Platón e Locke: Vixencia do Pensamento Clásico na Política Actual

Contextualización de Platón

Este texto pertence a Platón, que desenvolve a súa obra entre os séculos V e IV a.C. Nace en Atenas nunha familia aristocrática, clave nas súas relacións con gobernantes de polis italianas. O seu obxectivo foi deseñar un modelo de sociedade xusta na que os seus cidadáns fosen felices. O medio para logralo eran a educación e acadar o coñecemento do universal.

No s. IV a.C. funda a Academia, escola de investigación inspirada nas comunidades pitagóricas e na que se estudaban:

• Matemáticas
• Música
• Astronomía
• Filosofía

Principais Influencias no Pensamento Platónico

Platón tivo grandes influencias no seu pensamento:

• De Heráclito: Recolle as teses sobre a concepción da realidade como devir e interprétaas como perpetuo fluír sen consistencia.
• De Sócrates: Comparte a idea de que é posible lograr un coñecemento universal, superando o relativismo dos sofistas.
• De Anaxágoras: Toma a relevancia incuestionable da intelixencia universal (Nous) na concepción da realidade e o seu coñecemento.
• Da influencia Pitagórica: Adquire a concepción da alma inmortal e a importancia das matemáticas.
• De Parménides: Comparte o dualismo e reinterpreta a distinción entre a vía da verdade e a vía da opinión, como coñecemento racional e sensible.

Etapas da Filosofía Platónica

A Filosofía de Platón foise reelaborando continuamente e distínguense varias etapas:

1. Escritos Socráticos: Trátanse problemas morais con Sócrates de protagonista.
2. Diálogos de Transición: Expóñense varios temas (pitagóricos, política...) e intúese a base do seu pensamento.
3. Diálogos de Madurez: Desenvolve a Teoría das Ideas e trátanse todos os temas en profundidade.
4. Diálogos Críticos: Presenta obxeccións ás súas propias teses.

Vixencia do Pensamento Platónico

O pensamento de Platón marcou profundamente a filosofía occidental. A súa busca da verdade, expresada a través de leis universais, deixou unha pegada duradeira. As súas principais influencias son:

• O seu dualismo alma-corpo influíu na concepción cristiá do ser humano (ex. San Agostiño) e xerou tensións entre materialismo e espiritualismo (chegando ata Marx ou Descartes).
• Foi o iniciador do idealismo, corrente que se prolongou con Descartes (racionalismo) e Hegel (idealismo absoluto).
• A importancia que lle deu ás matemáticas influíu na ciencia moderna.
• A súa proposta dun Estado ideal serviu de modelo tanto para utopías como para sistemas totalitarios.

Análise da Alegoría da Caverna

Tema e Tese Central

O tema do texto é a educación como proceso de liberación da ignorancia e acceso á verdade a través do coñecemento das Ideas, en particular da Idea do Ben. A alegoría ilustra como a alma ascende desde o mundo sensible, cheo de sombras e ilusións, ata o mundo intelixible, onde reside o auténtico saber.

A tese que defende Platón é que o verdadeiro coñecemento non se alcanza cos sentidos, senón coa razón. A educación debe conducir á alma desde a escuridade da ignorancia ata a luz da verdade, representada polo sol. Só quen contempla a realidade auténtica —as Ideas— pode vivir con sabedoría e xustiza, tanto no plano individual como no político.

Ideas Principais

1. A Caverna e a Ignorancia: Representación da ignorancia como unha caverna escura onde os seres humanos están encadeados desde nenos, vendo só sombras proxectadas. Estas sombras simbolizan o mundo sensible e as crenzas baseadas na mera percepción, que Platón considera enganosas.
2. O Proceso de Liberación e Ascenso: Simboliza a educación da alma. O prisioneiro liberado pasa por un proceso doloroso de adaptación á luz (a verdade) e aprende a distinguir os distintos niveis da realidade. Esta progresión simboliza a evolución do coñecemento: desde a opinión (dóxa) ata a ciencia (episteme).
3. O Sol e a Idea do Ben: A visión do sol é o símbolo da Idea do Ben, a realidade última e suprema, que dá sentido e valor a todo o coñecemento e á propia existencia. Sen coñecer o Ben, non é posible comprender o mundo nin actuar con xustiza.

Ideas Secundarias e Termos Clave

Entre as ideas secundarias, destaca a dimensión política: o filósofo, ao lembrar os que quedaron na caverna, sente compaixón e debe volver para educar aos demais, aínda que iso lle cause rexeitamento. Platón defende así que só os sabios están capacitados para gobernar.

Termos clave e o seu significado:

• Caverna: Ignorancia.
• Cadeas: Limitacións do coñecemento.
• Sombras: Aparencias (Mundo Sensible/Opinións).
• Sol: Idea do Ben (Verdade Racional).
• Liberación: Educación.

A distinción entre mundo sensible (opinións) e mundo intelixible (verdade racional) é esencial no pensamento platónico.

John Locke e o Contractualismo

O Estado Social de Dereito: Un Pacto para a Liberdade e a Xustiza

Nun contexto de debate político sobre a responsabilidade do Goberno ante o Congreso e a independencia do poder xudicial, convén lembrar a importancia do Estado social e democrático de Dereito. Este modelo, consagrado na Constitución Española, baséase na defensa dos dereitos fundamentais (art. 17 e 33), no control democrático do poder executivo (art. 108) e na independencia da xustiza (art. 117). Estas garantías beben da tradición contractualista, como a de John Locke.

Para Locke, o Estado nace cando os individuos deciden abandonar o estado de natureza —onde cada quen exerce a súa propia xustiza— e ceder o poder á sociedade civil. Cita clave:

“Onde queira que calquera número de persoas se xunten nunha sociedade dispostas a abandonar cada un o seu poder executivo da lei da natureza, (...) alí e só alí haberá unha sociedade política ou civil”.

Este contrato establece unha división de poderes que evita abusos e garante a liberdade e a propiedade. O Estado social de Dereito é, polo tanto, un pacto vivo entre cidadáns e institucións, fundado na liberdade, a representación democrática e o imperio da lei.

Autoridade e Liberdade: O Equilibrio do Poder na Democracia

O recente avance no caso contra Donald Trump, acusado de conspiración para obstruír un procedemento oficial durante o asalto ao Capitolio, reabre o debate sobre os límites da autoridade e a protección da liberdade. A decisión do Tribunal Supremo de conceder inmunidade parcial —só para actos oficiais— lembra que ningún líder está por riba da lei.

Para John Locke, a liberdade natural non implica licenza para actuar sen límites:

“Aínda que o estado natural sexa un estado de liberdade, non o é de licenza”.

A verdadeira liberdade reside en vivir baixo leis xustas ás que se deu consentimento. Cando os individuos pactan formar unha sociedade civil, transfiren parte do seu poder ao Estado para garantir a protección dos seus dereitos, non para ser sometidos sen límites.

Locke advertía dos perigos do absolutismo e defendía un réxime liberal onde a autoridade se exerce con límites claros. O caso de Trump exemplifica a vixencia desta idea: o poder debe estar controlado pola lei, pois os seres humanos, como sinala o filósofo, “están suxeitos, non aos soberanos, senón á natureza”. Así, democracia e responsabilidade deben ir sempre da man.

A Ruptura do Pacto Social en Corea do Sur?

A recente declaración de Lei Marcial en Corea do Sur polo presidente Yoon Suk-yeol, co exército impedindo o acceso dos lexisladores á Asemblea Nacional, levanta serias dúbidas sobre o respecto ao pacto social e á democracia representativa no país. A acción, cualificada como un “autogolpe de Estado”, rompe coa esencia dun réxime baseado no consentimento cidadán e na separación de poderes.

Segundo John Locke, o Estado xorde cando os individuos deciden abandonar o estado de natureza e ceden o seu poder a unha autoridade común que garanta os seus dereitos, pero sempre baixo condicións:

“Onde queira que calquera número de persoas se xunten nunha sociedade dispostas a abandonar cada un o seu poder executivo da lei da natureza, (...) alí e só alí haberá unha sociedade política ou civil”.

Cando esa autoridade usurpa o poder que lle foi delegado, traizoa ese contrato orixinal. Impedir ao Parlamento exercer o seu labor lexislativo equivale a anular a vontade popular e concentrar perigosamente o poder, rompendo o equilibrio entre os tres poderes. Así, a democracia coreana atópase ante unha grave encrucillada: restaurar o pacto social ou caer nunha deriva autoritaria.