Ongizaterako Gida: Distortzio Kognitiboak, Emozioak eta Jokabide Kudeaketa

Distortzio Kognitiboak: Pentsamendu Okerrak Identifikatzen

Distortzio kognitiboak gure pentsamenduetan agertzen diren akatsak dira, errealitatea modu desitxuratuan interpretatzera eramaten gaituztenak. Hauek dira ohikoenak:

1. Hiperorokortzea

   Gertaera bakar batetik ondorio orokorra ateratzea.

   Adibidez: "Klase honetan denak dira desatseginak", ikaskide batekin arazo bat izan ondoren.

2. Etiketatzea

   Pertsona bat ekintza edo ezaugarri bakar batengatik epaitzea, testuingurua kontuan hartu gabe.

   Adibidez: "Ezgai bat da", norbaitek akats bat egiten duelako.

3. Pertsonalizazioa

   Zure errua ez den zerbaiten erantzukizuna hartzea.

   Adibidez: "Ez naute gogoko", lagun batek plana bertan behera uzten badu.

4. Kontrol-falaziak: Kontrol gehiegizkoa

   Gure esku ez dauden gauzak kontrolatzen ditugula pentsatzea.

   Adibidez: Erritual bat egitea azterketa ondo ateratzeko.

5. "Beharko luke" pentsamendua: Itxaropen irrealak

   Egoerak edo jendeak nola jokatu "beharko luketen" ustea, errealitatetik urrun.

   Adibidez: "Anek garaiz iritsi behar zuen", atzeratzeko arrazoiak kontuan hartu gabe.

6. Pentsamenduaren irakurketa: Asmakizun okerrak

   Besteek zer pentsatzen duten asmatzen saiatzea, frogarik gabe.

   Adibidez: "Nahita ezikusiarena egin dit", kalean agurtzen ez bazaitu.

7. Pentsamendu polarizatua: Zuri ala beltz

   Gauzak muturretan ikustea: dena ona ala dena txarra.

   Adibidez: Nota oso ona lortzen ez baduzu, "porrota" dela pentsatzea.

8. Iragazketa negatiboa: Alderdi txarretan zentratzea

   Egoera batean negatiboari soilik erreparatzea, positiboa baztertuz.

   Adibidez: Laudorioak jaso arren, akats batean soilik pentsatzea.

9. Minimizazioa: Positiboa gutxiestea

   Gauza positiboen garrantzia gutxiestea.

   Adibidez: "Ez da hainbesterako", barre egiten dizutenean.

10. Magnifikazioa: Negatiboa handitzea

    Gauzak gehiegi puztea, neurriz kanpo.

    Adibidez: Lagunak ez dizu idazten eta zure harremana amaitutzat jotzea.

11. Etorkizunaren igarkizuna: Aurreikuspen negatiboak

    Etorkizuna negatiboa izango dela aurreikustea, frogarik gabe.

    Adibidez: Elkarrizketa batean porrot egingo duzula pentsatzea.

Adimen Emozionala eta Konpetentzia Sozioemozionalak

Adimen emozionala gure eta besteen emozioak ulertzeko, kudeatzeko eta adierazteko gaitasuna da. Hauek dira oinarrizko konpetentziak:

1. Kontzientzia Emozionala

   Norberaren eta besteen emozioak identifikatzeko eta ulertzeko gaitasuna.

   Gakoak:

   • Emozioak antzematea eta izendatzea
   • Besteen emozioak ulertzea
   • Emozioen onurak eta desabantailak ezagutzea
   • Hiztegi emozionala izatea
   • Emozioa, pentsamendua eta jokabidea lotuta daudela konturatzea

2. Konpetentzia Sozioemozionala (Harremanetarako)

   Harremanetan emozioak ondo kudeatzeko trebetasunak.

   Gakoak:

   • Egoera sozialak ondo kudeatzea
   • Kritikak ematen eta jasotzen jakitea
   • Entzuten eta ulertzen jakitea
   • Emozioak egoki adieraztea
   • Harreman osasuntsuak izatea

3. Autonomia Emozionala

   Norbere burua ezagutzea eta emozioak modu autonomoan kudeatzea.

   Gakoak:

   • Pentsamendu positiboa
   • Erabaki egokiak hartzea
   • Autoestimua eta automotibazioa
   • Arduratsu eta positiboki jardutea

4. Erregulazio Emozionala

   Emozioak kudeatzeko gaitasuna, haien intentsitatea eta eragina kontrolatuz.

   Gakoak:

   • Egoera zailetan erantzun egokia ematea
   • Egoera berrietara egokitzea
   • Emozio negatiboak eta positiboak kudeatzeko estrategiak izatea
   • Ikuspuntu berriei irekita egotea

5. Bizitzarako eta Ongizaterako Konpetentzia

   Bizitzako erronkei modu osasuntsu eta errealistan aurre egiteko gaitasuna.

   Gakoak:

   • Helburu errealistak finkatzea
   • Garapen pertsonala eta soziala sustatzea
   • Erabakiak hartzea eta laguntza bilatzea
   • Erronken aurrean jarrera positiboa edukitzea

Jokabideak Kudeatzeko Teknikak

Jokabideak modu eraginkorrean kudeatzeko hainbat teknika daude, bai hezkuntzan bai eguneroko bizitzan aplika daitezkeenak:

• Errefortzua

  Jokabide bat indartzeko erabiltzen den teknika. Bi motatakoa izan daiteke:

  • Positiboa: Zerbait ona gehitzea jokabide egoki baten ondoren (adibidez, laudorioak, sariak).
  • Negatiboa: Zerbait desatsegina kentzea jokabide egoki baten ondoren (adibidez, zeregin bat kentzea).

  Adibidez: Zerbait ona egiten duzunean, zerbait ona eman edo zerbait negatiboa kendu.

• Premack-en Printzipioa

  Hain gogoko ez den jarduera bat egitea, ondoren desiatzen den jarduera bat egiteko aukera izateko.

  Adibidez: Lehenik arraina jan eta gero izozkia hartu.

• Moldaketa (Shaping)

  Jokabide konplexu baten hurbilpen progresiboak errefortzatzea, nahi den jokabidea lortu arte.

  Adibidez: Pixoihala kentzeko prozesuan, pixa egiten duela esaten duenean zoriondu.

• Modelatua (Modeling)

  Imitazioaren bidez jokabide berriak ikastea.

  Adibidez: Makinista baten lana imitatzea edo abesti bat abesten ikastea.

• Kontingentzia Kontratua

  Jokabide zehatz batzuen eta haien ondorioen arteko akordio argi bat finkatzea.

  Adibidez: Eskolako arauak eta haien betetzearen ondorioak adostea.

• Fitxen Ekonomia

  Jokabide egoki batengatik puntuak, gometxak edo fitxak irabaztea, gero sariengatik trukatzeko.

  Adibidez: Gelan ondo portatzeagatik puntuak lortu eta asteburuan jostailu bat aukeratu.

• Errefortzu Diferentziala

  Desagertu nahi den jarreraren kontrakoa errefortzatzea, jarrera desegokia gutxitzeko.

  Adibidez: Haur batek beti txanoa klasean uzten badu, etxera eramaten duenean zoriondu.

• Erantzunaren Kostua

  Zigor negatibo mota bat, non jarrera txar baten ondorioz zerbait positiboa galtzen den.

  Adibidez: Parkean jaso gabe geratu diren jostailuak galtzea.

• Gainzuzenketa

  Sortutako kaltea zuzentzea eta, gainera, egoera hobetzea.

  Adibidez: Mahaia margotu badu, garbitu eta, gainera, beste gune batzuk ere garbitu.

• Asetzea (Satiation)

  Jokabide desegoki bat nazkatu arte errepikatzea, horrekiko interesa gal dezan.

  Adibidez: Gozokiak nahi baditu, eman nazkatu arte, horrela gutxiago eskatuko ditu.

• Iraungipena (Extinction)

  Jokabide desegoki bat mantentzen duen pizgarria edo arreta kentzea.

  Adibidez: Haurrak gaizki portatzen badira arreta deitzeko, ez eman arretarik.

• Pentsatzeko Txokoa (Time-out)

  Jokabide txarra duenean, haurra egoera edo ingurune estimulagarritik aldi baterako kentzea, lasaitzeko eta pentsatzeko.

  Adibidez: Haurrak beste bat jotzen badu, pentsatzeko txokoan eseri dadila minutu batzuetan.

• Praxis Positiboa

  Jokabide txarrarekin bateraezin den jokaera egokiago bat egitea.

  Adibidez: Oihukatu beharrean, gelako eztabaidetan parte hartzea eta ideiak modu ordenatuan partekatzea.