas duras condicións da ofensiva occidental e máis por algunhas medidas tomadas por este propiciaron o seu cambio de bando:

• Desabastecemento do mercado interior: extrema escaseza e carestía de materias primas e manufacturas tradicionais ao ser o nivel de produción inferior ao de demanda dos occidentais.
• Forte desequilibrio das balanzas comercial e de pagos: experimentouse un crecemento moi superior das importacións, sobre todo en termos de valor, ao importarse principalmente armamento e tecnoloxía a cambio de produtos de moi pouco valor.
• Graves dificultades facendísticas e financeiras: alimentadas igualmente pola especulación dos comerciantes occidentais que baleiraron o país de ouro aproveitando a decisión shogunal de manter a prata igual de sobrevalorada que en tempos do illamento. A ratio en Xapón era de 5 por 1, fronte á de Occidente de 16 por 1. A non adaptación ao mercado internacional foi fatal.
• Medidas para paliar as dificultades facendísticas: recurso á inflación e un forte incremento da presión fiscal. Ambas moi negativas para os sectores non privilexiados (fiscalmente exentos), acabaron por propiciar a ruptura da burguesía.

2. Restauración Imperial e Reformas Políticas da Era Meiji

O novo bloque de poder apostou desde 1868 consoante ás consignas xintoístas por abrirse ao reformismo modernizador e máis ao colaboracionismo total cos occidentais. Nesta liña, comprometeuse a respectar todos os Tratados Desiguais e cumprir as cláusulas neles incluídas. Ademais, deu o seu compromiso firme cunha campaña de persecución moi dura dos actos de xenofobia.

Neste contexto, as forzas máis reaccionarias e intransixentes, é dicir, os sectores samurais illacionistas e belicistas, denunciaron esta política como expresión da vella submisión da etapa shogunal. Porén, o certo é que nada tiña que ver con isto, senón que formaba parte dunha estratexia moi ben deseñada pensada para dotar canto antes a Xapón das condicións que lle permitisen sacar adiante os obxectivos da folla de ruta marcada:

• Lograr sobrepoñerse á ofensiva colonial no curtísimo prazo, evitando posibles incidentes que puidesen ser utilizados polos occidentais.
• Acadar o rango de potencia moderna capaz de rivalizar no medio prazo coas potencias occidentais, logrando a cambio o seu colaboracionismo co programa nipón de desenvolvemento modernizador integral e acelerado (tecnoloxía e maquinaria, persoal técnico e científico, instrutores e compendios de saber, etc.).

Desde 1868, o novo bloque de poder puxo en marcha unha política de reforma absolutamente integral, é dicir, en todos os ámbitos. Levada a cabo en dúas etapas:

I Etapa (1868 – Finais da Década dos 70)

Baseada nas reformas político-administrativas, estas atoparon na unificación de Xapón o seu obxectivo principal. Aínda sendo un país feudal, dotouse dun aparato sumamente centralista no goberno e na administración. Para iso, instaurouse un réxime imperial forte que apostou polo autoritarismo para poder afrontar os desafíos esixentes que tiña por diante (a Carta dos Cinco Puntos parecía indicar que optarían polo liberalismo, idea moi estendida por Occidente).

No eido político, procedeuse á unificación das capitais. A vella capital relixiosa, a imperial Kyoto, absorbeu a sede militar e política shogunal de Edo. Para resaltar a súa nova condición de capital do réxime imperial restablecido tras a conquista, foi rebautizada cun novo nome de gran carga simbólica: Toquio (Kyoto ao revés).

Así mesmo, dotouse ao Emperador dun órgano auxiliar de goberno consoante á tradición da autoridade colectiva. Este implicaba que a toma de decisións se fixese pola vía da consulta e sobre as bases do consenso, mais non foi de todo así. Denominado como o Dajokan (Consello Político Supremo), atopábase controlado pola Aristocracia Tozama, aínda que con presenza de samurais (dúas cámaras).

Na segunda etapa das reformas, a mediados dos anos 80, foi substituído polo Naikaku ou Consello de Ministros, cun Primeiro Ministro encargado de recomendar ao Emperador a política a seguir. Paralelamente, dotouse ao Emperador dun novo órgano asesor: o Genro ou Consello Privado, formado polos estadistas veteranos máis insignes que foran quedando fóra do goberno a medida que envellecían. Este contaba con importantes prerrogativas, como propoñer ao Emperador o nome dos Primeiros Ministros.

Unha medida importante foi tamén a relacionada coa abolición dos señoríos (1869-1871). Reforma necesaria e urxente, foi porén aplicada de forma gradual en dúas etapas para dar tempo ao novo réxime imperial a asentarse e fortalecerse. O bloque de poder era consciente do enorme malestar que esta medida ía provocar entre o sector dos samurais, numeroso e sobre todo conformado por guerreiros en activo que perdían o seu modo de vida e ingresos. Procedeuse a:

• 1868-1869: renuncia dos Tozama, presentes no bloque de poder, aos seus feudos. Estes organizáronse en provincias cun gobernador de designación imperial elixido entre o colectivo dos vellos señores feudais.
• 1871: abolición xeral dos señoríos e os seus exércitos con concesións pensadas para minimizar o malestar resultante:
  • Aos señores ou Daimyos: indemnizados co décimo das rendas xurisdicionais.
  • Aos samurais: asumindo o Estado o pago dos vellos estipendios militares.

Ademais, mantivéronse unha serie de facilidades de todo tipo para que uns e outros puideran integrarse na administración civil e militar do novo Estado. En suma, estamos ante a procura de saídas honorables para estes privilexiados.

Porén, o réxime non conseguiu o que buscaba. Os samurais entraron nunha dinámica de rebelións que culminou co levantamento xeral de 1877, o cal logrou facer cambalear o réxime, forzando as reformas políticas da segunda etapa. Outros factores que alimentaron a rebelión foron:

• A expulsión do bloque de poder en 1873 dos samurais representantes dos intransixentes e belicistas (como Saigō Takamori).
• O malestar xerado polas pautas que rexían no Estado Moderno, o que non admitían.
• A suspensión en 1877 do pago dos vellos estipendios pola alarma que xerara no bloque do poder o rearme das súas organizacións paramilitares, mesmo con artillería.

Por último, cómpre falar da creación dun exército moderno (1873). Inspirado no modelo do prusiano (con instrutores alemáns e franceses), destaca o seu carácter nacional a partir dun sistema de recrutamento. Instaurado o servizo militar obrigatorio, contaba cunha forte compoñente campesiña. Baseado na meritocracia, facilitouse sempre a integración dos samurais.

O exército xaponés dos anos 70 era aínda modesto e cun carácter defensivo. Desde a lei de 1883, atopamos unha milicia xa ofensiva capaz de dotar a Xapón do dominio que lle permitiría garantir a sustentabilidade do seu desenvolvemento. O País do Sol Nacente iniciaba a súa carreira armamentística. Nas vésperas da Primeira Guerra Mundial, o seu orzamento militar era un terzo do total.

II Etapa da Reforma Política: Segunda Metade dos Anos 80

A súa posta en marcha respondeu ao malestar e ás presións dos samurais e da burguesía (apartados da vida política), dous sectores clave para a estabilidade do réxime e o éxito do desenvolvemento. A estratexia residiu na posta en marcha de reformas baleiras de contido.

O Consello Imperial atopábase dividido con respecto a esta decisión:

• Bloque maioritario: reformistas conservadores moderados liderados polo Conde Itō Hirobumi, partidarios dunha transición lenta ao constitucionalismo de corte moderado inspirado no modelo das monarquías imperiais autoritarias de Centroeuropa (Austria-Hungría e Alemaña). Foi este Conde Itō o encargado de elaborar a Lei Fundamental de 1886, mantida en segredo ata a súa promulgación unilateral por parte do Emperador.
• Bloque minoritario: reformistas conservadores de corte máis radical e progresista liderados por Ōkuma Shigenobu. Propoñían unha reforma de implantación inmediata, consistente na aplicación do modelo liberal británico. Eran liberais si, pero de marcado perfil conservador.

Expulsado Ōkuma do bloque de poder, fundou entón a Universidade de Waseda para a formación de políticos e máis o Partido Constitucional. Isto favoreceu a consagración do grupo dos filoautoritarios que, ao facerse co control do goberno do país sen contrapesos, pasaron a ditar as reformas en alianza co emperador (o que explicaría a súa extremada moderación).

O réxime imperial seguiu sendo autoritario ata os inicios da Primeira Guerra Mundial, con concesións ao liberalismo moi calculadas. Baseado nunha Carta Outorgada (1886/1889), obra do Conde Itō (1885), non existiron Cortes Constituíntes que a elaborasen, a debatesen e a aprobasen. Inspirada no modelo político alemán, conservaba todos os poderes do Emperador, mantida en segredo ata a súa promulgación como concesión súa en 1889. En suma, o obxectivo residía en elaborala á medida dos vellos poderes:

• Formación de Gobernos con total autonomía do Parlamento, coñecidos como gobernos transcendentais.
• Ministros responsables só ante o Emperador.
• Iniciativa lexislativa con rango de lei mesmo fóra do período de sesións.
• Mantemento do Genro como órgano imperial consultivo auxiliar do Emperador, dotado de prerrogativas clave: proposta dos nomes dos Primeiros Ministros e obriga de consulta das decisións que fosen cuestión de Estado.
• Modelo de Parlamento extremadamente conservador:
  • Cámara Alta ou Senado: non electiva, de representación nobiliaria e designación imperial, pero con idénticas prerrogativas que a Cámara Baixa. O Emperador comezou a nomear samurais como senadores para calmar os seus ánimos mesmo antes de ser elaborado o proxecto.
  • Cámara Baixa: electiva, pero cun sufraxio extremadamente restrinxido (arredor do 1%).
• Os partidos funcionaban como meras formas políticas de oposición ao poder do Emperador para formar gobernos con figuras á marxe do Parlamento.

3. Desenvolvemento e Transformacións Económicas no Xapón da Era Meiji

Durante os anos 70 e 80 do século XIX, floreceron en Occidente cantidade de obras relacionadas con Xapón, mesturando a admiración e a incredulidade coa necesidade de relativizar e empequecer os logros que este acadara. Nelas, os primeiros trens e obras de infraestrutura comunicativa eran tratados como pouca cousa, á vez que se insistía na fealdade dos seus barrios industriais. Detrás de todo isto non había máis que medo a unha potencia incipiente que non facía senón medrar.

Xa nos anos 90, esta realidade comezou a cambiar ante a explosión dunha industrialización real e efectiva. Ademais, as vitorias nas guerras contra China e Rusia outorgáronlle un gran prestixio. En tempos de entreséculos, esta publicística xa tornou cara unha auténtica admiración.

Entre os factores xenéricos que coadxuvaron este desenvolvemento, cómpre destacar:

• O estado do que partía o Xapón tardo-shogunal. As reformas dos Tokugawa desde o século XVII permitíranlle avanzar cara un tardofeudalismo moi evolucionado.
• Os contactos marxinais cos occidentais desde Dejima a través dos holandeses, avanzadilla da modernidade. A iso, debemos sumar a actitude da nobreza nipona cara o saber occidental, proclives ao acceso á súa ciencia e artiluxios (patente no seu crecente interese polo Rangaku ou Estudos Holandeses desde inicios do século XIX, aprendendo incluso o idioma).

Pola súa banda, entre os factores determinantes atopamos:

• O programa de reformismo modernizador, integral e acelerado.
• A política de colaboracionismo instrumental practicada cos occidentais.
• A aposta por un forte intervencionismo estatal para poder superar as enormes carencias de partida e así garantir tanto a viabilidade do programa como o ritmo hiperacelerado de desenvolvemento que perseguían.

Paralelamente, as medidas para poñer o modelo en marcha foron:

• Creación dunha Oficina de Industria nas máis altas instancias do Estado pensada para fomentar o desenvolvemento industrial, pero tamén para dirixilo convenientemente a fin de que fose o máis completo e equilibrado posible.
• Políticas de pleno apoio á iniciativa privada: incentivos fiscais (rebaixas e exencións), axudas financeiras e crediticias (subvencións, préstamos a fondo perdido...), facilidades para importar maquinaria e contratar técnicos, plans para formación acelerada de man de obra... Pero sempre adoptando medidas de prevención orientadas a que ningún país puidese facerse forte en Xapón: procedencia da maquinaria moi diversa, estadías de técnicos limitadas...
• Posta en marcha por parte do Estado dun programa moi ambicioso de inversión pública directa. Este convertíase no primeiro empresario do país, concentrando as inversións nos sectores estratéxicos e máis demandantes de capital, pero non por iso abandonando ao resto:
  • Industria de armamento: concentrada nas cidades de Toquio e Osaka, practicouse neste sector o secretismo ao extremo, preferindo a formación de man de obra no estranxeiro en lugar de contratala.
  • Infraestruturas varias, con prioridade nas navais ao ser un país marítimo: frota, estaleiros e tripulacións modernas e escolas náuticas. Todo iso nunca se produciu en detrimento das comunicacións terrestres, as cales tamén presentaron unha ampla modernización a moi bo ritmo. No ano 1871, inaugurábase a primeira liña ferroviaria entre Toquio e Yokohama.
  • Industria pesada: siderurxia, construción asociada, etc.
• Capital na súa maioría de procedencia interior: recurso a préstamos, á política inflacionaria e a unha fiscalidade moi dura no campo. A agricultura foi a gran sacrificada tanto a nivel fiscal como de modernización.

Desde os anos 80, a política de desenvolvemento observou un xiro parcial. O Estado non renunciaba ao intervencionismo, mais este si se moderaba (adoptando un corte máis indirecto). Agora concentrado nos sectores máis estratéxicos, púxose en marcha un programa de privatización acelerada de grande parte do sector público non estratéxico. A explicación desta decisión resúmese en:

• O despegue industrial constituía xa unha realidade moi ben encamiñada. Chegara o momento de pasar ao seguinte estadio da folla de ruta.
• Expansionismo territorial e novo exército: incentivado polas necesidades xeradas polo éxito do desenvolvemento, requiríase unha grande cantidade de recursos e, polo tanto, librar de vellas cargas ao Estado e dotalo doutros novos (privatización).
• Necesidade de calmar o descontento da burguesía: a reforma política, en tanto que moderada e en diferido, precisaba ir acompañada doutras concesións a maiores da realización inmediata e ben atractivas para os negocios.

Toda esta privatización do sector público fíxose en clave política, mediante vendas selectivas ás familias máis colaboradoras co réxime e a prezos por debaixo do mercado, garantindo ademais grandes carteiras de pedidos. A burguesía convertíase de novo nun dos maiores aliados do goberno. Símbolo desta política foi a formación dos Zaibatsu, vellas casas de negocio familiar convertidas en enormes grupos empresariais que pasaron a dispor de intereses xa en todos os sectores á vez que mantiñan a súa vella condición.

4. A Política Exterior de Xapón, Nova Potencia Imperialista

A primeira etapa expansionista viu a luz a inicios dos anos 80, caracterizada pola cautela plasmada no colaboracionismo cos occidentais mais sen renunciar á defensa dos intereses xaponeses. A pesar deste compromiso, Xapón enviou misións diplomáticas co obxectivo de revisar os Tratados Desiguais e suprimir algunhas das súas cláusulas. Os sectores máis intransixentes e belicistas puxeron problemas para levar a cabo estas misións (prensa, motíns e atentados), considerando que se estaba a volver á submisión característica da etapa shogunal. No referido ás dificultades externas, foron os británicos os máis reacios á devandita revisión.

Desde dita data, atopamos un Xapón centrado no expansionismo baseado na forza e xa enfocado en territorios orientais. Con crecentes apoios no conxunto da clase política, destacan:

• Natureza instrumental da colaboración con Occidente.
• Relevo xeracional e sociolóxico no goberno con crecente peso dos samurais, a medida que os vellos estadistas Tozama ían desaparecendo.
• As novas necesidades xeradas polo desenvolvemento, agravadas pola pobreza natural de Xapón e máis pola presión da explosión demográfica e migracións campo-cidade.
• As novas ofensivas expansionistas dos occidentais no Extremo Oriente coa culminación do sometemento da Indochina (1884-1887), alimentaron a idea de que a independencia de Xapón seguía ameazada.
• Desexo de calmar dunha vez por todas a clase dos samurais.

Cada vez máis, íase reforzando a idea da necesidade de construír unha barreira territorial protectora. Para iso, comezouse coa incorporación das illas aledañas por medio de acordos diplomáticos: Illas Kuriles (Rusia, 1875) a cambio de ceder a metade sur de Sakhalin; e Illas Bonin (EUA, 1880).

Desde inicios dos anos 80, xa non se renunciou ao emprego da forza. Ademais, aspirábase a territorios continentais sobre os que se pretendía exercer algún tipo de tutela:

• Corea: obxectivo prioritario e de máxima urxencia polo interese xeoestratéxico e económico que tiña para Xapón. Tras a declaración de guerra por parte de China en 1894, o Tratado de Paz de Shimonoseki outorgaba o dominio sobre a península ao País do Sol Nacente.
• Manchuria do Sur: ambicioso e como novo referente.
• Ataque ás posicións rusas en colaboración co Reino Unido (1904) que consolidou a Xapón como nova potencia imperial. O Tratado de Portsmouth (1905), coa mediación de EUA, establecía:
  • Área de influencia en Liaodong.
  • Recuperación da metade sur de Sakhalin, pero non a totalidade por mor dos EUA con outros obxectivos maiores.
  • Protectorado sobre Corea a cambio de concesións a Rusia (non indemnización económica) e renuncia sobre as Filipinas (para os EUA).

A ofensiva final sobre Corea deuse en 1910 mediante unha ocupación militar. Pensada para destronar a dinastía Yi e anexionar a península, procurábase evitar que frutificase a estratexia autóctona consistente en blindar a súa independencia (baseada no envío de misións diplomáticas secretas para lograr unha declaración de amparo). A partir de aquí, asistimos a unha certa contención de Xapón, explicada en:

• As necesidades materiais atopábanse cubertas.
• A retirada do apoio británico, con Rusia centrada nos Balcáns e constatada a capacidade de Xapón.
• A política de intimidación diplomática e militar dos Estados Unidos.
• O acceso ao goberno do país da burguesía de negocios, interesada na colaboración coa Sociedade de Nacións.