Pilares do Pensamento Moderno: Un Estudo de Kant, Nietzsche e Marx

Kant: Contexto e Pensamento Crítico

Contexto Biográfico e Intelectual

Immanuel Kant naceu en Königsberg (Alemaña, 1724-1804). Foi cidadán do mundo a pesar de non ter saído nunca, salvo nunha excursión que fixo ao campo, da súa vila. A súa familia era moi humilde e pobre, polo que tivo que traballar moito para conseguir a cátedra na Universidade (1740). Os seus poucos recursos provocaron que a conseguise sendo xa de idade avanzada. Ten moito mérito o que acadou, xa que intelectualmente era moi inquieto, e ese esforzo provocou que chegase a ser recoñecido enciclopedista (abordaba moitos temas: Isaac Newton…). O seu coñecemento era moi amplo. Foi profesor privado de calquera materia, e ao conseguir a cátedra de metafísica é cando escribe a súa obra máis importante. Kant define a filosofía como un termo medio, o que quere dicir que mediaba entre dúas correntes. El empeza a cuestionarse: “¿É mellor o coñecemento pola experiencia, ou o coñecemento pola razón?”. Chega a unha conclusión que é unha mestura das dúas correntes. A súa postura considera que o coñecemento é da experiencia, pero para coñecer ten que haber un suxeito que comprenda e razoe.

Teoría do Coñecemento

O coñecemento é froito da experiencia. Os límites son a nosa capacidade experimental. Kant considera que ten que haber un suxeito que coñece e outro suxeito que é coñecido. O suxeito que coñece é o home, e o suxeito que é coñecido (obxecto) é a materia. Chega á conclusión de que non podemos coñecer a realidade en estado puro. Temos unha limitación dada polos nosos sentidos, o que provoca que existan aspectos da realidade que non podemos percibir. Nós conformamos a realidade dependendo das nosas particularidades, polo que, como os nosos sentidos e capacidades teñen límites, non podemos percibir a realidade na súa totalidade. Ademais, a nosa educación e disciplina tamén condicionan como nós percibimos o mundo. Non percibimos o mundo de igual xeito as persoas que teñen unha educación distinta, nin viven en hábitats diferentes, xa que a cada unha os estímulos ambientais lle afectan de maneira distinta. A forma do coñecemento que temos (suxeito) é transcendental, o que significa que xorde desde dentro de nós antes de que se produza o proceso de coñecemento, e é a priori. En cambio, o obxecto (o que percibimos ou coñecemento) é a posteriori (xorde despois, dunha experimentación).

Xuízos Filosóficos

Kant distingue tres tipos de xuízos:

• Xuízos Analíticos

  Son aqueles nos que o predicado está incluído no suxeito. Son universais e necesarios. Son xuízos a priori, polo que non é necesaria a experiencia para comprobalos. A súa parte negativa é que non proporcionan nova información, de modo que non fan avanzar a ciencia. Exemplo: "O triángulo ten tres ángulos" → a palabra “triángulo” xa implica tres ángulos, polo que o seu significado xa está dentro da propia palabra.

• Xuízos Sintéticos

  Son aqueles nos que o predicado non está incluído no suxeito. Son particulares e contincentes. Son xuízos a posteriori, polo que é necesaria a experiencia para comprobalos. A súa parte positiva é que proporcionan nova información, de modo que dan coñecemento á ciencia. Exemplo: "O triángulo é equilátero" → isto non o podes saber por si só, senón que tes que experimentalo ti mesmo. Nun principio, non todos os triángulos son equiláteros.

• Xuízos Sintéticos a Priori

  Son unha mestura dos dous tipos anteriores. Dos sintéticos toman a capacidade de facer avanzar a ciencia, e dos analíticos (a priori) toman a capacidade de ser universais e non necesitar comprobación. Dado isto, Kant refírese ás teorías que se adaptan aos xuízos sintéticos a priori:

  • "A recta é a distancia máis curta entre dous puntos" → no ámbito matemático (é universal).
  • "Todo o que sucede ten unha causa" → segundo a nosa física é certo, pero na realidade pode haber excepcións, polo que habería que comprobalo.

  Kant céntrase na física de Newton, na que os seus coñecementos son válidos. Con esta análise completa dos xuízos, Kant establece as limitacións do que os académicos consideraban científico. Todo coñecemento ten que ser universal e contribuír á ciencia. Polo tanto, a metafísica non é unha ciencia, xa que non se pode comprobar na realidade e non achega avance á ciencia.

A Crítica da Razón Pura

Usos da Razón

• Uso especulativo da razón: É o que facemos cando usamos o proceso do coñecemento. Ten uns límites marcados polas nosas capacidades sensitivas.
• Uso práctico da razón: É o que facemos cando pensamos ou actuamos. O límite é non caer na contradición.

Divisións da Crítica da Razón Pura

Kant divide a Crítica da Razón Pura en:

• Estética Transcendental

  Analiza as percepcións, como funcionamos e como percibimos. Investiga se as matemáticas son unha ciencia.

  • Elemento formal: o que o suxeito lle impón ao proceso de coñecemento. O ser humano organiza todo o que percibe segundo dúas formas a priori (antes de experimentar).
  • Elemento material: é aquilo que percibimos de maneira sensible (coñecemento sensible ou empírico).

  A estética transcendental refírese ao coñecemento a través das percepcións, e ademais só son posibles os xuízos sintéticos a priori nas matemáticas para comprobar se son ou non unha ciencia.

  Formas a Priori da Sensibilidade

  Para que se poida dar o coñecemento ten que percibirse, pero o suxeito impón dúas formas á percepción:

  • Espazo: todo o que se move precisa de tempo e de ser visto nun espazo (teñen que percibirse mutuamente).
  • Tempo: imos ver que, como vivenciamos, debemos compartilo mesmo estando sós.

  Todo coñecemento implica o espazo e o tempo. Dado isto, Kant di que é certo que organizamos os nosos coñecementos e percepcións en base a categorías espazo-temporais. O tempo percorre as vivencias acumuladas. Así, chegará á conclusión de que as matemáticas son unha ciencia, xa que funcionan por percepcións espazo-temporais (xeometría, aritmética…). Por exemplo, cando resolvemos un problema matemático o seu paso é necesario, dado con anterioridade. A síntese da estética son os obxectos da intuición e da sensibilidade.

• Analítica Transcendental

  Analiza como entendemos. Investiga se a física é unha ciencia.

  • Elemento formal: Cantidade, calidade, relación e modalidade.
  • Elemento material: Intuicións empíricas.

  A analítica transcendental formula: Como funciona o entendemento humano, e ademais se son posibles os xuízos sintéticos a priori na física para comprobar se é unha ciencia. O elemento formal da analítica é o que Kant considera as categorías ou conceptos puros do entendemento. Son doce e divídense en 4 grandes grupos:

  • Cantidade
  • Calidade
  • Relación
  • Modalidade

  Estes 4 grupos provocan que o noso intelecto estea organizado en base a uns esquemas de categorías.

  Categorías do Entendemento

  • Cantidade
    • Unidade: todo o que fai referencia a unha especie (os homes).
    • Pluralidade: uns poucos dentro dunha especie (p.e.: cristiáns).
    • Totalidade: trazos dun só dentro dunha especie (ese home ten os ollos verdes).

  As intuicións empíricas (Elemento material) son o feito de sentir. Entendemos porque temos uns esquemas categóricos que nos permiten ordenar e emitir xuízos das cousas. Primeiro sentimos ou experimentamos algo, logo dámoslle unha lóxica ou sentido. É a síntese da estética. Kant considera que o xuízo está organizado polas 12 categorías (que fan posibles os xuízos sintéticos a priori, e polo tanto unha ciencia). Estes xuízos son posibles porque funcionan con esquemas que nos axudan a organizar a realidade. Isto provoca que funcionen da mesma maneira e que poidamos saber que o que percibimos é real.

• Dialéctica Transcendental

  Analiza como comprendemos. Investiga se a metafísica é unha ciencia.

  • Elemento formal: Ideas Supremas da Razón (Eu, Deus, Mundo).
  • Elemento material: Conceptos empíricos e intuicións (espazo + tempo + obxecto + categorías).

  A dialéctica transcendental formula: como comprendemos o mundo e ademais se son posibles os xuízos sintéticos a priori na metafísica para comprobar se é unha ciencia. Se eu son capaz de entender o mundo é porque ese mundo ten unha estrutura, unha racionalidade. Se o interiorizamos é porque sentimos que ten unha lóxica. Ademais, presupoñemos que ten a capacidade de entendelo. Temos a necesidade de buscar a causa última do mundo. Non é válido atribuír un sentido ou significado dividido debido ao seu relativismo. Como conclusión sacamos que temos a capacidade racional previamente a facer o proceso de coñecer e comprendelo. Primeiro sentimos (co espazo e o tempo), logo entendemos (coas categorías), e por último comprendemos (coas ideas supremas da razón). En canto á metafísica, chega á conclusión de que non son posibles os xuízos sintéticos a priori, polo que non é ciencia. Argumenta que non podemos percibir nin a nós mesmos nin a divindade (non podemos miralas), polo que non podemos percibílas de verdade (uso especulativo da razón), e, polo tanto, non podemos establecer un proceso de entendemento e coñecemento sobre elas.

  Nietzsche: Vitalismo e Crítica Radical

  Vida e Contexto

  Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844–1900), filósofo alemán nado en Röcken (Prusia), fillo e neto de pastores protestantes. Estudou filoloxía clásica coa intención inicial de seguir os pasos da súa familia na relixión, pero axiña abandonou esa vía. Con só 25 anos foi nomeado catedrático de filoloxía clásica na Universidade de Basilea. A súa obra comeza fortemente influída por Schopenhauer (pesimismo, vontade) e Richard Wagner (estética, romanticismo alemán). A súa vida estivo marcada pola enfermidade mental e física, que lle obrigou a abandonar a docencia en 1879. Desde entón, dedicouse exclusivamente á escritura, viaxando entre cidades suízas e italianas. A partir de 1889, entrou nun estado de semiinconsciencia mental, sendo coidado pola súa irmá, Elisabeth Förster-Nietzsche, que manipulou e tergiversou parte do seu legado, facilitando a súa apropiación por ideoloxías como o nacionalsocialismo.

  Estilo e Evolución

  • Etapa inicial: Inspiración artística e romántica (Schopenhauer e Wagner), obras como O nacemento da traxedia.
  • Etapa intermedia: Crítica á metafísica, influencias ilustradas (Humano, demasiado humano).
  • Etapa madura: Obras centrais como Así falou Zaratustra, A Xenealoxía da moral, Máis alá do ben e do mal.
  • Etapa final: Obras fragmentarias e autobiográficas, coma O Anticristo, Ecce Homo.

  Influencia Posterior

  • Na filosofía contemporánea: Heidegger, Foucault, Deleuze.
  • Na literatura: Joyce, Musil, Thomas Mann.
  • Na psicanálise: Freud recoñeceu a súa influencia na análise do inconsciente.

  Vitalismo e Filosofías da Vida

  Vitalismo: Corrente filosófica que, a mediados do século XIX, se opón ao racionalismo idealista (Hegel) e ao positivismo (Comte). Defende que:

  • A vida é a realidade radical do ser humano.
  • A razón non é a única vía de coñecemento. Outras facultades como a intuición, o instinto, o inconsciente ou a inspiración poética son igualmente válidas.

  Representantes: Schopenhauer, Nietzsche, Bergson, Ortega y Gasset, Dilthey.

  En Nietzsche: A vida non se pode reducir ao racional nin ao moral. A súa concepción é biolóxico-cultural: inclúe tanto o pulo vital (forza, expansión) como a vivencia (experiencia persoal e histórica).

  Nihilismo: Crítica á Cultura Occidental

  Definición xeral: O nihilismo (do latín nihil, “nada”) é a perda de sentido e valor da existencia. Para Nietzsche, é o resultado da decadencia da cultura occidental, que se fundou sobre valores contrarios á vida.

  Tipos de Nihilismo en Nietzsche

  • Nihilismo como decadencia vital: Cultura que cre nun mundo transcendente (Platón, cristianismo). Ao situar os valores (o Ben, a Verdade) fóra do mundo sensible, despreza a vida real. Resultado: desprezo pola existencia real e imposición dunha moral opresiva.
  • Nihilismo pasivo: Ocorre cando o home se decata de que “Deus morreu”, pero non sabe substituír esa perda. Leva á desesperación, ao baleiro existencial, á renuncia ao desexo e incluso ao suicidio.
  • Nihilismo activo: É o que Nietzsche propón como necesario: destruír os valores existentes para crear uns novos. Supón unha fase de destrución creadora, previa ao superhome.

  Crítica á Metafísica, á Ciencia e á Moral

  Nietzsche realiza unha crítica radical á tradición filosófica occidental, que se inicia con Sócrates e Platón.

  • Crítica á metafísica: A invención dun mundo verdadeiro (intelixible, eterno) é unha fuga da realidade. Só Heráclito se salva: para Nietzsche, a realidade é devir, cambio, aparencia, non algo fixo. A metafísica é un “odio á vida” e aos instintos naturais.
  • Crítica á moral tradicional: Fundada sobre valores antinaturais: obediencia, humildade, castidade. A moral cristiá é “moral de escravos”, produto do resentimento dos débiles. Os valores como “bo” ou “mal” foron invertidos polos cristiáns: antes, o bo era o poderoso e afirmador da vida.
  • Crítica á ciencia positivista: A ciencia mecanicista busca eliminar o caos real, ordenando o mundo con leis supostamente universais. Para Nietzsche, isto é outro intento de fuxir da realidade cambiante e caótica. Non toda ciencia é rexeitada, pero si a que pretende reducir o real ao medible e comprobable.

  Transvaloración dos Valores

  Transvaloración: Proceso de investir todos os valores herdados da tradición metafísica e moral occidental. Os valores vixentes son “valores do rebaño”, creados polos débiles para someter aos fortes. É necesario crear novos valores afirmativos, baseados na vida, o instinto, a forza, o orgullo. Exemplo: onde antes se exaltaba a humildade, Nietzsche propón o orgullo; onde se valoraba a resignación, el propón a acción. Obxectivo: substituír a moral de escravos por unha moral de señores.

  O Superhome (Übermensch)

  Concepto central da proposta nietzscheana, especialmente na obra Así falou Zaratustra. Xorde tras a “morte de Deus”, como resposta á perda de sentido que isto implica. É un novo tipo de ser humano, capaz de crear os seus propios valores sen necesidade de referentes divinos ou transcendentes. Vive máis aló do ben e do mal, segundo unha nova ética individualista e vitalista.

  Características do Superhome

  • Autonomía, forza, creatividad.
  • Acepta a vida tal como é, coa súa dimensión tráxica.
  • É un espírito libre que supera ao home domesticado.

  A Vontade de Poder (Wille zur Macht)

  Concepto fundamental que resume a dinámica da vida segundo Nietzsche. A vontade de poder é a forza que impulsa toda a realidade: desexo de afirmarse, expandirse, dominar, vivir máis intensamente. Non é vontade de poder político ou físico, senón vontade creativa. Aparece en todos os niveis da existencia: bioloxía, arte, coñecemento, sociedade. É tamén capacidade de crear e destruír valores, e motor da transvaloración. Cita clave: “Onde queira que atopei algo vivente, atopei vontade de poder.”

  Marx: Materialismo Histórico e Crítica do Capitalismo

  Contexto Biográfico e Intelectual

  Karl Marx nace en Tréveris (Alemaña) en 1818. A súa familia era moi rica (o seu pai era un avogado moi prestixioso) e tiña un nivel cultural e social moi alto, xa que se relacionaban coa elite burguesa e aristocrática. Estuda no liceo de Tréveris (escola privada elitista). Cando remata os estudos vai á Universidade de Bonn, onde estuda Filosofía, centrándose nas doutrinas de Hegel (Hegelianos de esquerda) e Feuerbach. Especialízase no idealismo alemán e recolle os conceptos de “dialéctica” e “alienación relixiosa” (Feuerbach). Acaba o doutorado e preséntase ás oposicións de cátedras da Universidade de Berlín, pero o rexeitan. É no último momento cando quere probar outro estilo de vida. Traballa de bolseiro precario na Gaceta Renana. Ten que se mudar en 1842 porque había unha gran crise de colleita e fame. Debido á súa experiencia, coñece de preto o que é a miseria. Decide poñerse do lado dos traballadores e escribir artigos en contra do sufrimento dos traballadores. Renuncia a traballar na universidade de todas as cidades (as súas ideas eran moi radicais). Considera que o único apoio que ha de ter é a súa parella. Convértese en redactor xefe da Gaceta Renana, converténdose nun xornal moi apreciado. Ademais, desenvolve unha actividade política moi forte contra as autoridades. Nunca abandona o xornalismo e crea as primeiras escolas obreiras do Rin, pero acaba tendo que marchar de París porque os políticos e grandes representantes protestan contra el. Trasládase a París para aprender a teoría política revolucionaria francesa. As súas influencias son Proudhon e Saint-Simon. Os conceptos que adopta son a “praxe” e o “bo de loitar”. Máis adiante péchanlle a Gaceta Renana pola súa denuncia de toda a situación política en Francia. Crea os Anais Franco-Alemáns, polo que volve a molestar pola publicación dun xornal moi crítico e cargado de política francesa. Vai a Bruxelas e coñece a Bakunin e a Friedrich Engels, cos que crea un movemento social de todos os traballadores, de todo o mundo (organización política). Ten un dobre vínculo con Engels. Este explícalle que ten que aprender de economía porque é o que cambia o mundo. Dado isto, trasládase a Londres (1849) para estudar a economía básica inglesa. Queda no British Museum. Escribe unha análise profunda de como se organiza a sociedade capitalista e de como se xera o valor nesta sociedade. O pensamento teórico de Marx a nivel filosófico é materialista e dialéctico. Pretende entender o mundo que ten ao redor e como funciona (non a través da divindade). Tamén intenta comprender como funciona o ser humano e a natureza. Ten moi claro que o mundo é cambiante e dinámico. O seu proxecto dialéctico é un intento de atopar unha realidade que considera inxusta. Segundo Marx, hai que entender a realidade para logo poder cambiala e convertela nun sitio xusto.

  Antropoloxía Marxista

  A antropoloxía marxista divídese en dous eixos principais:

  • Colectivo: especie, cultura, praxe.
  • Individuo: persoa, relixión, alienación.

  A Praxe

  A praxe é práctica, é dicir, é unha práctica elaborada. O ser humano desenvólvese tanto a nivel físico como intelectual e realiza actividades de existencia. Nós recoñecémonos na artificialidade que se adapta ás nosas necesidades, en vez de ser nós quen nos adaptamos á natureza. Deste modo creamos o que é cultura (persoa). Toda a transformación simbólica que creamos é cultura, a través do traballo e da praxe elaborada. En canto aos individuos, a persoa non nace, senón que se vai desenvolvendo lentamente a través dun proceso de aprendizaxe e da existencia que alguén nos impón, tanto a nivel cultural (música, hobbies...) como a nivel físico (deporte, traballo…). Todos estes estereotipos fan que sexa gratificante e nos impidan sentirnos moito con nós mesmos.

  A Alienación

  A alienación (segundo Feuerbach) é o resultado que produce algo que se desvirtúa e se converte noutra cousa. Alienación é destrución ou estrañamento. Segundo Feuerbach, os seres humanos crean a Deus porque necesitamos algo que dea sentido ao mundo e á existencia. En vez de crear unha divindade, sentímonos... Feuerbach reitera que temos na nosa vida as nosas inxustizas e loitas. Isto fai que nos sintamos mal con nós mesmos.

  Marx asocia a alienación ao traballo, é dicir, que o traballo se degrada de tal maneira que, no sistema capitalista, os traballadores son mal remunerados. Todos os traballadores deberían poder aproveitar o suficiente para vivir, pero non teñen esa posibilidade. No momento en que o traballador deixa de ter sentido e de sentir, de emocionarse, vólvese alienación, xa que non se recoñece como persoa. Non é autónomo, e en realidade destrúenos como persoas. Tamén analiza a alienación social e cultural. É dicir, as nosas relacións entre as persoas na sociedade baséanse no diñeiro. A primacía do diñeiro fai que perdamos os vínculos co outro. A todo isto engade as ideoloxías, e defíneas como un conxunto de crenzas que condicionan como un individuo percibe e interpreta a realidade.

  A Teoría do Valor

  En cada época histórica hai un elemento a través do cal se xera a riqueza. Na nosa sociedade capitalista é o traballo o que xera valor, é dicir, o valor en función das condicións sociais e laborais de cada traballador. O sistema capitalista baséase na competencia e na evolución constante, e prodúcese moito para poder manter a competitividade, onde as condicións de traballo son escasas e pobres.

  Tipos de Valor

  Hai tres tipos de valores:

  • Valor de uso: Son as funcións que cumpren os obxectos que consumimos (por exemplo, as persoas necesitan produtos de consumo concreto). Este valor non cambia.
  • Valor de cambio: depende da lei de oferta e demanda. Se hai moita oferta, o prezo é baixo. Se a demanda baixa, os prezos baixan. Se hai pouca oferta e moita demanda, os prezos soben. O traballo deixa de ter valor intrínseco porque, se só se pensa no diñeiro, non se pode enriquecer a través de cada emprego.
  • Plusvalía: É a ganancia económica que se obtén do traballo non remunerado do proletariado. Canto máis precarias sexan as condicións de vida e traballo do proletariado (máis miserable sexa o seu nivel de benestar), menor será o salario dos traballadores, aumentando así a plusvalía.

  Ao igual que o ser humano, se só se pensa no diñeiro, pódese esquecer o importante: a calidade do obxecto e o que pode xerar.

  Anatomía da Sociedade Capitalista

  Estrutura Social e Económica

  Segundo Marx, en toda sociedade capitalista hai catro situacións interconectadas: a económica, a social, a política e a cultural. Estas situacións inflúense as unhas ás outras e axudan a determinar a situación de cada familia. Por exemplo, se unha familia ten pouco poder económico (pouco diñeiro), a súa situación económica é baixa, e isto afectará a súa situación social, xa que pertencería a unha clase social pobre. Dependendo da clase social, poderemos facer unha visión do mundo e da arte, polo que esta familia terá unha situación política determinada, e todo isto afectará á súa situación cultural, que son a cantidade de coñecementos que ten cada un segundo as súas posibilidades de ter uns estudos ou outros.

  O Sistema de Produción e a Plusvalía

  O sistema de produción é o método mediante o cal se xera a riqueza. Na antiga Grecia e Roma o sistema de produción baseábase nos escravos. No mundo feudal medieval baseábase na terra. No mundo capitalista baséase na plusvalía, que é a ganancia económica que temos dun produto desde que é materia prima ata que o transformamos en materia elaborada e lle engadimos valor. Nese proceso de transformación hai uns medios de produción (o que necesitamos para transformar a materia prima) e unha man de obra (todo o que vende o seu esforzo e traballo a cambio dun salario).

  As Clases Sociais

  Existen dúas clases sociais principais:

  • A burguesía (Clase A)
  • O proletariado (Clase B)

  A burguesía vive da plusvalía, mentres que o proletariado vive do seu salario, sendo a súa forza de traballo a que xera o valor para que a empresa sexa exitosa. Entre estas dúas clases establécense relacións de traballo moi inxustas, interesadas e de necesidade. Os burgueses precisan de alguén que faga o traballo e o proletariado precisa dun salario e de alguén que lles pague.

  O Papel do Estado

  Tras coñecer a situación económica (sistema de produción) e a situación social (burguesía e proletariado), Marx analiza a situación política. Considera que o Estado ten que garantir a orde, pero se unha sociedade é inxusta, o Estado sempre vai estar do lado do grupo poderoso (atendendo ás necesidades da elite da burguesía). Dado isto, a función principal do Estado pasa a ser garantir que os que teñen poder o sigan mantendo. O Estado funciona con tres apartados:

  • Aparato Lexislativo

    É quen establece como temos que funcionar a través de constitucións, estatutos… Establece o que se pode facer e o que non e en que termos. Todo ten que cumprir as normas para que o Estado funcione.

  • Aparato Coactivo

    Son os que garanten que se cumpran as leis. Hai tres niveis: os xuíces e corpos de seguridade do Estado, logo o sistema xudicial, e por último o sistema carcerario. Isto só funciona cando unha minoría se salta as leis e unha maioría as respecta; en caso contrario, o Goberno desaparece.

  • Aparato Ideolóxico

    Forma parte da situación cultural e garante que todos respecten as leis a partir de catro instancias culturais:

    • A familia: fai que asumamos certos roles de comportamento social. É a base da sociedade e é a que transmite os valores tradicionais aos homes e ás mulleres.
    • A relixión: ensínanos a non pelexar contra as inxustizas. Representa os valores morais máis tradicionais.
    • A educación formal: forma o tipo de cidadán que busca o poder, é dicir, que non terá coñecementos suficientes nin curiosidade de aprender para poder defenderse ou opoñerse ao control do poder. Socialmente provoca que a xente rexeite o saber.
    • Os medios de información: crean o clima social que lle interesa ao poder, de modo que os cidadáns non se dean conta de que a burguesía é o verdadeiro problema.

  A Propiedade Privada e a Sociedade Comunista

  A propiedade privada divídese en:

  • Medios de produción
  • Medios de desfrute

  Medios de Produción e Medios de Desfrute

  • Medios de produción: Marx considera que non deberían de existir, xa que unha parte da poboación se fai moi rica a custa de explotar a outra parte. Serían os débiles.
  • Medios de desfrute: garanten que todos os seres humanos teñan os bens necesarios para poder vivir de forma digna e xusta. No momento en que non todos poidan ter isto, a sociedade será inxusta.

  A Ditadura do Proletariado e a Sociedade Futura

  Marx propón a ditadura do proletariado para que se elimine a propiedade privada de servizos e fábricas. O proletariado aprópiese dos medios de produción, polo que a súa situación económica pasaría a ser pública e estatal. En canto á situación social: a burguesía pasaría a ser proletariado e quitaríaselle as súas propiedades. Só habería unha clase igualitaria e todo sería público, xa que os traballos pasarían a ser do Estado. A finalidade é que os recursos que se xeran se invistan na sociedade para garantir que todos teñan as condicións dignas para desenvolverse. Marx quere conseguir que as condicións dos traballadores melloren (reducir a xornada laboral, ter fábricas en mellores condicións...) para que poidan seguir aprendendo e non perdan a curiosidade, así avánzase a sociedade.

  Considera que o aparato coactivo debería desaparecer, xa que a maior parte da violencia que ten que reprimir é provocada por un grupo minoritario da sociedade; de modo que, se se lles dese as posibilidades de incluírse co resto da poboación, esa violencia deixaría de existir e o aparato coactivo non faría falta. Por último, pensa que se debería cambiar a estrutura da sociedade, polo que propón cambiar todas as instancias culturais:

  • A familia: considera que se deberían cambiar os roles, de modo que as mulleres teñan dereitos e educación, e as relacións entre as persoas dunha familia serían máis igualitarias.
  • A relixión: debería eliminarse e nunca debería ser unha institución política. O Estado ten que ser laico.
  • A educación formal: debe ser pública. Unha educación pública axuda a que a sociedade sexa diversa e a que poida haber suxeitos e ferramentas para desenvolverse e que cada un teña un punto de vista respecto ao mundo diferente.
  • Os medios de información: teñen que proporcionar a información necesaria para entender o mundo que temos ao redor.

  Se fose posible cambiar toda a estrutura da sociedade, o Estado deixaría de ter sentido, polo que podería eliminarse. As diferentes comarcas e cidades teríanse que organizar a si mesmas a través da poboación para chegar a un país plenamente socialista. O seguinte paso sería chegar ao Comunismo, pero poucos países o conseguiron.