A Poesía Galega do Rexurdimento: Curros Enríquez e Eduardo Pondal

Curros Enríquez: Obra e Legado

O Divino Sainete (1888)

Longo poema de carácter satírico-burlesco, con versos octosílabos de rima consoante. Segue o modelo da Divina Comedia de Dante Alighieri (1265-1321). A súa estrutura está composta por unha introdución e 8 cantos.

Motivo: En 1877, o papa León XIII convoca un xubileo con indulxencias plenas para as persoas que peregrinen a Roma.

ob a ebbsbradil an shnafabi to al/iasornb omeisorpor9

Temática

• Sátira anticlerical: Ataque aos eclesiásticos, papa incluído. Critica o negocio das peregrinacións.
• Sátira literaria: Denuncia do mal trato aos escritores pola sociedade e aos propios escritores.

esponois,

• Sátira de costumes: Ataques despiadados aos vicios humanos.
• Sátira social: Denuncia da situación da sociedade galega (labregos).

Argumento

Curros atopa en Madrid a Añón, quen preside a marcha da Santa Compaña. Os dous, con motivo do Xubileo de León XIII, deciden peregrinar a Roma nun tren de 7 vagóns.

Cada vagón leva o nome dun vicio humano e alí encóntrase:

• 1º: (A preguiza) Atopan ao xuíz Mella e ao bispo Rodrigo, que o condenaran por dous poemas de Aires da miña terra.

ого

• 2º: (A envexa) Emilia Pardo Bazán, desprezo por Rosalía e a literatura galega.
• 3º: (A gula) Frades devorando a Rosalía, Curros e Murguía.
• 4º: (A ira) Carlistas vencidos.
• 5º: (A luxuria) Beatas luxuriosas.
• 6º: (A avaricia) Prestamistas e un libreiro.
• 7º: Riquezas que levan como agasallos para o papa.

En Roma, o papa invítaos a xantar e Curros propónlle a renuncia ás riquezas da Igrexa. O papa acepta. Pero Añón non o cre e retorna á Santa Compaña.

Finalidade

(Carga contra a Igrexa, inimigos e autores)

• Crítica ás institucións de goberno e á Igrexa.
• Defensa do Rexurdimento e da autonomía da literatura galega.
• Sátira de inimigos persoais.

Principais Liñas da Poesía de Curros

Curros Enríquez defende as ideas de progreso, democracia, liberdade, república e galeguismo.

A ideoloxía de Curros está asentada en catro bases:

• Progresismo democrático: Defende as liberdades e dereitos individuais, canta os elementos do progreso e ataca a pena de morte e os abusos que cometen os poderosos.
• Compromiso social: Curros cre que ten a misión ética de denunciar a inxustiza e poñerse ao lado dos que sofren, dos maltratados, dos perseguidos, para ser a voz dos que non teñen voz.
• Anticlericalismo: Curros atacará a Igrexa Católica, o Papa, os xesuítas e os frades e clérigos de ideoloxía carlista.
• Galeguismo: Na súa etapa final, Curros combaterá a emigración a América.

Lingua e Estilo

Curros baseou o seu galego na fala popular, buscando unha lingua depurada de castelanismos (máis coidada que Rosalía, menos culta que Pondal).

A súa poesía ten unha intención didáctica e moralizante; a súa linguaxe procura a sinxeleza e a eficacia comunicativa. Curros utiliza recursos como a anáfora e o paralelismo.

Obra Poética

Tiña a literatura como ferramenta para loitar contra as inxustizas. Os ataques públicos nos poemas anticlericais deron a coñecer a Curros e fixeron que a súa obra tivese boa acollida. Porén, tamén o levaron a verse envolto en procesos xudiciais.

• A súa primeira obra publicada en galego foi Cántiga (1869).
• En 1873, publica Ben chegado.
• En 1877, preséntase ao Certame Literario de Ourense, que obrigaba a presentar un poema sobre costumes, tradicións e tipos populares. Obtén o primeiro premio con Unha boda en Einibó, A Virxe de Cristal e O queixeiro.

Aires da miña terra (1880)

Conta con 17 poemas na primeira edición e irá medrando ata chegar aos 36 na edición de 1886. Presenta a seguinte estrutura:

Introdución

• Conciencia da súa soidade como poeta en galego.
• Defende o idioma universal, papel que deberá cumprir o galego.
• Defensa do galego como lingua do pobo e como "o cristo das linguas".

Encomenda

• Esperanza.
• Propósito de seguir servindo a causa patriótica.
• Defensa do civismo e da sociedade contra as inxustizas.

099

Tres grandes apartados da poesía

• Sociais: Ós mozos, Mirando ó chau, O maio... Denuncia o caciquismo, os abusos do poder (aos labregos) e defende aspectos do seu ideario progresista.
• Intimistas: Teñen orixe nun acontecemento persoal e familiar: Ben chegado (nacemento do seu 1º fillo); ¡Ai! (morte do seu 2º fillo); Na morte da miña nai e a soidade.
• Costumistas: Os tres cos que gañou o Certame Literario de Ourense (1877).

Conta cunha rima asonante nos versos pares, quedando soltos os impares, e conta con arte maior.

Eduardo Pondal: Temas e Obras

Principais Liñas Temáticas

Ossianismo

Influenciado por Macpherson, creador da figura do bardo Ossián para espallar os seus poemas creados a partir da tradición oral escocesa sobre mitos de heroes celtas:

• Utilizou a toponimia, empregando os nomes dos heroes celtas.
• Figura do bardo de Ossián, pero en Galicia.

Bardismo

Atribúese o papel de guieiro dos galegos, creando un esplendoroso pasado celta para devolverlles o orgullo perdido. Trazos do bardo:

• O poeta identifícase co bardo (sacerdote-poeta-adiviño celta, transmisor da sabedoría da tribo, destinado a inculcar o orgullo) e coas aves (símbolo de liberdade). É un guía polo seu aspecto, vestimenta, actitude, barba (patriótico), e pola súa tendencia á melancolía e soidade.
• Portador de dignidade.

Celtismo

• Considera a raza celta como verdadeira raíz da nosa nación.
• Considera as diferenzas culturais da península por ser descendente dos celtas, o que ademais os emparentaba coas nacións atlánticas.
• Era a figura máis senlleira da Cova Céltica (libraría).
• Ante a necesidade de crear unha mitoloxía inexistente, usou a toponimia galega (bergantiñán para nomear a heroes) e recorreu a mitoloxías análogas celtas e greco-latinas.

Helenismo

Forma de tradición culta que recrea a tradición popular a través dos mitos con métricas clásicas. Pondal adopta influencias helénicas para fornecer o galego dunha poesía culta. Trazos da cultura helénica:

• Presenza de palabras gregas.
• Caracterización militar dos heroes (visión militarista).
• Uso dun ton poético próximo á arenga militar.
• Alusión a criaturas míticas helénicas.

Iberismo

Pondal soña coa futura unión ibérica, con Galiza facendo o papel de ponte entre hispanos e lusitanos. A lingua é a bandeira de redención galega, ademais do vínculo de unión con Portugal. A fala galega é a "fala de Breogán", o "verbo de Camões", a mesma entre galegos e portugueses. Pondal manifesta o ideario federalista.

Simbolismo e Paisaxe

A natureza ocupa un papel moi relevante, onde a través dela fala o bardo, moitas veces ligada á memoria do pasado histórico. Unhas veces aparece personificada, outras reveladora e outras con valor de símbolo:

• Árbore: raíz (pasado colectivo), tronco (presente), copa (futuro, idade dourada).
• Vento: sacode as árbores e emite sons que o bardo interpreta.
• Aves: transuntos do bardo, ansia espiritual.
• Fraga: fogar do bardo.

Misoxinia

Abórdase a relación entre o bardo e as mulleres. Aparecen como presa de caza ou froito á disposición do home. A relación amorosa preséntase como un combate (vencedor e vencida).

Adxectivos como "feminino"... (asociados ás ideas de brandura, suavidade, pequenez, submisión ou covardía) son considerados negativos.

Obras máis Destacadas

Queixumes dos Pinos (1886)

91 poemas; 89 en galego e 2 bilingües, cunha estrutura circular:

• Inicio: canto dun "Bo bergantiñán".
• Desenvolvemento: "servidume da patria".
• Peche: o bergantiñán alude á "Escravitude dos eidos".

Temática (reducida, repetitiva)

• Evocación do pasado celta glorioso.
• Exhortación aos galegos para loitaren pola dignidade no presente.
• Incomprensión ao bardo.
• Morte digna e heroica.
• Posesión sexual violenta da muller.
• Reivindicación do galego.
• O paso do tempo.

Estilo

• Depuración de castelanismos.
• Uso frecuente da metonimia e recursos estilísticos da literatura culta: paralelismos, hipérbato, hipérbole, símil...
• Mestura de elementos propios da fala de Bergantiños con cultismos, topónimos e antropónimos celtas.
• Escasa presenza do diminutivo: -iño/-a.
• Valor simbólico dos elementos da natureza.

Os Pinos: As primeiras estrofas foron elixidas polos emigrados en Cuba como letra para un himno. Na actualidade é o himno galego oficial.

Os Eoas

Na súa xuventude, Pondal comeza a escribir estrofas para un monumental traballo literario que, debido á súa ansia de perfección, nunca logrou acabalo: Os Eoas.

Eoas significa en grego "fillos do sol". Así lles chamaban os indíxenas americanos aos españois que desembarcaran nas súas terras.

Fontes

• Extracto do diario de Colón e do Frei Bartolomé de las Casas.
• Os Lusíadas de Camões.

Argumento: Extenso poema epopeico que relata a grande aventura de Colón.

Problemas de Edición

• Tema obsoleto, demasiado parecido coa obra de Camões.
• O imperialismo español opoñíase ao galeguismo pondaliano.
• Enorme extensión do poema e uso dunha lingua culta (difícil comprensión).

Lingua e Estilo de Pondal

Foi o escritor galego do século XIX que máis se esforzou por crear un rexistro culto, refinado e literario para o idioma. Introduce cultismos (gregos e latinos), evita vulgarismos e castelanismos.

Caracterízase pola escasa utilización dos diminutivos e abundante uso de:

• Adxectivos opostos (masculino/feminino).
• Epítetos (garrido, lanzal, esquivo...) e frases feitas.
• Elementos naturais como símbolos: aves (liberdade, tristura, paso do tempo); piñeiros (pasado histórico celta e memoria colectiva).
• Topónimos e antropónimos celtas e clásicos.
• Cultismos (grego e latín) e paralelismos.