Nazio Batuen Erakundea: Sorrera, Helburuak, Egitura eta Eragin Globala

Nazio Batuen Erakundea (NBE)

Sorrera eta Aurrekariak

Nazio Batuen Erakundearen (NBE) sorreran, Lehen Mundu Gerraren potentzia irabazleak izan ziren aitzindari. Versaillesko Itunaren bidez, nazioarteko lankidetza bultzatu eta bakea eta segurtasuna lortzea zuten helburu. Hala ere, Bigarren Mundu Gerra ekiditeko ezintasunak porrot egin zuen. Erakundea Bigarren Mundu Gerra garaian sortzen ari zen. Aurrekari nagusiak hauek izan ziren:

• Aliatuen Deklarazioa
• Atlantikoko Gutuna
• Nazio Batuen Deklarazioa
• Yaltako Konferentzia

NBE 1945eko urriaren 24an sortu zen ofizialki. Helburuak, printzipioak eta egitura Gutunean berretsi ziren. Hasieran 51 estatu kide baziren ere, gaur egun 193 dira.

Helburuak

NBEren helburu nagusiak hauek dira:

• Munduan bakea eta segurtasuna mantentzea.
• Bakearen aurkako mehatxuak saihestu eta eraso ekintzak ezabatzea.
• Estatuen artean eskubide-berdintasuna eta autodeterminazio-printzipioak sustatzea.
• Izaera ekonomikoko, sozialeko, kulturaleko edo humanitarioko arazoetan eta errespetuan oinarritutako nazioarteko lankidetza bultzatzea.
• Giza aurrerapena garatzea eta giza eskubideak errespetatzea.

Printzipioak

NBEren printzipioak hauek dira:

• Kide guztien berdintasun subiranoaren printzipioan oinarrituta dago.
• Kide guztiek Gutunean finkatutako betebeharrak bete behar dituzte.
• Kideen arteko eztabaidak bide baketsu baten bidez konpondu behar dira.
• Kideek erakundeari laguntza mota guztiak eskaini behar dizkiote.
• Kideak ez diren estatuekin printzipio hauekin jokatu behar da, bakea eta segurtasuna mantentzeko.

Jarduera Alor Nagusiak

NBEren alor nagusia nazioarteko bakea eta segurtasuna mantentzea da. Horrez gain, honako hauek ere bultzatzen ditu:

• Garapen ekonomiko eta soziala.
• Bizitza-maila altuagoa eta lan iraunkorra.
• Giza eskubideen kode unibertsala, tresna juridiko batekin.
• Nazioarteko zuzenbide-sistema.

Deskolonizazio-prozesuan ere paper garrantzitsua jokatu zuen.

Organo Nagusiak

Asanblada Orokorra

Ordezkaritza- eta politika-formulazioko organo nagusia da. Honako eginkizun hauek ditu:

• Lankidetza-printzipioak aztertzea bakea eta segurtasuna mantentzeko.
• Bakea eta segurtasuna mantentzeko gomendioak ematea.
• Beste organo batzuetako txostenak jaso eta aztertzea.
• Aurrekontua aztertu eta onartzea.
• Kideen arteko harremanak mantentzeko gomendioak ematea.

Segurtasun Kontseilua

Eginkizun nagusia bakea eta segurtasuna mantentzea da, segurtasun kolektiboaren ideia defendatuz. Estatu kide guztiak Kontseiluaren erabakiak onartzera eta betetzera behartuta daude. Kontseilua 15 kidez osatuta dago: 5 iraunkor eta 10 bi urtez behin aukeratutakoak. Kide bakoitzak boto bat du.

Kontseilu Ekonomikoa eta Soziala

14 organo berezitu, batzorde organiko eta 5 batzorde erregionalek osatzen dute. Lan ekonomikoa eta soziala koordinatu behar ditu. Funtzioak:

• Bizitza-maila altuagoak, enplegu osoa eta aurrerapen ekonomiko eta soziala bultzatzea.
• Arazo ekonomiko, sozial eta osasunekoak konpontzea.
• Kultura- eta hezkuntza-lankidetza hobetzea.
• Eskubide eta oinarrizko askatasunen eredu unibertsala sustatzea.

Nazioarteko Justizia Auzitegia

Nazio Batuen organo judizial nagusia da. Egoitza Hagan dago. Kide guztiek jo dezakete bertara, baina pertsonek banaka ezin dute. Asanblada Orokorrak zein Segurtasun Kontseiluak kontsulta-iritzia eska diezaiokete. Hauek, bozketa bidez, 15 magistratu aukeratzen dituzte, 9 urterako.

Idazkaritza

Nazio Batuen eguneroko jardueraz arduratzen da. Mundu osotik ditu bulegoak, eta egoitza nagusia New Yorken dago. Kideak haren izaera errespetatzera konprometitu behar dira. Ordezkari nagusia Idazkari Nagusia da, Asanblada Orokorrak 5 urtez behin aukeratua.

Erakunde Internazionalak

Erakunde internazionalak prozesu baten parte dira. Humanitatea erakunde internazionaletan parte hartzeko antolatuta dago, bai pasiboki (adibidez, zergen bidez), bai aktiboki (adibidez, GKEen bidez). Erakundeak bi motatakoak izan daitezke:

• Intergubernamentalak: Gobernuen ordezkaritza dutenak.
• Ez-gubernamentalak (GKE): Gizabanakoek eta erakunde pribatuek osatutakoak.

Definizioa

Ikuspegi juridiko batetik ez dago definizio zehatzik, baina ezaugarri hauek dituzte:

• Nazioarteko izaera.
• Boluntariotza.
• Organo finkoak.
• Konpetentzia propioa.
• Kideen arteko kooperazioa.

Kideen elkarte bat dira, helburu komun batzuk lortzeko. Hasieran, ez ziren sortu gerra eta bakearen arazoak konpontzeko, baizik eta Industria Iraultzaren eta haren beharrak asetzeko. Lehen Mundu Gerra arte, interes komun horiek hainbat komisio sortu zituzten. Industria-garapenean eginkizun espezifikoak eta beharrezkoak egin behar zituzten. Mundu Gerraren ostean, lehen erakundea bakea eta segurtasunaren inguruan sortu zen. Gero eta erakunde gehiago sortu ziren.

Konposizioa

• Erakunde unibertsalak: Mundu osoko estatuak onartzen dituztenak (adibidez, NBE, 193 kide dituena).
• Erakunde mugatuak: Kideak geografikoki mugatzen dituztenak (erakunde erregionalak ere deituak).

Helburuak

• Helburu orokorrak dituztenak: Beharrezkoak diren gai guztiak tratatzen dituztenak (adibidez, NBE).
• Helburu zehatzak dituztenak: Helburu zehatzetara bideratuta daudenak (adibidez, Osasunaren Mundu Erakundea - OME). Lau taldetan sailka daitezke:
  • Ekonomikoak.
  • Militarrak eta segurtasunekoak.
  • Sozialak, kulturalak eta humanitarioak.
  • Teknikoak eta zientifikoak.

Egitura

Lehenengo nazioarteko erakundeekin batera sortu zen. Oinarrizko eskema bat dago:

• Plenoa eta idazkaritza: OTANen kasua, adibidez.
• Organo mugatua, plenoa eta idazkaritza: Erakunde unibertsaletan oso hedatuta (NBE, adibidez).
• Organo plenarioduna (gobernuen ordezkariekin), parlamentario nazionalak eta idazkaritza: Europa Okzidentalean oso ohikoa.
• Organo independenteak: Europar Batasuna kasu bakarra da, non kideek subiranotasuna organo independenteen esku uzten duten (Justizia Auzitegia, Ministro Kontseilua, Kontseilu Ekonomikoa eta Soziala, eta idazkaritzak).

Mendekotasuna eta Globalizazioa

Munduan zehar, estatuen arteko mendekotasuna eta desberdintasunak nabarmenak dira. Bereizketak egon dira erakundeen barruan, eta kontaktuak eta komunikazioa areagotu egin dira mundu mailan, baina kalitatea eta kantitatea ez datoz beti bat. Adibidez, Afrikak mendekotasun handia izan beharko luke, baina, ondo antolatuta egon arren, bertako erakundeak ez dira eraginkorrak eta baliabide gutxi dituzte. Mundu mailan, antolamendu bat dago, desberdintasunean oinarrituta. Ekialdeko Europa da erakunde gehien biltzen dituena, eta kantitatea eta kalitatea bat datoz; giza garapen altua dute, adibidez. Izaera globalizatzaile honek mendekotasuna areagotu du estatuen artean.