Presokratikoen eta Platonen Pentsamenduaren Oinarriak

Tales

• Arjéa: Gauza guztiak sortzearen oinarria ura zela esaten zuen. Garai hartan ez zekiten bizidunen eta bizigabeen artean bereizten. Bere ustez, elementu guztien artean ura zegoen, eta hori etengabe mugitzen zenez, urak arima zuela pentsatzen zuen, elementuak bizitza zuela ondorioztatuz.
• Eskola: Monista eta Joniarra zen. Mileton ikasi zuen, Anaximenes eta Anaximandrorekin batera.

Anaximandro

• Arjéa: Talesen kontrakoa uste zuen; hau da, bere ustez arjéa ez zegoen materia ezagunen artean. Horregatik, materia zehaztugabe eta mugagabe bat hartu zuen arjé gisa. Apeiron deitu zion elementu horri, mugagabea esan nahi zuena, hau da, suntsiezina eta sortu gabea.
• Eskola: Miletoko monista jonikoen eskolan ikasi zuen, Anaximenes eta Talesekin batera.

Pitagoras

• Arjéa: Pitagorikoen arjéa zenbakietan oinarritzen zen. Gauzen artean erlazioa dagoela eta erlazio horiek zenbakiez adieraz daitezkeela esaten zuten; beraz, dena matematikan oinarrituta zegoen. Zenbakia errealtzat hartzen zuten, eta ez abstraktutzat.
• Osaketa: Bi elementuz konposatuta zegoen: bakoitia eta bikoitia.
• Matematika: Pitagorikoen ustez, matematika lau adarretan banatzen da: aritmetika, geometria, musika eta astronomia.

Anaximenes

• Arjéa: Airea zen, arnasarekin eta arimarekin lotzen zuelako.
• Eraldaketak:
  • Kondentsazioz (uzkurtuz): ura, lainoa, lurra, harria sortzen ziren.
  • Rarefakzioz (bereizketaz): sua sortzen zen (kaosetik kosmosera).
• Eskola: Miletoko monisten eskola jonikoan ikasi zuen.

Heraklito

• Arjéa: Sua zela uste zuen. Ez zen elementu erreala (ez da gauza materiala), sinbolikoa baizik (aldaketa sinbolizatzen duelako).
• Filosofia: Suan sortu eta bukatu egiten zen dena; hau da, ziklo bat zen. Dena etengabe aldatzen zegoen, eta ez zen ezer geldirik naturan.
• Adibidea: Erreka batean bi aldiz sartzean, bi aldietan ez da erreka bera izango, ura mugitzen doalako.

Enpedokles

Oharra: Enpedoklesek aldaketa garrantzitsua ekarri zuen, monismotik pluralismora igaroz.

• Arjéa: Lau elementuek (sua, ura, airea eta lurra) eta bi indarrek (maitasuna eta gorrotoa) osatzen zuten.
• Indarrak:
  • Maitasuna (Adiskidetasuna): Ezberdinak diren gauzak erakarri eta bateratzen ditu.
  • Gorrotoa: Batuta dagoena hondatu eta banatu egiten du.
• Kosmogonia: Hasieran, mundua adiskidetuta zegoen, eta lau elementuak bateratuta zeuden. Baina gorrotoa agertu zenean, banaketa eta aniztasuna ekarri zituen. Une horretan sortu zen bizi garen mundua, elementu primitiboen konbinazioagatik.
• Eskola: Presokratiko hau ez da monista, pluralista baizik, arje bat baino gehiago proposatzen zuelako.

Anaxagoras

• Arjéa: Honek ere arje bat baino gehiago proposatu zuen. Parmenidesen izateari eta Heraklitoren mugimenduari buruz esaten denaren artean sintesi bat egin nahi du.
• Oinarria: Proposatzen zuen arjéa mugagabeko homeomeriak (hazi txikiak) ziren. Hazi horiek substantzia desberdinak pilatzen zituzten, non hasiera batean substantzia guzti horiek nahasturik zeuden. Dena hazien sorkuntzatik sortzen zela uste zuen.
• Nousa: Partikulak elkartzean eta aldatzean, Nousa deituriko indarra sortzen zela uste zuen. Nous hori infinitua eta materiala zen, eta mugimendua eragiten zuen, hasierako nahastetik gauzak bereiztuz.
• Eskola: Mileton ikasi zuen eta pluralista zen.

Demokrito

• Arjéa: Atomoa da. Gauzen sorrera beste gauza baten deskonposizioaren bitartez sortzen dela defendatzen du.
• Oinarria: Existitzen den dena atomoa (betea) eta hutsa (espazioa) dira. Hutsik gabe ez litzateke mugimendurik egongo.
• Arima: Arima atomoz osatuta zegoela imajinatzen zuen, eta pertsona bat hiltzean, arimako atomo horiek sakabanatzen zirela esaten zuen.
• Eskola: Pluralisten artean sartzen da, arje bat baino gehiago proposatzen duelako (atomoa eta hutsa).

Platon

(Testua hemen amaitzen da, Platonen aipamenarekin.)