Platonen Gnoseologia: Ezagutza Aristotelesen Filosofian

Platonen Gnoseologia:

Platonen iritziz 2 ezagutza maila ditugu. Doxa, edo iritziaren maila eta Episteme, edo zientzaren maila. Doxa mailan gaudenean, zentzumenen bidez jasotzen ditugun datuak harutuko ditugu soilik egiatzat, baino hauek ez digute ezagutza fidagarririk hots edo aura, benetako ezagutzarik emango. Maila honetan, sentipenezko munduko gauzak, hautemateko gai izango gara soilik. Episteme mailan gaudenean, gure iritza benetazko jakintza izango da. Fidagarritasuna lortuko dugu, ezagutza hau ariiminaren bidez erdietsiko dugu. Platonentzat honek, ideien munduko ideiak ulertzea suposatzen zuen. Eta hauek ulertzeko prozesua, ideiak oroitzea edo Anamnesia zen. Ideiarik gorenak etikarekin lotutakoak izango dira eta garrantsitsuena ongia izango da. Maila honetara irista gizak guztiek ez dute posible, bakarrik filosofoek lortuko dute. Ondorioz filosofoak, ongia zer den ulertuko dutenak dira. Horregatik, pertsona onak, zuzenak eta zoriontsuak izango dira.

EZAGUTZA ARISTOTELESEN FILOSOFIAN

Aristoteles ez zetorren bat Platonekin, honek uste zuen mundu bakarra zegoela, eta ondorioz, ezagutza gure munduaren baitan zegoela. Izaki indbidualak, bizidunak edo bizigabeak, zentzumenen bidez ezagutuko ditugu, baina baliozko ezagutza lortzea izaki hauei dagozkien ezaugarri unibertsalak ulertzea izango da, eta ez partikularra bera. Aristotelesek, ezaugarri unibersal hoiei, forma deitu zien. Berak uste zuen, benetazko ezagutza hori lortzeko, guri adimenak abstrakzio prozesu bat egin behar duela, eta honela garatuko da prozesu hau:

Zentzumenetatik abiatu behar dugu existitzen den mundo bakarra, gure mundu materiala hau dela. Zentzumenen bidez gauza material partikularrak hautemango ditugu lehenik, gero gauza hoien irudiak gure baitan gordeko dugu eta irudimenari esker gogoratuko dugu. Azkenik, abimenari esker, perfekzio hoiek antzeko beste batzuekin alderatuko ditugu, eta ezaugarri komunak aurkitu.

EZAGUTZA ARO MODERNOAN

Aro modernoa XVII. mendetik aurrera, ezagutzaren gaia filosofiaren kezkarik negusienetariko bat izan zen. Zientziaren garpenai esker galdea askori erantzuna eman zioten, baino oraindik ere, filosofiak, galdera asko zituen erantzuteko. Aro modernoko pentsalarien aztergai nagusiak, hauek izan ziren:

• Giza ezagutzaren jatorria
• Bere baliozkotasuna (fidagarria den edo ez)
• Ezagutzaren mugak

Arrazionalismoa

XVII eta XVIII. mendeetan, europan bizi izan ziren pentsalari hauen ustez, arrazoimenaren bidez soilik lor dezakegu ezagutza fidagarria, zentzumenek engainatzen gaituztelako. Descates eta Leibniz dira autore nagusienak. Beraien abiapuntua hau da, jaiotzetik egi batzuk ezagutzen ditugu, eta hauek erabat zihurrak dira, descartesentzat adibidez egi hori “existitzen naizela da”. Pentsalari hauek egia hoiek aurkitzeko metodo egoki bat bilatzeari ekin zioten, eta hau matematiketan topatu zuten. Matematikak baditu zenbait egiak, ebidenteak, eta horeitatik abiatuz dedukzioa erabiliz beste egia batzuk topatuko ditugu. Horretarako, arrazoimena erabili behar dugu. Descartesek eta Leibniz-ek metodo honetan oinarritutako zientzia universal baten oinarria, finkatu nahi zuten edozein esparrutan edozein ezagutza erdiexteko baiogarria izango zena. Zientiza honen oinarria printzipio ebidente gutxi batzuk abiapuntutzat hartzea izango da, eta gero dedukzioaren bidez, beste egia batzuk aurkitzea.

Enpirismoa

Inglaterran agertuko den korronte filosfiko honen jarraitzileek uste dute, ezagutza iturri bakarra, gure experientzia dela, ondorioz, zentzumenen beharra dugu, gure mundu materileko gertakaerak ulertzeko, horregatik jaiotzetiko idiarik ez dagoela uste dute. Ideia guztiek, gure experientzian dute oinarri, Locke eta Hume dira autore nagusienak. Idia hauek erdiesteko natur zientzien eredua erabiliko dute metodo beala. Fenomeno partikularrak aztertzen dituzte lehenik eta gero ondorio orokorretara iristen dira. Experientzia gure muga baldin bada orduan, metafisika zalantzan jarriko dute pentsalari hauek, ezin delako experimentatu

EZAGUTZA

Ezagutza egia aurkitzeko asmoz egiten dugun bilaketa da

Subjektua: jarduera egiten duena

Objektua: Emaitza da, egia

EGIA IRIZPIDEAK

Autoritatea: Aditu batek esandakoa bada

Tradizioa: Mendez mende egiatzat hartu dena

PENTSAMEND EGIAREN ELKARREZKIKOTASUNA

Zerbait egia izango da, beti ere esperientziarekin bat egiten badu

KOHERENTZIA

Ez badago kontraesanik egiatzat hartuko dut.

ERABILGARRITASUNA

zientifikoki frogatu ez dugun baina funtzionatzen du hots onura ekartzen badizkit, nik egiatzat hartuko dut

EBIDENTZIA

Nahiz eta arrazoimena erabili, intuizioz egiazkotzat hartuko da(2+2=4)

ADOSTASUNA

Interesa duten guztiek parte hartu

Iritziak askatasunez eman

Justifikatu iritzia, zergatia

Prest egon behar dira iritziz aldatzeko

EGIAREN AURREAN DAUDEN JARRERA EDO IKUSPUNTU FILOSOFIKOAK

• Dogmatismoa: Filosofo dogmatikoak uste dute zenbait egia absoluto ezagutzera(ukaezina) irits gaitezkela, hau da, gure arrazoimenak zenbait gauza zihurtasun osoz ezagut ditzazke.
• Eszeptizismoa: Kontrako jarrera. hurbildu gaitezke baina ez da egongo %100 zuzen. Guztia zalantzan dago.
• Erlatibismoa:beraiek uste dute, ez egia absoluto baina bai egia batzuk erabilgarriak direnak eta hauek aldatzen joaten direla kultura, garaia edo giza taldearen arabera.
• Subjetibismoa: Egia ukaezina ez dagoela baina pertsona bakoitzeko egia bat dagoela esan
• Perspektibismoa: José Ortega y Gasset. Egia ukaezinak zeudela uste zuten, baina bakoitzak egiaren zat bat duela uste zuen.

DELIBERAZIO MORALA

Erabaki bat hartu baino lehen egiten dugun gogoeta prozesua

IRIZPIDE ETIKOAK

Erabakiaren justifikazioa da

ETIKA

Hausnarketa filosofikoa da, zein jokabide den morala eta zein ez aztertzen du, hau da, moralaren inguruan sortzen diren arazoak argitzen lagunduko digu.

MORALA

gizarte zehatz batean eta garai batean dauden jokatzeko ohiturak eta arauak edo gizaki batek dituen kojatzeko arau propioak.

(Kontzientzia morala?)INMORALA

Moralaren kontrakoa da, ir en contra de la sociedad

(Kontzientzia morala?)AMORALA

Ez dio egiten kasu moralari eta egiten du nahi duen morala ez kontutan hartuz

(Oinarri)BALIOAK: Baloreak guk gure bizitzan aintzat hartzekoak iruditzen zaizkigun dohainak, gauza baliotsuak, dira eta bi ezaugarri dituzte: 1. Polarrak(Balio bakoitza bere kontrakoa du) 2. Idealak(Izan beharko lukeen zerbait adierazten du)

(Oinarri)ZENBAIT BALIO MOTA

1.Balio estetikoak: Adierazpen estetikoarekin lotuta 2.Balio zientifikoak: Esparru zientifikoarekin lotuta 3.Balio erlijiosoak: Erlijioarekin lotutako baloreak 4.Balio Etikoak:

(GARAPEN MORALAREN ETAPAK)

Lwarence Kohlberg psikologoak Piageten teoriak sakondu zituen eta berak uste du gizakiaren kontzientzia, bizitzan zehar, 3 mailetatik pasatzen dela: 1.Maila-premorala: Bizitzako lehenengo bost urteak, Indibidualismoa eta Heteronimia ezaugarri nabarmenenak izango dira,helduek esandakoa egin, ezgara gai morala zer den jakiteko. 2. Maila-Heteronomoa: 10 eta 18urte bitartekoa gutxigorabehera eta talde bateko partaide bilakatzen gara, taldearen arauak onartu erespetatu, taldeko arauak ez dira zalantzan jarriko ez direlako bere arau moral propioak sortu.3.Maila-Autonomoa: 18 urtetik gora, honetan iritzi moral propioa eraiki du eta besteen askatasun eremua kontuan hartutik, berarentzat ona denaren arabera jokatuko du, ondorioz bere erabakiak arrazionalak izango dira.