Percorrido pola Poesía Galega e a Realidade da Lingua

Comentario 1: "A Basilio Álvarez"

O poema "A Basilio Álvarez" de Ramón Cabanillas pertence ao seu libro No desterro (1913), publicado durante a súa primeira etapa pregaleguista. Foi escrito durante a súa emigración do autor en Cuba, nunha época marcada polo auxe dos movementos agraristas en Galiza e pola influencia de líderes como Basilio Álvarez, a quen está dedicado. Insírese no contexto da **loita contra o caciquismo** e no esforzo por dignificar a **lingua galega** como vehículo de expresión das reivindicacións sociais. Localízase dentro do subxénero da **poesía social e combativa**, característica do autor nesta etapa.

O poema articúlase en catro estrofas de catro versos cada unha, empregando versos endecasílabos de rima consoante. A linguaxe está impregnada de **metáforas agrarias**: o "**sementador**" é Basilio Álvarez, que coa súa oratoria anima aos labregos a rebelarse contra as inxustizas. As "**segadoras fouces afiadas**" evocan ferramentas de traballo convertidas en armas, simbolizando a preparación para a loita. O poema utiliza exclamacións e un ton enfático que reforzan o **chamamento á acción**, dotándoo dunha **forza mobilizadora** que reflicte a tensión e o fervor do momento histórico. A combinación de imaxes visuais e emocionais busca espertar no lector un sentimento de **indignación e solidariedade** co pobo oprimido.

Na obra de Cabanillas, este poema reflicte o seu compromiso coas **loitas agrarias** e a **identidade galega**, dialogando co espírito das **Irmandades da Fala**. Comparte afinidades coa poesía de **Curros Enríquez**, especialmente pola súa capacidade de combinar **lirismo e denuncia social**, e co **pensamento galeguista** da época, consolidando a súa posición como un dos principais representantes da **renovación literaria** en Galiza. Este poema é unha mostra clara do poder da **palabra poética como ferramenta de cambio social** e como vehículo de **consolidación da identidade nacional**.

Comentario 2: "Lume no pazo"

O poema "Lume no pazo", incluído no libro Vento mareiro (1915), aborda de maneira contundente a **destrución simbólica do poder caciquil** en Galiza. A obra de Cabanillas nesta época está profundamente marcada polo seu compromiso co **movimento agrarista** e co **galeguismo**, sendo este poema un exemplo destacado da súa **poesía social e reivindicativa**. Publicado tras o seu regreso de Cuba, representa o esforzo do autor por conectar coa realidade galega e expresar as loitas e inxustizas do pobo.

Estruturalmente, o poema consta de quince versos agrupados en estrofas irregulares, o que lle confire unha sensación de dinamismo e urxencia. A linguaxe vívida describe o **lume que destrúe o pazo**, **símbolo da opresión caciquil**. As imaxes de devastación, como "roxa labarada" e "cruxindo, as vigas", evocan a **forza purificadora do lume**, mentres que o **contraste emocional** entre a tristeza colectiva e a alegría dun vello labrego reflicte a **liberación psicolóxica** do pobo tras a caída dos opresores. Este contraste emocional humaniza o poema e conecta ao lector coa experiencia colectiva da época.

Este poema exemplifica o compromiso de Cabanillas coa **crítica social**, empregando o **simbolismo do lume** como forza que destrúe e renova. Relaciónase coa poesía de **Curros Enríquez** e co **rexurdimento do galeguismo político**, consolidando a súa posición como voz das reivindicacións sociais en Galiza. Ademais, conecta co espírito das **vangardas**, que buscaban novas formas de expresión para transmitir a complexidade do momento histórico e social. Este poema é un exemplo de como a **literatura pode actuar como ferramenta de protesta e conciencia social**, reflectindo os valores e as esperanzas dun pobo.

Comentario 3: "Himno de Acción Gallega"

O "Himno de Acción Gallega", tamén incluído en Vento mareiro (1915), é un poema que combina un forte **carácter patriótico** con unha **chamada á loita** contra os **abusos do sistema caciquil**. Ramón Cabanillas constrúe o poema no contexto da **consolidación dos movementos galeguistas e agraristas**, dos que el era firme defensor. A obra enmárcase dentro da **poesía social e política**, empregando a **lingua galega como ferramenta** para promover a **unidade e a resistencia** do pobo.

O poema está estruturado en catro estrofas con versos de rima alterna, que confiren un ritmo marcado e solemne. Utiliza un ton enérxico para invocar aos "**irmáns galegos**" a empuñar a "**folla do fouciño**" e rebelarse contra a "**Vila podre**" e os "**caciques**", **símbolos das inxustizas estruturais** da época. A **hipérbole** "que corra o sangue a regos" intensifica a urxencia e a paixón do chamamento, engadindo un elemento de épica á loita. A presenza da **bandeira azul e branca** como **símbolo identitario** unifica e inspira.

Este poema é unha **chamada colectiva á unidade e á resistencia**, reflexo do espírito das **Irmandades da Fala** e da **ideoloxía galeguista** de Cabanillas. Comparte afinidades coas obras de **Castelao** e outros galeguistas que empregaron a **arte como medio para exaltar a identidade nacional** e **combater as inxustizas sociais**. A súa **linguaxe directa e simbólica** sitúao como unha peza clave da **poesía comprometida** en lingua galega, e un testemuño da relevancia do **discurso poético como ferramenta de cohesión e mobilización social**.

Comentario 4: "¡En pé!"

O poema "¡En pé!" de Ramón Cabanillas, incluído en Da terra asoballada (1917), é un **himno de exaltación patriótica** e de **chamada á unidade do pobego galego**. A obra insírese no contexto da **madurez ideolóxica** do autor, cando a súa produción poética estaba estreitamente vinculada coas **Irmandades da Fala** e co **galeguismo militante**. Este texto reflicte a aposta de Cabanillas pola **dignificación da identidade nacional** e a **defensa dos dereitos da Terra**.

O poema está estruturado en tres estrofas longas con versos de métrica variada, o que lle outorga flexibilidade rítmica e intensidade emocional. A **simboloxía da "fouce" como loita e da "oliva" como paz** reflicte a **busca de liberdade e unión**. As **referencias históricas** ao "día do Medulio" e á "noite de Frouseira" apelan á **memoria colectiva galega**, conectando o **pasado heroico** coa **loita contemporánea** e reforzando o **sentimento de continuidade histórica**.

Este poema exemplifica o **compromiso de Cabanillas coa causa galeguista**, sendo unha obra que conecta a **tradición histórica** coa **loita contemporánea**. Relaciónase con outros creadores como **Vicente Risco**, que tamén reforzaron a **identidade cultural galega** na súa produción literaria. Ademais, reflicte a capacidade da **poesía para ser unha ferramenta de resistencia e esperanza colectiva**, destacando o papel do **discurso poético como ponte** entre o pasado e o presente dun pobo.

Comentario 5: "Na taberna"

"Na taberna", incluído en No desterro (1913), é un poema que retrata unha **escena costumista** nunha **vila mariñeira galega**. O texto foi escrito durante a **etapa de emigración** de Cabanillas en Cuba, cando buscaba retratar a **vida cotiá e as tradicións galegas** como forma de **conexión coa terra natal**. Este poema localízase no subxénero da **poesía costumista**, caracterizada pola **representación de escenas da vida diaria** con gran detalle.

O poema está estruturado como un **soneto**, con dous cuartetos e dous tercetos, o que lle confire unha **forma clásica e harmoniosa**. A **linguaxe evoca sensacións olfactivas e visuais**, como o "aceite e pemento requeimados" e a "sorrisa de luz" da taberneira, que simboliza o **calor humano e a unión comunitaria**. O **contraste** entre o ambiente acolledor da taberna e o frío exterior crea unha sensación de **refuxio e seguridade**.

Cabanillas combina **descricións sensoriais** e unha **linguaxe rica** para transmitir a **vivacidade deste microcosmos mariñeiro**. Este poema é un exemplo destacado do **costumismo galego**, que celebra a **identidade local** a través de escenas cotiás cargadas de significado. A súa capacidade para captar a esencia da vida cotiá sitúao como un **referente** na **exaltación das tradicións galegas**. Ademais, conecta coa **tradición literaria** que busca destacar a importancia das **relacións comunitarias** e do **patrimonio cultural** como elementos clave da **identidade galega**.

Comentario 6: "Camiño longo"

O poema "Camiño longo", publicado en Vento mareiro (1915), expresa a **loita existencial** e os **obstáculos** que se atopan ao longo da vida. Insírese no contexto da **produción galeguista** de Cabanillas, que buscaba combinar **introspección e crítica social** para reflectir a **realidade galega**. O texto pertence ao subxénero da **poesía intimista**, destacando pola súa **profundidade emocional** e pola **sinxeleza formal** que potencia a súa mensaxe.

O poema está estruturado en catro estrofas de seis versos cada unha, cun uso destacado do **paralelismo** e do **refrán "camiño longo"**. A **linguaxe simbólica** evoca o **sufrimento humano** a través de imaxes como "**toxos**" e "**lameiras**", que representan os **desafíos da vida**. A falta de "chouzas que den pousada" reflicte a sensación de **soidade e desamparo**, mentres que o camiño suxire unha **travesía cara á resiliencia e á esperanza**.

Este poema exemplifica a capacidade de Cabanillas para transformar **experiencias universais** en **poesía de gran sensibilidade**. Relaciónase con outros autores como **Rosalía de Castro**, cuxa obra tamén explora as **dificultades e o sufrimento humano** desde unha **perspectiva íntima e lírica**. Ademais, conecta coa **tradición galeguista** que procura **dignificar a vida e a loita do pobo** a través da **palabra poética**, destacando a importancia da **perseveranza e a superación** nun contexto de dificultades colectivas e individuais.

Comentario 7: "O cravo no corazón"

O poema "O cravo no corazón" pertence ao libro No desterro (1913) de Ramón Cabanillas, un exemplo destacado da súa **poesía intimista e emocional**. Este texto reflicte unha **introspección profunda** do autor, escrita durante a súa **etapa de emigración** en Cuba. Aborda **temas universais** como o **sufrimento**, o **desamor** e a **busca de sentido na vida**, vinculados a unha **tradición literaria** que lembra a obra de **Rosalía de Castro**.

O poema estrutúrase en **estrofas breves**, empregando versos de **métrica variada** e **rima asonante** que lle outorgan un **ritmo fluído e melancólico**. A **linguaxe é sinxela pero simbólica**, destacando o "**cravo**" como **metáfora central** do **sufrimento e a dor** que se crava na alma. O texto emprega **imaxes visuais e emocionais** que conectan o lector coa sensación de **vulnerabilidade e anhelo**. O **ton melancólico** domina a composición, reflectindo a **imposibilidade de acadar a felicidade plena** a pesar dos esforzos do eu poético.

En canto ao estilo, destaca pola súa **riqueza simbólica** e pola capacidade para **transmitir emocións universais** a través de **expresións locais e próximas**. Este poema dialoga coas **correntes modernistas** e o **saudosismo**, movementos que influíron notablemente na obra de Cabanillas. Así mesmo, insírese na tradición do **Rexurdimento**, pero con **elementos renovadores** que exploran a **individualidade e a introspección**. "**O cravo no corazón**" exemplifica como a **poesía de Cabanillas** vai máis aló da **temática social**, ofrecendo un **retrato íntimo e reflexivo da condición humana**.

Comentario 8: "A espada Escalibor"

O poema "A espada Escalibor" forma parte do libro Na noite estrelecida (1926), onde Ramón Cabanillas recrea elementos da **materia de Bretaña** para ensalzar o **pasado histórico e lendario de Galiza**. Esta obra, de gran **influencia saudosista e modernista**, explora as **conexións entre a mitoloxía celta e a identidade cultural galega**, ofrecendo unha **épica nacionalista** que busca **dignificar o país e as súas tradicións**.

O texto presenta unha **estrutura narrativa**, con **versos decasílabos** e **rima consoante**, conferindo unha **cadencia solemne e heroica**. A **figura de Merlín** e as referencias á "**espada de lume**" ou á "**fouce de ouro**" transportan ao lector a un **mundo máxico**, onde o **simbolismo da espada** transcende o seu valor como obxecto para converterse nun **emblema de resistencia e esperanza**. As **imaxes de luz** e as **metáforas relacionadas coa natureza** reforzan o **carácter épico e lendario** do poema.

Cabanillas emprega un **estilo elevado**, con **aliteracións** e un **léxico rico** que destacan pola súa **forza evocadora**. Este poema, ademais de dialogar coas **Irmandades da Fala** e co **galeguismo político** da época, sitúase como unha **ponte entre a tradición medieval e as correntes renovadoras do século XX**. "**A espada Escalibor**" consolida a visión de Cabanillas como **bardo do pobo galego**, capaz de **unir pasado e presente** a través dunha **poesía que exalta a identidade cultural e histórica de Galiza**.

Comentario 9: "As froliñas dos toxos"

O poema "As froliñas dos toxos" pertence ao libro Do ermo (1920) de Noriega Varela, e destaca como un exemplo claro da **estética franciscana** e do **costumismo literario galego**. Nesta obra, o autor centra a súa atención nos **elementos máis humildes da natureza**, enaltecendo a **beleza e a fortaleza das flores do toxo** como **símbolo da resistencia e da identidade galega**.

A composición estrutúrase en **coplas populares**, cun **esquema de rima alterna** e **versos octosílabos**, o que lle outorga un **ritmo musical e accesible**. A **linguaxe utilizada por Noriega Varela é rica en imaxes sensoriais e metáforas** sinxelas pero poderosas, como "**ouro do monte**" e "**froliñas humildes**", que resaltan a **dignidade e o valor da paisaxe galega**. O **ton emotivo e próximo** conecta directamente co lector, destacando a **harmonía entre o ser humano e o medio natural**.

A nivel temático, "As froliñas dos toxos" **reflicte** a capacidade de Noriega Varela para **transformar o cotián en poesía**, situándose na tradición do **saudosismo** e do **Rexurdimento**. A súa obra, marcada pola **exaltación do local e do rural**, relaciónase coa de **Rosalía de Castro**, compartindo unha **visión romántica** e profundamente **enraizada na terra galega**. Este poema, ademais de **celebrar a natureza**, **reivindica os valores tradicionais** e a **identidade cultural de Galiza** como parte esencial do seu **patrimonio colectivo**.

Comentario 10: "As froliñas dos toxos" (Repetido no orixinal)

O poema "As froliñas dos toxos" pertence ao libro Do ermo (1920) de Noriega Varela, e destaca como un exemplo claro da **estética franciscana** e do **costumismo literario galego**. Nesta obra, o autor centra a súa atención nos **elementos máis humildes da natureza**, enaltecendo a **beleza e a fortaleza das flores do toxo** como **símbolo da resistencia e da identidade galega**.

A composición estrutúrase en **coplas populares**, cun **esquema de rima alterna** e **versos octosílabos**, o que lle outorga un **ritmo musical e accesible**. A **linguaxe utilizada por Noriega Varela é rica en imaxes sensoriais e metáforas** sinxelas pero poderosas, como "**ouro do monte**" e "**froliñas humildes**", que resaltan a **dignidade e o valor da paisaxe galega**. O **ton emotivo e próximo** conecta directamente co lector, destacando a **harmonía entre o ser humano e o medio natural**.

A nivel temático, "As froliñas dos toxos" **reflicte** a capacidade de Noriega Varela para **transformar o cotián en poesía**, situándose na tradición do **saudosismo** e do **Rexurdimento**. A súa obra, marcada pola **exaltación do local e do rural**, relaciónase coa de **Rosalía de Castro**, compartindo unha **visión romántica** e profundamente **enraizada na terra galega**. Este poema, ademais de **celebrar a natureza**, **reivindica os valores tradicionais** e a **identidade cultural de Galiza** como parte esencial do seu **patrimonio colectivo**.

Comentario 11: "Sol-por"

O poema "Sol-por", incluído no libro Proel (1927) de Luís Amado Carballo, representa unha das manifestacións máis emblemáticas do **hilozoísmo**, **corrente literaria que anima a natureza** e destaca pola súa **influencia vangardista**. Nesta obra, o autor centra a súa atención no **ocaso como un momento de transición máxico** e **cargado de simbolismo**.

O poema estrutúrase en **estrofas de versos libres** que **rompen coas convencións métricas tradicionais**, reflectindo a **modernidade** que caracteriza o estilo de Amado Carballo. A **linguaxe destaca pola súa riqueza sensorial** e pola **profusión de metáforas**, como "o día coa testa deitada no colo da ría", que **humanizan a paisaxe** e confiren ao poema unha **atmosfera lírica e evocadora**.

En canto ao contido, o texto combina unha **descrición visual do solpor** cun **ton melancólico** que reflicte a **fin do día como símbolo do paso do tempo** e da **reflexión existencial**. A **natureza é animada**, **adquirindo vida propia** e **interactuando co eu lírico**. Este enfoque conecta co **hilozoísmo** e coa **vangarda galega**, das cales Amado Carballo foi un dos principais representantes.

"**Sol-por**" exemplifica a capacidade do autor para **fusionar tradición e modernidade**, destacando pola súa **sensibilidade estética** e pola **profundidade simbólica**. Relaciónase coa obra doutros autores da **xeración do 25**, como **Manuel Antonio**, consolidando a **vangarda como un movemento clave na renovación literaria galega**.

Comentario 12: "No niño novo do vento"

O poema "No niño novo do vento", incluído no libro De catro a catro (1928) de Manuel Antonio, é unha das pezas máis representativas da **vangarda galega**. Esta obra, marcada pola **experimentación** e a **ruptura coas formas tradicionais**, reflicte a **busca de liberdade estética e temática** que caracteriza ao autor.

O poema estrutúrase en **versos libres** e cunha **disposición visual** que **rompe coas convencións estróficas**, contribuíndo a crear unha sensación de **dinamismo e fluidez**. A **linguaxe destaca pola súa complexidade simbólica**, empregando imaxes como "**niño novo do vento**" para expresar conceptos como a **liberdade**, o **cambio** e a **renovación**. A **ausencia de puntuación** reforza a sensación de **espontaneidade** e de **apertura interpretativa**.

A temática do poema conecta coa idea do **mar como símbolo central** na obra de Manuel Antonio, asociado á **exploración** e ao **descoñecido**. O **vento**, outro elemento clave, representa o **movemento** e a **incerteza** que define a experiencia humana na súa obra. Estas imaxes vincúlanse co **creacionismo** e outras **correntes vangardistas** que influíron no autor.

"**No niño novo do vento**" é unha mostra clara da **evolución da poesía galega cara á modernidade**, destacando pola súa **innovación formal** e pola **profundidade conceptual**. A obra de **Manuel Antonio** sitúase como un **referente na literatura de vangarda**, en diálogo con outros autores do momento que tamén **exploraron os límites da creación poética**.

VIÑETA A COR

O estímulo representa unha escena onde se reflicte un **conflito lingüístico** e os **prexuízos asociados ao galego** como **lingua minorizada**. A **interacción entre as persoas** evidencia unha **situación de diglosia**, na que **o galego, lingua propia e minorizada**, é relegado a favor d**o castelán, lingua hexemónica**. A personaxe que pide que se fale castelán utiliza un **argumento baseado no prexuízo sociocultural** de que **o uso do galego pode ser percibido como "maleducado"** fronte a persoas non galegofalantes, **o que amosa a persistencia de vellos prexuízos** como **o de que o castelán é máis axeitado en contextos de cortesía ou comunicación formal**.

A **diglosia presente na sociedade galega** refórzase na imaxe a través da **subordinación implícita do galego**, especialmente cando unha **lingua minorizada ten funcións sociais máis limitadas e menos prestixiosas**. Este tipo de actitudes sociais **contribúe á substitución lingüística**, xa que **fomentan o abandono do galego como lingua vehicular** en prol do castelán. **A transmisión destes prexuízos**, que son aprendidos **no proceso de socialización**, tamén evidénciase na representación de dúas persoas.

Como **solución ao conflito lingüístico**, é preciso apostar pola **normalización lingüística**, que inclúe **medidas educativas e sociais** que **devolvan ao galego o seu uso pleno**. Isto implica **combater os prexuízos lingüísticos**, tanto **vellos como novos**, e **fomentar un ambiente onde o galego teña o mesmo prestixio** que calquera outra lingua, **respectando o dereito dos galegofalantes a usar o seu idioma** en calquera ámbito.

VIÑETA SEN COR

Unha viñeta ilustra un exemplo claro de **conflito lingüístico** nun contexto de **linguas en contacto**, **neste caso, o galego fronte ao inglés e outras linguas hexemónicas**. O galego, aínda que oficial en Galicia, é unha **lingua minorizada** debido a **procesos históricos de substitución lingüística** que **o desprazaron** a favor do castelán. *É importante distinguir entre **lingua minorizada** e **lingua minoritaria**: a primeira fai referencia á **perda de espazos e funcións sociais**, mentres que a segunda **só alude ao número de falantes**.

A afirmación de que "é máis doado aprobar inglés ca galego" **evidencia unha diglosia** na que **o galego ocupa unha posición subordinada** respecto a outras linguas percibidas como máis útiles ou prestixiosas. Isto está relacionado cos **prexuízos lingüísticos**: uns son **vellos**, **asociando o galego co atraso ou a ruralidade**, e outros son **novos**, que **o ven como innecesarios ou pouco prácticos** nun **mundo globalizado**. A **metáfora da hamburguesa e a empanada** reforzan **a idea do impacto cultural da globalización** e do **risco de perda das tradicións propias**.

**A situación actual** presenta **dúas posibles solucións**: **a substitución da lingua minorizada pola hexemónica** ou **a normalización lingüística**. Isto require **medidas** como o **reforzo da aprendizaxe**, o **aumento do seu uso social** e a **transmisión interxeracional**. **A viñeta incita a unha reflexión** sobre a **importancia de combater os prexuízos** e **garantir o futuro do galego** como **parte esencial da identidade galega**.