Pensamento de Locke e Hume: Liberalismo e Empirismo

John Locke: Liberalismo Político

John Locke (1632-1704) foi un filósofo inglés do século XVII cuxo pensamento tivo unha gran influencia na teoría política liberal. Naceu no sur de Inglaterra e estudou en Oxford, onde se formou en filosofía escolástica e medicina. Porén, non lle agradou a escolástica e sentiu un gran interese pola filosofía de Descartes. Durante a súa vida, tivo que exiliarse por motivos políticos, primeiro en Francia e logo en Holanda, regresando finalmente a Inglaterra despois da Revolución Gloriosa.

Empirismo e Fundamentos do Liberalismo

Locke é un dos principais representantes do empirismo, unha corrente filosófica que sostén que todo o coñecemento provén da experiencia e non de ideas innatas. No ámbito político, foi un dos pensadores máis influentes do liberalismo, defendendo a liberdade individual e os dereitos naturais fronte ao absolutismo.

O Contractualismo e o Estado de Natureza

A súa teoría política baséase no contractualismo, unha corrente que explica a orixe da sociedade como un pacto entre individuos. Para Locke, os seres humanos nacemos libres e iguais, e no estado de natureza posuímos dereitos inalienables: á vida, á liberdade e á propiedade. A diferenza de Hobbes, que describía o estado de natureza como un estado de guerra no que "o home é un lobo para o home", Locke cría que os seres humanos son naturalmente bondadosos e que a lei natural os obriga a respectar os dereitos dos demais.

A Creación da Sociedade Civil

Porén, ao non existir un poder organizado que garanta o cumprimento deses dereitos, poden xurdir conflitos e inxustizas. Para evitalo, os individuos deciden crear unha sociedade mediante un contrato social, no que renuncian ao dereito de impartir xustiza pola súa conta e transfiren ese poder á comunidade, establecendo un goberno que protexa os dereitos fundamentais. O Estado civil debe garantir a seguridade xurídica e política, pero sen impor un poder absoluto sobre os cidadáns.

Modelo Político e Separación de Poderes

O modelo político de Locke defende unha monarquía parlamentaria na que o poder do rei está limitado por un parlamento elixido polos cidadáns. Para evitar tiranías, propuxo a separación de poderes, dividindo o poder lexislativo (que elabora as leis) e o executivo (que as aplica), impedindo que unha soa persoa concentre demasiado poder.

A Defensa da Propiedade Privada

Outro dos seus principios fundamentais é a defensa da propiedade privada. Para Locke, a propiedade é un dereito natural porque está ligada ao traballo: aquilo que unha persoa produce co seu esforzo pertence lexitimamente a ela. A propiedade tamén inclúe a herdanza, xa que a familia é unha unidade natural de transmisión de bens. Locke cría que sen a garantía da propiedade, os demais dereitos (vida e liberdade) estarían en perigo.

Tolerancia Relixiosa

No ámbito relixioso, Locke foi un defensor da tolerancia relixiosa, considerando que a relixión é unha cuestión persoal e non debe ser imposta polo Estado. Porén, non aceptaba crenzas que, segundo el, puidesen ameazar a orde social, como o ateísmo ou a imposición católica. A súa obra Carta sobre a tolerancia desenvolve estas ideas.

Limitacións do seu Pensamento

A pesar da súa defensa da liberdade, Locke apoiaba un sufraxio masculino restrinxido, permitindo votar só a aqueles homes que posuían certa riqueza, excluíndo tanto as mulleres como os homes sen propiedades. Esta idea influíu na Declaración dos Dereitos do Home e do Cidadán no século XVIII, aínda que esta tamén continuou excluíndo ás mulleres.

Influencia do Pensamento de Locke

As súas ideas tiveron unha enorme influencia na teoría política liberal e inspiraron a pensadores ilustrados como Montesquieu e os creadores da democracia estadounidense. No século XIX, Karl Marx criticou a defensa lockeana da propiedade privada, argumentando que era a raíz das desigualdades sociais. No século XX, autores como John Rawls revisaron o contractualismo de Locke, dando lugar ao neocontractualismo, que buscou adaptar estas ideas á modernidade.

David Hume: Empirismo Radical

David Hume (século XVIII) foi un dos máximos expoñentes do empirismo. Nas súas obras Tratado da natureza humana e Investigación sobre o entendemento humano, analiza a orixe e os límites do coñecemento humano, aplicando o método científico ao estudo da mente.

Orixe e Tipos de Percepcións

Para Hume, todo coñecemento procede da experiencia e divídese en percepcións, que poden ser impresións (sensacións intensas e vivas) e ideas (copias debilitadas das impresións). Non existen ideas innatas: se unha idea non deriva dunha impresión, é ficticia. O criterio de verdade baséase na correspondencia entre ideas e impresións.

Asociación de Ideas

A mente asocia ideas segundo tres principios: semellanza (un retrato remítenos á persoa retratada), contigüidade espazo-temporal (pensar nun instituto lévanos a imaxinar aulas e corredores) e causalidade (se unha bola de billar choca con outra, asumimos que a impulsa).

Relacións de Ideas e Cuestións de Feito

Hume diferencia entre relacións entre ideas (propias da lóxica e as matemáticas, necesarias e independentes da experiencia) e cuestións de feito (baseadas na experiencia e, polo tanto, incertas). Critica a idea racionalista de que a ciencia proporciona coñecemento absoluto: as leis científicas son só xeneralizacións baseadas na costume, non verdades necesarias. Por exemplo, que o sol saia cada día non é un feito demostrable con certeza absoluta, senón unha crenza baseada na repetición da experiencia.

Crítica á Metafísica: Substancia e Causalidade

Hume fai unha crítica á metafísica, rexeitando dous conceptos fundamentais: substancia e causalidade. Os racionalistas como Descartes crían en substancias como Deus, a alma e o mundo, pero Hume argumenta que estas ideas non se corresponden con ningunha impresión real, polo que son ficticias. Do mesmo xeito, a idea de causalidade non implica unha conexión real entre os feitos, senón que é unha suposición baseada no hábito. Non podemos demostrar que un feito cause outro, só que sempre ocorreron xuntos. Así, as leis científicas, como a ebulición da auga a 100 °C, son só xeneralizacións probabilísticas, non certezas absolutas.

Impacto e Ética de Hume

A súa crítica á causalidade tivo un gran impacto na filosofía posterior. Kant recoñeceu que Hume o espertou do seu "soño dogmático", levando á súa propia teoría do coñecemento. Ademais, no ámbito ético, Hume defendeu que a moral se basea na empatía e nas emocións máis que na razón.