Neuronak, Sinapsia eta Garapen Kognitiboa: Gida Sakona

Neuronak: Nerbio-sistemaren Oinarria

Neuronak nerbio-sistema osatzen duten zelula espezializatuak dira. Hiru atal nagusi dituzte:

• Neurona-gorputza: Zelularen zati handiena da, nukleoa eta zitoplasma gehiena hartzen dituena.
• Dendritak: Neuronaren gorputzetik ateratzen diren adarkadura laburrak dira. Hauek dira beste neuronak konektatzen diren puntuak, informazioa jasotzeko balio dutenak.
• Axoia: Dendritak baino luzeagoak diren luzakinak dira, adarkadura gutxiago dituztenak. Informazioa beste neuronetara transmititzen dute.

Neurona-gorputzak elkartu egiten dira nerbio-zentroak osatzeko, eta axoiak elkartu egiten dira nerbioak osatzeko. Neuronak elkarri informazioa nerbio-bulkaden bidez transmititzen diote.

Sinapsia: Neuronarteko Komunikazioa

Sinapsia bi neuronen artean sortzen den komunikazio-prozesua da. Honako hauek ditu:

• Sinapsiaurreko neurona: Nerbio-bulkada igortzen duen neurona.
• Sinapsiosteko neurona: Nerbio-bulkada jasotzen duen neurona.
• Sinapsiarteko gunea: Bi neuronen arteko tartea, non sinapsia gertatzen den.

Prozesua honela gertatzen da:

1. Nerbio-bulkada sinapsiaurreko neuronatik zeharkatzen du, dendritetatik axoiaren muturreraino.
2. Bulkada horren ondorioz, sinapsiarteko gunean neurotransmisoreak izeneko substantziak askatzen dira.
3. Neurotransmisore hauek espazio hori zeharkatu eta sinapsiosteko neuronaren dendritei lotzen zaizkie, beste bulkada bat eraginez.

Mielinizazioa: Informazioaren Transmisio Azkarra

Mielinizazioa nerbio-sistema osatzen duten zelulak mielina izeneko substantzia batez estaltzeko prozesua da. Mielina gai zuri bat da, lipidoek eta proteinek osatua.

Mielinizazioa funtsezkoa da mugimenduaren garapenerako, bulkada nerbio-zuntzetan zehar modu eraginkorragoan garraiatzea ahalbidetzen baitu.

Sentsazioa eta Pertzepzioa: Ingurunea Ulertzeko Gaitasunak

Sentsazioa: Garunean sortzen den inpresioa da, kanpoko edo barruko ingurunetik datorren estimulu baten ondorioz zentzumen-errezeptore batean izandako kitzikapenak eragindakoa.

Pertzepzioa: Estimuluak antolatu eta objektuak bereizteko gaitasuna da. Pertzepzioa funtzio kognitibo garrantzitsutzat hartzen da, eta objektuen existentzia, ezaugarriak eta abar ulertzea dakar.

Gestalt-en Legeak: Pertzepzioaren Antolaketa

Gestalt-en psikologiak pertzepzioaren antolaketa azaltzen duten hainbat lege proposatu zituen:

• Pregnantzia edo Itura Onaren Legea: Pertzepzioak irudiak, objektuak edo egiturak ahalik eta modu sinpleenean, orekatuenean eta egonkorrenean hautemateko joera du. Printzipio orokorra da beste lege askorentzat.
• Hurbiltasunaren Legea: Espazioan edo denboran hurbilekoak diren elementuak elkartu edo taldekatu egiten dira.
• Antzekotasunaren Legea: Antzeko elementuak elkarrekin biltzen dira, egitura bat osatuko balute bezala.
• Itxituraren Legea: Marra etenak dituzten irudien hutsuneak betetzeko joera dago, irudi osoa osatuz.
• Jarraitutasunaren Legea: Elkarrekin forma-jarraitutasuna duten estimuluak irudi bakar bat balira bezala hautematen dira.
• Irudi-Hondoaren Legea: Irudiak eta hondoak txandakatu egiten dira pertzepzioan; ezin dira biak batera ikusi aldi berean.
• Pertzepzioaren Konstantzia: Ezagutzen ditugun objektuek neurria, kolorea eta forma konstante mantentzen dituzte gure pertzepzioan, nahiz eta haien aurkezpenean estimuluen aldaketak egon.
• Pertzepiziorako Aurretiko Jarrera: Gure itxaropenek eta aurretiko esperientziek eragina dute estimuluak hautemateko moduan.

Mugimendu Erreflexuak Haurtzaroan

Haur jaioberriek hainbat erreflexu motor dituzte, garapenaren arabera aldatzen edo desagertzen direnak:

• Arnasketa-erreflexua: Jaio ondoren sortzen da (3. mota).
• Zurrupaketa-erreflexua: Nahitako mugimendu bihurtzen da (1. mota).
• Puntu kardinalen erreflexua: Hilabete batzuk pasata desagertzen da (4. mota).
• Grasping (heltzea) erreflexua: Desagertu eta gero nahitako mugimendu bihurtzen da (2. mota).
• Zuzentze estatikoaren erreflexua: Desagertu eta gero nahitako mugimendu bihurtzen da (2. mota).
• Babinski-ren erreflexua: Hilabete batzuk pasata desagertzen da (4. mota).
• Moro-ren erreflexua edo beso gurutzatuta: Hilabete batzuk pasata desagertzen da (4. mota).
• Irenstea: Elikagaiek mingaina edo laringea ukitzean gertatzen da (3. mota).
• Aharrrausia: Haurraren nekea adierazten du (3. mota).
• Doministikua: Arnasketa-aparatuaren babesle da (3. mota).
• Zotina: Diafragmaren mugimendu konbultsibo bat da, buruaren, barailaren eta mingainaren mugimenduekin batera eta soinu etenekin (3. mota).

Haztea, Heltzea eta Garapena: Aldaketa Bizitzan Zehar

Haztea: Organismoan gertatzen diren aldaketa fisiko eta kuantitatiboei dagokie, neurtu eta taulatu daitezkeenak.

Heltzea: Gizakiarengan gertatzen diren aldaketa biologikoak dira, gaitasun berriak eskuratzeko aukera ematen dutenak. Hiru mota daude:

1. Aldaketa zelularrak eta osaera kimikoari dagozkionak, sistema ezberdinen eboluzioan eragina izan dezaketenak.
2. Aldaketa morfologikoak (forma, itxura).
3. Biologikoki erabakitako mugimendu edo ekintza jakinen aldaketak (genetikoki datozenak).

Garapena: Sentitzeko, pentsatzeko, jokatzeko edo jarduteko moduari eragiten dioten aldaketa psikikoen prozesua da. Garapenean sortzen diren aldaketak kualitatiboak dira, ernalketan hasi eta bizitza osoan zehar gertatzen dira.