Neoklasizismotik Inpresionismora: Arte eta Arkitektura Estiloak

Neoklasizismoa (XVIII. mendea)

XVIII. mendean zehar ematen den aldaketa sozialaren adierazlea da. Estilo hau Antzinako Erregimenaren krisiaren, Ilustrazioaren eta arrazionalismoaren gorakadaren ondorioa da. Aristokraziaren gainbeheraren ondorioz sortzen da. Arlo askotan akademiak ezarri zituzten eta Europa osoan hedatu zen.

Arkitektura Neoklasikoa

• Eredu klasikoak berriztu zituzten.
• Greziako eta Erromako tenpluen eredua hartu zuten.
• Neurriak, proportzioak, oreka eta horizontaltasuna garrantzi handikoak dira.
• Eredu klasikoak jarraituz, unibertsitateak, parlamentuak, museoak, ospitaleak, etab. eraiki ziren.
• Oinplano erregularrak eta zentralizatuak erabili ziren.
• Argitasun handiko eraikinak dira.
• Marmola eta harlandua dira material nagusiak.
• Eraikinek eskulturak dituzte barruan zein kanpoan.
• Adibideak: Euskal Herriko hiru plaza nagusiak (Gasteiz, Donostia, Bilbo), Brandeburgoko Atea, Museo Britanikoa, La Madeleine eliza (Paris).

Eskultura Neoklasikoa

• Eredu klasikoen eragin handia du.
• Mugimendu eta bolumen gutxi erakusten du.
• Pinturatik urrundu zen.
• Modu leunean akabatuak daude lanak.
• Materialak: Marmola eta brontzea.
• Gai mitologikoak dira nagusi.
• Eskultore nagusiak:
  • Canova: Eros eta Psike, Paulina Borghese Venus Gisa.
  • Thorvaldsen: Ganimedes, Jasón Urrezko Ahari-larruarekin.

Historizismoa eta Eklektizismoa (XIX. mendea)

Aspaldiko arkitektura motak imitatzea zen helburua, eta arkitektoek eraikuntzaren funtzioaren eta adierazgarritasunaren artean aukeratu behar zuten estiloa. Arkitektura estilo desberdinak batera existitzen ziren aldi berean; horregatik deitzen zaio eklektizismoa garai honi (estiloen nahasketa).

Estilo historizista garrantzitsuenak hauek dira:

• Neoklasikoa (jarraipena)
• Neogotikoa
• Neomudejarra
• Neorromanikoa

Adibideak:

• Ingalaterra: Brightoneko Pabiloi Erreala, Londresko Parlamentua (neogotikoa).
• Frantzia: Parisko Opera Garnier (eklektikoa).
• Euskal Herria: Arriaga Antzokia (eklektikoa), Bizkaiko Foru Aldundiaren Jauregia (eklektikoa).

Material Berrien Arkitektura (XIX. mendea)

Burdinak, altzairuak eta beirak eraikuntza mota berriak egiteko aukera eman zuten. Erdiko euskarririk gabeko espazio zabalak sortzea ahalbidetu zuten, eraikin garaiak eta ikusgarriak eginez. Eraikitzeko modu hauek ausartak, azkarrak eta merkeagoak ziren.

Adibide nagusiak:

• Gustave Eiffel (Frantzia): Eiffel Dorrea (Paris, 1889). 1889ko Erakusketa Unibertsalerako proiektatu zen eta eztabaida handia sortu zuen bere garaieragatik. Hasiera batean desmuntagarria izateko pentsatua zegoen, baina izandako arrakastagatik mantendu egin zen, Parisko sinbolo bihurtuz.
• Joseph Paxton (Ingalaterra): Crystal Palace (Londres, 1851). Burdina eta kristalezko eraikuntza, Londresko 1851ko Erakusketa Unibertsalerako egina, aurrefabrikatutako elementuekin. Erakusketaren ondoren desmuntatu zen (gero berreraiki eta sute batek suntsitu zuen).
• Alberto Palacio (Euskal Herria): Bizkaiko Zubia (Portugalete-Getxo, 1893). Munduko zubi transbordadore zaharrena, burdinaren arkitekturaren adibide bikaina.

XIX. Mendea: Inpresionismoa

Pintura tradizionalean haustura eragin zuen mugimendua da, eta XX. mendeko abangoardien oinarria ezarri zuen. Artistak aire zabalean ("plein air") margotzen hasi ziren, eta horregatik argiaren aldakortasuna funtsezkoa bihurtu zen.

Ezaugarri nagusiak:

• Manet-ek eman zion hasiera Gosaria Belar Gaineko koadroarekin, tradizionalistak haserretu eta berritzaileak liluratu zituena.
• Izena modu mespretxuzkoan jarri zioten kritikari batek Monet-en Egunsentiaren Inpresioa koadroa ikustean.
• Kolore beltza paletatik kentzeko joera dute.
• Argiaren unean uneko efektuak harrapatzea da helburua; koloreak eta formak argiaren menpe daude.
• Itzalak koloreztatuak dira, ez beltzak edo grisak.
• Pintzelkada arinek eta solteek koadroari amaitu gabeko itxura ematen diote.
• Garaiko burgesiaren bizimodua eta paisaiak irudikatu zituzten.

Artista nagusiak eta lanak:

• Édouard Manet: Inpresionismoaren aitzindaritzat hartzen da. Lanak: Gosaria Belar Gaineko, Olympia.
• Claude Monet: Mugimenduaren ordezkari nagusietakoa, berehalakotasuna eta argiaren aldaketak irudikatu nahi zituen. Perspektiba eta argitasun finkoa baztertu zituen. Lanak: Egunsentiaren Inpresioa, Rouengo Katedrala (saila), Nenufareak (saila), Saint-Lazare Geltokia.
• Pierre-Auguste Renoir: Parisko bizimodua, ospakizunak eta giza irudi atseginak margotu zituen. Argiak irudietan sortzen zituen efektuetan zentratu zen. Lanak: Dantza Moulin de la Galette-n, Arraunlarien Bazkaria, Emakume Bainulariak.
• Edgar Degas: Formari eta marrazkiari koloreari baino garrantzi handiagoa eman zion. Giza irudia interesatzen zitzaion, bereziki dantzariak, mugimendua harrapatzeko ahaleginean. Lanak: Dantza Klasea, Absenta Hartzailea.