A Poesía Galega do Século XX e Comezos do XXI

A Poesía das Irmandades da Fala

Aparecen dúas liñas temático-estilísticas:

• A que consideraba que a cultura galega debía permanecer fiel á tradición decimonónica rexionalista. Destaca Noriega Varela.
• O afán por producir unha literatura á altura dos tempos: incorporando novidades chegadas de Europa e demostrando que a literatura galega merecía un posto máis alto. Destaca Ramón Cabanillas.

Antonio Noriega Varela

Estudou en Mondoñedo, foi desprazado a Ourense e entrará en contacto coa literatura portuguesa.

Obra:

• Autor dun único libro: “Montañesas”, que logo aparecerá co título “Do ermo”.
• Sinalamos dous aspectos:
  • Poesía costumista: mantéñese na liña do realismo, centrada na vida campesiña ou festeira.
  • Lirismo da natureza: a expresión máis singular atopámola nun conxunto de poemas ós que lles cae o título “Do ermo”; neles aparecen sós o poeta e a natureza. A actitude dominante é a tenrura polas cousas humildes. Aliméntase a súa lírica de humildade franciscana. Nesta liña podemos incluír os sonetos con influencia dos poetas portugueses que adoitan insistir na liña franciscana.
  • Lingua: utiliza un galego popular e nos sonetos introduce neoloxismos.

Ramón Cabanillas

Obra:

• Poesía lírica:
  • “No desterro”
  • “Vento mareiro”: influencia modernista, manifestada na métrica (versos alexandrinos) e nalgunhas referencias exóticas.
  • “Da terra asoballada”
  • “A rosa de cen follas”: intimista (amor).
  • “Da miña zanfona”: variada.
  • “Versos de alleas terras e tempos idos”: tradución de clásicos e contemporáneos.
• Poesía narrativa:
  • “Na noite estrelecida”: temas da materia de Bretaña que converte a Galicia en modelo descritivo das paisaxes.
  • “O bendito San Amaro”
  • “Samos”
• Lingua: sensibilidade lingüística e lingua popular da súa zona de procedencia.

Os Movimentos de Vanguardia

Características, autores e obras.

• Nados arredor de 1900
• Xeración seguinte á das Irmandades da Fala e do Grupo Nós.
• Renovación das letras galegas.
• Coñecidos co nome de Novecentistas, Vangardistas ou Xeración do 25.
• Relacionados cos membros da Xeración Nós.
• Tiveron un papel decisivo na formación do PG (Partido Galeguista).
• Os poetas vangardistas danse a coñecer en revistas como “Alfar” ou “Cristal”.

5 Ismos Galegos:

Neotrobadorismo

• Iniciador: Fermín Bouza Brey (iniciou a escola neotrobadoresca).
• Cultivador: Álvaro Cunqueiro:
  • “Cantiga nova que se chama Riveira”
  • “A dona do corpo delgado”
• Caracterízase por unha perfección formal, con procedementos estilísticos propios da lírica dos cancioneiros (paralelismo, refrán, leixaprén).
• Xosé María Álvarez Blázquez púxolle fin coa publicación do seu “Cancioneiro de Monfero”

Hilozoísmo

• Incide na personalización da paisaxe, presenta unha métrica sinxela baseada nas formas populares.
• Fundador: Luís Amado Carballo:
  • “Proel”
  • “O galo”
• Outros autores: Blanco Amor:
  • Preguerra: “Romances galegos”, “Poema en catro tempos”
  • Posguerra: “Cancioneiro”

Creacionismo

• Creador: Vicente Huidobro
• A imaxe como recurso case exclusivo; o poeta pretende crear unha realidade autónoma.
• Maniféstase na obra de Manuel Antonio:
  • Procurou a orixinalidade e universalidade escribindo en galego.
  • “De catro a catro”:
    • Pasou bastante inadvertida para a crítica contemporánea.
    • Características:
      • Sen apenas referencias explícitas en Galicia.
      • De difícil lectura e escura interpretación.
      • Tendencia á abstracción.
      • Afastada das estructuras rítmicas tradicionais.
      • Sistema de imaxes poéticas.
      • Modelo culto de lingua supradialectal.
      • Léxico de termos da navegación.
    • Consta de 19 poemas:
      • En 4 fala do mar desta terra, os demais xa vistos desde o mar.
      • Concibida como o diario dunha travesía.
      • No centro da temática creacionista está o mar, e a soidade do poeta.
  • Manifesto “¡Mais Alá!”:
    • Arremete contra os vellos da poesía: os novos en idade quedaron ancorados nunha poética do pasado.
    • Ataca os escritores que sendo galegos escriben en castelán.
    • É un manifesto político.

Surrealismo ou Superrealismo

• Creador: Álvaro Cunqueiro:
  • “Poemas do si e non”
  • “Mar ao norde”
• Seguidor: Luís Pimentel:
  • “Barco sen luces” no que destaca o surrealismo humanista.

Neovirxilianismo

• Visión poética da paisaxe da cal tenta captar os seus matices fuxitivos: luces, flores, orballo.
• Admírase a natureza, que se nos ofrece núa, case sempre privada de presenza humana ou de conflitos anímicos.
• Toman como modelo a Noriega Varela.
• Vangardistas: son 3
  • Crecente Vega
  • Aquilino Iglesias:
    • “Señardá”
    • “Corazón ao vento”
    • “Cómaros verdes”
  • Díaz Castro:
    • “Nimbos”

Conclusión: Manuel Antonio é o máximo representante das nosas vangardas. Non creou escola, sen embargo, novas xeracións tomárono como modelo.

A Prosa do Primeiro Terzo do XX. As Irmandades e o Grupo Nós

Podemos destacar 3 promocións: narrativa, ensaio e xornalismo.

A.- Os Epílogos do Rexurdimento

Antón Villar Ponte, Lois Porteiro Garea e Xoán Vicente Viqueira representan o ensaio político onde fan propaganda do galeguismo.

As institucións nacionalistas agrupadas nas Irmandades tamén se preocuparon por crear canles de expresión adecuadas para iniciar o proceso de modernización da narrativa galega: a revista Nós, a colección editorial Céltiga, Editorial Lar…

B.- O Grupo Nós

• Grupo promotor (Cenáculo Ourensán): Risco, Otero Pedrayo e Cuevillas.
• Castelao en estreita relación.

C.- A Achega dos “Novos” Relacionados coas Vangardas

Rafael Dieste.

1.- A Revista Nós

Esta revista é a que lle dá nome ó grupo, e os seus redactores foron Otero Pedrayo, Risco, Castelao, Cuevillas e Antón Losada Diéguez.

1.1.- O Grupo Nós

En sentido estrito forman o Grupo Nós, tamén chamado Cenáculo Ourensán, Risco, Otero Pedrayo e Cuevillas, xa que presentan características en común:

• Os 3 nacen en Ourense e no penúltimo decenio do s.XIX.
• Teñen unha cultura cosmopolita.
• Cada un deles ten una obra autobiográfica onde falan da evolución do grupo: búsqueda por culturas alleas, de forma individual, ata que se percatan de que o que buscaban está en Galicia, converténdose ó galeguismo e traballando de forma conxunta. Estas 3 obras son:
  • “Nós, os inadaptados” de Risco (ensaio)
  • “Arredor de si” de Otero Pedrayo (novela)
  • “Dos nosos tempos” de Cuevillas (ensaio)
• Teñen una función didáctica (pretenden ensinar).

Incluiremos a Castelao neste grupo por ser un colaborador do Grupo Nós.

1.2.- Autores

Vicente Risco: Obra Narrativa

• “Do caso que lle aconteceu ó doutor Alveiros”: vida de ultratumba e cultura exipcia.
• “O lobo da xente”: lenda popular.
• “A trabe de ouro e a trabe de alquitrán”: lenda popular.
• “A coutada”: diálogo filosófico.
• “Os europeos en Abrantes”: sátira contra as persoas e a sociedade de Ourense.
• “O porco de pé”: cume da súa narrativa, representa a vulgaridade e materialismo dunha familia da nova burguesía en contraposición ó intelectualismo. É unha sátira contra as estructuras sociais; ten unha estética expresionista.

Ensaio (3 etapas):

1. Pregaleguista: “Nós, os inadaptados”.
2. Nacionalista: “Teoría do nacionalismo galego”.
3. Postnacionalista: “Mitteleuropa”, impresións que recolle nunha viaxe por Europa; e “Leria”.

Ramón Otero Pedrayo

Toda a súa obra narrativa ten como protagonista a Galicia (excepto “Fra Vernero”) e ademais a Galicia do seu tempo (excepto “A romaría de Xelmírez”).

Realista:

• “Os camiños da vida”: a súa primeira novela, divídese en 3 partes: “Os señores da terra”, “A maorazga” e “O estudiante”.
• “Pantelas, home libre”
• “Contos do camiño e da rúa”
• “O mesón dos ermos”

Culturalista:

• “Arredor de si”: retrata a súa xeración a través do protagonista, Adrián Solovio.
• “Escrito na néboa”
• “Fra Vernero”
• “A romaría de Xelmírez”
• “Devalar”

Ensaio:

• Temas históricos: “Ensaio histórico sobre a cultura galega” e “Síntese histórica do s.XVII en Galicia”.
• Viaxes: “Peregrinaxes” e “Polos vieiros da saudade”.
• Lembranzas: “O libro dos amigos” e “O espello no serán”.

Florentino Cuevillas: Obra Narrativa

• “Dos nosos tempos”: referida á evolución intelectual do Grupo Nós.
• “Prosas galegas” (autobiográfica).

Castelao: Obra Narrativa

Aínda que Castelao non pertence estritamente ó Grupo Nós, incluímolo nesta etapa porque participou na revista Nós (como deseñador gráfico).

• “Un ollo de vidro”
• “Cousas”: destaca a súa innovación. Trata asuntos de temática variada e narra historias ou acontecementos; esta estrutura está presente en toda a obra narrativa de Castelao.
• “Retrincos”: colección de 5 contos:
  • “O segredo” e “O inglés”: contan dúas anécdotas que lle ocorren de neno na Pampa arxentina.
  • “Peito de lobo”: cando era estudante.
  • “O retrato”: da súa etapa de médico.
  • “Sabela”: o Castelao máis adulto.
• “Os dous de sempre”: única novela de Castelao, consta de 40 capítulos. Consiste nunha sucesión de relatos protagonizados por Pedriño e Rañolas.

Rafael Dieste

Obra narrativa:

• “Dos arquivos do trasno”: 20 relatos cun final aberto e sorprendente.

Obra ensaística:

• “Sempre en Galiza”: 14 pequenos textos divididos en 4 libros. Moi interesante dende o punto de vista literario.

Teatro do 1º Terzo do S.XX

A partir da aparición das Irmandades da Fala asistimos ó intento de levar a cabo un verdadeiro proxecto de teatro nacional e popular en Galicia. 3 grupos:

1.- Os Autores do “Movemento Inaugural”

Nacemento do Conservatorio Nacional de Arte Galega no seo das Irmandades en 1919. Finalidades:

• Representar obras que se desenvolvesen en ambientes de clase media ou alta para demostrar que o galego era válido para todos os rexistros.
• Temáticas que puidesen interesar ás minorías cultas.
• Ofertar teatro de calidade.
• Levar ó escenario obras largas.
• Preferencia pola estética naturalista.

Destacamos dúas figuras:

Cabanillas: Autor de 2 pezas teatrais: “A man da Santiña” (comedia con final feliz); e “O Mariscal” escrita en colaboración con Villar Ponte e trátase dunha traxedia en verso que xira arredor da figura do nobre Pardo de Cela.

A. Villar Ponte: A súa máis destacada contribución foi: “Os evanxeos da risa absoluta”.

2.- O Teatro do Grupo Nós

Risco, Castelao e Otero Pedrayo deixáronnos obras que son produto de calidade e interesantes para o público culto.

Risco: “O bufón de El-rei” (drama de carácter tráxico).

Otero Pedrayo:

• “A lagarada” (farsa tráxica na que se mesturan as escenas realistas con outras de carácter fantástico).
• “Teatro de máscaras” (conxunto de 16 pezas breves).
• “O desengano do priorio” (peza humorística que ten como asunto a implantación da industria dos cadaleiros no Ribeiro).

Castelao: “Os vellos non deben de namorarse” é a peza máis emblemática na historia da dramaturxia en lingua galega. O motivo do vello namorado repítese 3 veces en versións diferentes nos 3 lances de que consta a obra, cada un dos lances presenta uns elementos que teñen o seu paralelo nos outros:

• Vello namorado dunha moza.
• Mozo rival do vello.
• Morte (aparece como personaxe) personificada.
• Coro.
• Remata cun epílogo onde os vellos se encontran no cemiterio despois de mortos e coñecen noticias das súas mozas respectivas.

3.- Os Autores Relacionados coas Vangardas (Xeración do 22)

• Conxunto de autores con dúas características comúns:
  • Autores novos.
  • Relación próxima coas vangardas.
• Son os autores máis inclinados ó experimentalismo.

Xaime Quintanilla:

• “Donosiña”
• “Alén”: ambientada en Nova York.

Rafael Dieste: Autor dun dos textos máis significativos na historia da nosa dramaturxia, “A fiestra valdeira”, é unha comedia de carácter simbólico. O personaxe principal, Don Miguel, e un cadro no que este aparece retratado ollando a través dunha fiestra a un fondo mariñeiro constitúen o cadro da acción.

Tendencias da Lírica na Segunda Metade do Século XX

A guerra civil marca un antes e un despois na historia de todos os países e culturas que integran a España contemporánea. Durante os anos que dura a guerra aparecen algunhas obras en galego. Na primeira posguerra a literatura autóctona garda un obrigado silencio en Galicia. A creación en 1950 da Editorial Galaxia marca a recuperación da literatura en galego, o punto culminante dunha serie de sucesos positivos para a nosa lingua:

• “Cómaros verdes” de Aquilino Iglesia.
• Colección de poesía Benito Soto.
• Nacemento de pequenas empresas editoriais.
• Publicación dun suplemento chamado “La Noche”.
• Publicación de algunhas revistas literarias bilingües, como “Alba”.

Grupos e Tendencias Poéticas

En Galicia, a mingua da produción editorial entre 1936 e 1950 provoca a creación de 3 grupos simultáneos: a Xeración de 1936, a promoción de enlace e a Xeración dos 50 ou das Festas Minervais.

Xeración de 1936

Escritores nados entre 1910 e 1920 e formados no marco da 2ª República. Xa publicaran antes da guerra e un sector deles constituirá o grupo poético desde o exilio.

Aquilino Iglesia:

• “Señardá”
• “Corazón ó vento”
• “Cómaros verdes”: primeiro título importante da literatura galega de posguerra. Poemas que se afastan dos moldes formais clásicos. A paisaxe é o núcleo temático máis importante da obra, recorre a ela cun afán descritivo e sérvelle de pretexto lírico.
• “De día a día”
• “Lanza de soledá”
• “Nenías”

Álvaro Cunqueiro: “Dona do corpo delgado” (neotrobadorismo), “Herba aquí e acolá”.

Os poetas do exilio: Emilio Pita, Luís Seoane e Lorenzo Varela.

Celso Emilio Ferreiro: A temática da súa obra ten dous núcleos: o intimismo e a crítica social. Obras:

• “O soño sulagado” (vanguardista).
• “Longa noite de pedra”: consagrará a CEF como poeta social e con ela acadará un éxito formidable. A mensaxe que transmite é unha denuncia contra a opresión e o poder. Obra necesaria e imprescindible para comprender a verdadeira concepción da poesía que ten este autor.
• “Viaxe ao país dos ananos”: obra satírica que contén o cume da arte de CEF.
• “Cantigas de escarnio e maldecir”: (obra satírica).
• “Terra de ningures”, “Antipoemas”, “Onde o mundo chámase Celanova”.

A Promoción de Enlace

Nados entre 1920 e 1930, autodidactas; o seu acceso á cultura prodúcese nos anos 40, nun ambiente de extrema penuria e de illamento internacional. Toman os seus modelos da literatura española e escollen o castelán como medio de expresión. Actúan a xeito de bisagra entre a Xeración do 36 e a Xeración do 50.

Antón Tovar: “Arredores”, “Non”.

Luz Pozo Garza: “Códice Calixtino”, “Prometo a flor de loto”.

Manuel Cuña Novás: “Frauta na noite”, “Fabulario novo”.

Xeración dos 50 ou das Festas Minervais

Nacidos entre 1930 e 1940, non coñeceron a Guerra Civil. Teñen como referentes a Editorial Galaxia e Celso Emilio Ferreiro como autor prestixioso. Levan a cabo unha ruptura coa tradición literaria galega. Entre os feitos colectivos que acometen destacan:

• Restauración das Festas Minervais Compostelás.
• Colaboración no diario La Noche.
• Creación da colección literaria “Illa Nova”.
• Fundación da Editorial e do Grupo “Brais Pinto” en Madrid.
• Aparición do nacionalismo revolucionario.
• Fundan a Escola da Tebra: constitúe unha adaptación do surrealismo ó espazo cultural da lingua galega.

Manuel María: “Muiñeiro de brétemas”, “Morrendo a cada intre”, “Terra Chá”.

Uxío Novoneyra: “Os eidos”, “Os eidos. Libro do Courel”.

Xosé Luís Méndez Ferrín:

• “Voce na néboa”.
• “Con pólvora e magnolias”: obra que contribúe a renovar o ambiente da poesía galega contemporánea. É unha das que dá paso a unha nova etapa na historia da literatura galega. Temas: a nostalxia, o amor, relacionado co paso do tempo e co tema da morte. Destaca pola combinación de fórmulas estéticas vangardistas e polo simbolismo.
• Na mesma atrevida liña publica “O fin dun canto”, “Erótica” e “Estirpe”.

Tendencias da Narrativa Galega de Posguerra

Grupo de narradores caracterizados pola súa individualidade:

Ánxel Fole

• “Á lus do candil”, “Terra brava”: as dúas se desenvolven en terras do Courel e do Incio. Están narradas ó xeito dos contos orais.
• “Contos da néboa”: precedida por un prólogo no que o autor expresa as súas ideas sobre diversos temas.
• “Historias que ninguén cre”.

Lingua e estilo: Fole ten a intención de retratar unha Galicia misteriosa a través de crenzas populares ou lendas. Este desexo de ser fiel á realidade lévao ó emprego dunha prosa áxil e enxebre.

Álvaro Cunqueiro

• Libros de semblanzas: “Escola de menciñeiros”, “Xente de aquí e de acolá”, “Os outros feirantes”. Obras que conteñen breves semblanzas de tipos populares galegos. Retrata personaxes insólitos e curiosos.
• Narrativa longa:
  • “Merlín e familia”: sucesión de historias relacionadas pola presenza do personaxe principal, o mago Merlín. Felipe de Amancia, paxe do mago Merlín, narra a historia.
  • “As crónicas do Sochantre”.
  • “Se o vello Sinbad volvese ás illas”: Sinbad, un mariñeiro vello, aparece como un vello soñador, fracasado e que sente a obriga de inventar historias diariamente diante de amigos e veciños para manter o prestixio.

Lingua e estilo: Para Cunqueiro o idioma galego é fundamental e para nós a súa obra constitúe un factor importante na recuperación do mesmo despois da Guerra Civil. Lingua literaria de base popular con trazos arcaizantes. O estilo é claro e elegante, elaborado e poético.

Eduardo Blanco Amor

A acción da súa obra desenvólvese sempre no mesmo marco espacial. Escritas en primeira persoa e con temas como o mundo da infancia ou o mundo da violencia e marxinación. Obras:

• “A esmorga”: é unha das mellores novelas da nosa literatura. Comeza cun pequeno paratexto no que un narrador-autor explica en 1ª persoa como chegou a coñecer a historia que vai contar. Esta comprende 5 capítulos nos que se transcriben as declaracións realizadas por un dos protagonistas, Cibrán Canedo “O Castizo”, ante un xuíz do cal nunca se rexistran as preguntas, que se poden inferir a través das respostas do acusado. Así, O Castizo fará de narrador dos acontecementos que lle ocorreron a el e máis ós seus compañeiros “O Bocas” e “O Milhomes”. Ó final da novela aparece de novo o narrador-autor para informar da morte de Cibrán.
• “Os biosbardos”: conxunto de 7 narracións curtas protagonizadas e contadas en primeira persoa por outros tantos rapaces nas que o autor nos presenta a Auria de principios de século da súa infancia.
• “Xente ao lonxe”: crónica da familia Villar.

Lingua e estilo: o galego que emprega o autor ó longo da súa obra narrativa é unha lingua que arrinca da fala popular para axeitala ás necesidades expresivas a través dun proceso de recreación e estilización.

Xosé Neira Vilas

As súas obras caracterízanse pola constante presenza do mundo rural galego de posguerra.

• Protagonista infantil: “Memorias dun neno labrego”, “Cartas a Lelo”, “Aqueles anos do Moncho”.
• Protagonista adulto: “Xente no rodicio”, “A muller de ferro”, “Querido Tomás”.
• Tema da emigración: “Camiño bretemoso”, “Historia de emigrantes”, “Remuíño de sombras”.

Libros para nenos: “O cabaliño de buxo”, “Marela Taravela”.

A Nova Narrativa Galega: Características, Autores e Obras Representativas

Nova Narrativa Galega denomínase un conxunto de textos literarios que viron a luz entre 1954 e 1980. Trátase dun grupo delimitado e claro de obras (17) cunhas características estéticas e biográficas dos seus autores (9) determinadas.

Os escritores deste movemento teñen unha procedencia social pequeno-burguesa e moitos deles participaron nas mesmas actividades (Festas Minervais, o diario La Noche...).

Moitas das obras máis representativas desta corrente foron publicadas na colección Illa Nova da Editorial Galaxia.

Entre os autores destacan:

• Gonzalo Rodríguez Mourullo: “Memoria de Tains”, “Nasce unha árbore” (inaugura a NNG).
• X.L. Méndez Ferrín: “Percival e outras historias”, “Arrabaldo do Norte”, “Retorno a Tagen Ata”.
• Camilo Gonsar: “Como calquera outro día”, “Cara a Times Square” (pecha o movemento).
• Anxel Vázquez Diéguez: “As ponlas baixas”.
• Xohán Casal: “O camiño de abaixo” (13 relatos marcados pola soidade).
• María Xosé Queizán: “A orella no buraco”.
• Xohana Torres: “Adiós, María”.
• Carlos Casares: “Vento ferido”, “Cambio en tres” (pecha o movemento).
• Lois Diéguez: “A torre de Babel”.

Caracterización

Características xerais:

• Expresión do absurdo da existencia nun mundo sen sentido.
• Intimismo e introspección.
• Recorrencia a un mundo simbólico.
• Obxectivismo.

Punto de vista e narrador:

• Multiperspectivismo.
• Predominio do monólogo interior.

Espazo e tempo:

• Ambientes urbanos, sórdidos.
• Xustaposición de planos temporais, sen orde cronolóxica.

Personaxes:

• Sen caracterización psicolóxica, anónimos.
• Violentos, agresivos.

O Teatro Galego Entre 1936 e 1976. A Xeración dos 50 e o Grupo de Ribadavia

Cara a fins dos anos 40, os coros e agrupacións folclóricas abandonaron as representacións de carácter costumista e ata mediados dos 60 a actividade teatral será moi reducida.

Nos 50 distinguimos dúas liñas esenciais:

• Continuación do teatro de preguerra.
• Creación de fórmulas que enlazan os intentos de renovación antes da Guerra co esforzo das promocións do teatro independente.

Ricardo Carballo Calero: “O fillo”, “A farsa das zocas”, “O auto do prisioneiro”.

Jenaro Mariñas del Valle: “A serpe”, “Ramo cativo” (ambas do teatro popular), “A revolta”, “Loucura e morte do peregrino” (ambas do teatro social).

Álvaro Cunqueiro: “O incerto señor Don Hamlet, príncipe de Dinamarca”, “A noite vai como un río”.

Nos 60 hai unha serie de feitos que van constituír a xeira do “Teatro Independente”. Por un lado, este teatro funcionou como unha actividade cultural enfrontada á ditadura e, por outro, como unha verdadeira renovación estética e temática no teatro galego.

Manuel María: “Barriga Verde”, “Auto do taberneiro”, “Farsa do Bululú”.

En 1973 teñen lugar en Ribadavia a I Mostra e o I Certame Abrente de Teatro Galego. Participan sete grupos e os premios foron para “Zardigot” de Euloxio Ruibal, e “Farsa do Bululú” de Manuel María.

Desde 1973 ata 1980 as mostras celebradas en Ribadavia significaron unha verdadeira inxección de vitalidade para o teatro galego. Arredor destas mostras aparece o grupo Abrente, o primeiro conxunto de dramaturgos galegos ós que, xunto co seu interese por explorar novas tendencias, hai que atribuírlles unha concepción profesional do teatro galego.

MANUEL LOURENZO:

• Teatro mítico: “Electra”
• Experimental e crítica: drámatica urxente:“Magnetismo”,”A estratexia do narco”
• Ciclo histórico: “Xoana”

EULOXIO RODRIGEZ RUIBAL: Tres etapas

• Parábolas técnicas propias da linguaxe cinematogáfica que constitúen unha manifestación contra a violencia e a opresión “Zardigot”.
• Cómicas: “Azos de esguello” e “Unha macana de dote”
• Tráxicas: “Maremia”

ROBERTO VIDAL BOLAÑO: ”Cochos”, “Ledaíñas pola morte do meco” e “Saxo tenor”

TEMA 9: A LITERATURA NO EXILIO ENTRE 1936 E 1976

Por múltiples consecuencias o centro da actividade trasladouse a México e Bos Aires. Nesta última cidade os exiliados entraron en contacto con outros que emigraron antes das sublevación militar e comezaron a impulsar revistas, libros e reimpresións. Destacar o traballo de Castelao que se converteu en guieiro da liberdade de Galicia, destes anos son “Os vellos non deben namorarse”, “Sempre en Galiza” e “As cruces de pedra na Galiza”.

1.-POESÍA

Os seus autores pertencen a chamada xeración do 36

• EMILIO PITA: A súa primeira publicación no exilio “Jacobusland”. Mais tarde “Cantigas de nenos”, “Os relembros. As cantigas” e “O ronsel verdegal”. Na súa poesía alíanse musicalidade e  elementos naturais con reiteracións no vocabulario.
• LUIS SEOANE: Fundou con Isaac Díaz Pardo o Laboratorio de Formas de Galicia. A súa obra iniciase con “Fardel de exiliado” epopea anónima da emigración galega. Posteriormente publica “Na brétema, Sant-Iago”, “As cicatrices” e “A maior abondamento”
• LORENZO VARELA: Redactor na revista Romance e mais tarde da revista Taller. Publica “Catro poemas para catro gravados” coñecida co título “María Pita e tres retratos medievais”.”Lonxe” a súa mellor obra, trátase dun libro dominado pola angustia do desterro , tinguido pola saudade , nunha visión case onírica do afastamento de Galicia.

2.- NARRATIVA

• RAMÓN VALENZUELA OTERO: “O naranxo“, ”Non gardei por ninguén”novela que desenvólvese nos anos da guerra civil e “Era tempo de apandar” que mantén a temática da anterior.
• SILVIO SANTIAGO: “Vilardevós” con intención crítica social, na cal exalta o popular e “O silencio redimido” novela autobiográfica na que relata a época da súa condena.

3.-TEATRO

• MANUEL VARELA BUXÁN: A súa primeira obra “Se o sei... non volvo á casa” tivo gran éxito. Mais tarde escribiu “Pola nosa culpa”, “Taberna sen dono”, ”O ferreiro de Satán e Taberna sen dono” e “O cego de Fornelos e outras comedias curtas, diálogos e monólogos”. O seu teatro é un teatro popular, de liña cómica e sentimental con ambientación no mundo rural.

TEMA 10:A POESÍA DE FINS DO XX E COMEZOS DO XXI

A partir de mediados dos 70 asistimos a unha apertura sen precedentes na historia das nosas letras canto á diversidade de temática, cunha eclosión de voces e tendencias que se vai prolongar ata comezos do XXI.

Características:

• Reflexión sobre a propia linguaxe poética.
• Apertura temática, primeiro con actitude cosmopolita e logo regreso a temáticas sociais.
• Movemento en canto a presenza do “eu” poético.
• Incorporación de elementos procedentes das artes musicais e plásticas.
• Presenza de mulleres escritoras.

Este período pódese analizar en tres movementos:

1.- PRIMEIRA FASE: Revisión do canon poético socialrealista e inicio do cambio de rumbo. A partir dos anos 80, abandono da poesía comprometida e búscase novas pautas estéticas. Dúas obras que marcan este cambio: “Con pólvora e magnolias” de Xosé Luís Méndez Ferrín e “Herba aquí e acolá” de Álvaro Cunqueiro.

2.-APROMOCIÓN DOS 80: Grupo de autores que participan en revistas de expresión poética, en premios literarios ou colaboran en volumes colectivos. Características comúns:

• Formalismo: rexistro culto, preocupación pola forma...
• Establecemento do “eu” poético.
• Apertura temática: desacougo vital, problemática social e política...
• Aceptación do exemplo de Méndez Ferrín de “Con pólvora e magnolias” e de Álvaro Cunqueiro con “Herba aquí e acolá”

Principais tendencias e autores:

- Estética formalista ou culturalista:

• XOSÉ MARÍA ÁLVAREZ CÁCCAMO: “O lume branco”
• XESÚS MANUEL LÓPEZ VALCÁRCEL: “En voz baixa”
• CLAUDIO RODRIGUEZ FER: “Vulva”

• RAMIRO FONTE: “Adeus Norte”
• MIGUEL ANXO FERNÁN-VELLO: “Trópico de lúas”
• MANUEL FORCADELA: “O regreso das ninfas”
• ROMÁN RAÑA

- A poesía da experiencia: linguaxe fluída , experiencias intimas e cotiás...

• MANUEL RIVAS: “Costa da Morte blues”
• CESÁREO SÁNCHEZ IGLESIAS: “Mar do fin da terra”

- O experimentalismo:

• VICENTE ARAGUAS: “Xuvia”
• VICTOR VAQUEIRO: “Traxectorias”

- A recuperación da voz feminina:

• PILAR PALLARÉS
• XELA ARIAS: “Darío a diario”
• ANA ROMANÍ: ”Palabra de mar”

3.- A DECADA DOS 90 E OS INICIOS DO XXI: Características comúns:

• Presenza de voces femininas.
• Agrúpanse en colectivos poéticos.
• Procura de novos formatos para a difusión da poesía.
• Novas coleccións de comunicación poética e aumentan os certames literarios.
• Preocupación pola linguaxe.
• Ó carón dos temas clásicos deixarán ver o seu compromiso social e lingüístico en temas de actualidade.

Poetas e tendencias:

- Poesía de transición

• GONZALO NAVAZA: “A torre da derrotA”
• MIRO VILLAR

- Poesía provocadora e contestataria:

• MARÍA XOSÉ QUEIZÁN: “Elas”
• YOLANDA CASTAÑO: “O libro da egoísta”
• OLGA NOVO: “A teta o sol”
• CHUS PATO          -Poesía do íntimo e o cotián:
• FRAN ALONSO
• ESTEVO CREUS