Naturaren Babeslea: Eremu Natural Babestuak

Hipoteka-mailegu mistoa da, lehen urteetan interes-tasa finkoa, gero aldakorra. Maileguaren hasieran kuota finkoa ordaintzen da, gero euriborren arabera aldakorra da. Kuotak interes-tasa eguneratzen denaren arabera igo edo jaitsi egingo dira. Arrisku-prima da herrialde batek besteekin alderatuta ordaintzen duen gainprezioa. Zenbat eta handiagoa izan herrialdearen arriskua, orduan eta handiagoa izango da arrisku-prima. Inbertitzaileek herrialde bati zor subiranoa erosteko eskatzen dioten errentagarritasuna da. Arrisku-sariak erakusten dute inbertitzaileen konfiantza ekonomia baten sendotasunean. Inflazioa: Ekonomia bateko ondasun eta zerbitzuen prezioen hazkunde orokorra etengabekoa da. Eskari-inflazioa da ondasun-eskari gehiegi dagoenean. Hau da, herrialde bat bere faktore ia guztiak erabiltzen ari denean eta hazi ezin denean eta diru gehiegi inprimatzen denean. Kostuen inflazioa: enpresen kostuak handitzen direnean gertatzen da, eta, ondorioz, enpresek prezioak igotzen dituzte. Prozesua behin eta berriz berrelikatzen da, guztia ekoizteko garestiagoa den heinean, prezioek gora egiten dute.

Ibaia: etengabeko ur-korrontea da, emari handia edo txikia duena. Itsasora, beste ibai batera edo aintzira batera isurtzen ditu urak. Emaria: ibaiaren puntu jakin batetik segundo batean igarotzen den ur kantitatea da. Bere ibilbideko hainbat puntutan instalatutako ur-emaria neurtzeko estazioetan, m3/segundoan neurtzen da. Emari erlatiboa: urteko emariaren eta arroaren azaleraren arteko erlazioa da, eta l/s/km2-tan adierazten da. Aintzira endogenoa: Lurraren barneko indarrek sortutako lakuak dira, hau da, laku tektonikoak, tolesturen edo failen eraginez hondoratutako lurretan sortuak; eta sumendi itzali baten kraterrean dauden laku bolkanikoak. Uharra: malda handiko ur-korronte naturala, emari irregularra eta higadura-ahalmen handia izan dezakeena. Arro hidrografikoa: ibai batek eta haren ibaiadarrek drainatutako lurraldearen zatia. Isurialde hidrografikoa: urak Itsaso berera isurtzen dituzten arroen multzoa da. Klimax-landaredia: leku jakin batean berez ezarri den landaredia, baldintza klimatiko jakin batzuetan, ekintza antropikorik gabe denbora luzez. Kliserie: altueraren arabera landarediak duen mailakatzea erakusten duen grafikoa da. Makia: bi metro baino gehiagoko altuera duen zuhaixka-formazioa da, oso trinkoa eta ia zeharkaezina. Espezie nagusiak estrepa, txilarra, legeltsorra eta isatsa dira. Garriga: altuera txikiko zuhaixkek eta sastrakek osatzen duten ekosistema. Inguru batzuk estali gabe uzten dituzte. Espezie nagusiak ezkaia, erromeroa eta izpilikua dira. Lurzorua: lurrazalaren azaleko geruza da. Hiru egoeretako elementuek osatzen dute: solidoak, harria, materia organiko bizia edo deskonposizioan dagoena; likidoa, ura; eta gasak, CO2. Edafologia: lurzorua ikertzen duen zientzia. Klima: eskualde bateko atmosferaren batez besteko egoera da. Klimaren ezaugarriak estatistikoki zehazteko batez besteko balioak kalkulatzen dira, eta balio horien fidagarritasunak behaketa-aldi luzeak eskatzen ditu. Lixibiazioa: euri-urak lurzoruaren azaleko horizonteetatik horizonte sakonagoetara materia disolbagarriak eramateko prozesua da. Lurzoruaren horizontea: ezaugarri fisiko, kimiko eta biologiko zehatzak dituen lurzoruko geruza bakoitza. Ingurumena: naturako izaki bizidun guztiak eta inguru fisikoa biltzen duen eremua da. Gehiegizko ustiatzea: baliabide berriztagarri bat bere berriztagarritasuna kolokan jarri arte ustiatzean sortzen den fenomenoa da. Gehiegizko ustiapena denboran mantenduz gero, baliabidearen suntsipena gertatu daiteke. Arrisku naturala: gizakien bizitzari edo ongizateari mehatxu egiten dioten ingurumen-ezaugarri katastrofikoak dira. Garapen jasangarria: egungo beharrak asetzea ahalbidetzen duen garapena, etorkizuneko gaitasunak arriskuan jarri gabe, beren beharrizanak asetzeko. Espazio natural babestua: ingurumena babesteko politika garatzen den lekuak dira, haien berezitasuna, mehatxua, balio ekologikoa, geologikoa, zientifikoa, kulturala eta abar direla eta. Estatuan bost mota daude: Parke Nazionalak, erreserba naturalak, itsas eremu babestuak, monumentu naturalak eta paisaia babestuak. Baliabide naturala: giza beharrizanak asetzeko hartu edo erabiltzen den ingurune naturalaren partea edo osagaia. Akuikultura: jarduera ekonomiko gisa uretako –itsasoko edo ur gezetako (akuikultura kontinentala)– landare eta animalia-espezieak haztea. Ur-balantzea: uraren eskuragarritasunaren eta kontsumoaren arteko erlazioa da, hm3-tan neurtutakoa. Balantze positiboa 1000hm3-tik gorakoa da eta negatiboa 150hm3-tik beherakoa. Ur-aldaketa: soberakidun arroen eta arro defizitarioen artean egiten diren ur-transferentziak dira, Espainian Tajo-Segurakoa ezagunena da. Lehortea: lurralde baten batez besteko prezipitazioekin alderatuta, aldi baterako euri-defizita da.

Ozeanikoa: penintsulako iparraldea (Kantauri itsasoa eta Galizia)/Malkartsua, menditsua, aldapatsun eta ordeka gutxikoa/klima Ozeanikoa, prezipitazioak: ugariak eta erregularrak (800mm-tik gora). Tenperatura-bitarte txikia kostaldean itsasoaren eraginez./Urak ibai gehienak kantauriar isurialdekoa. Laburrak, emaritsuak eta nahiko erregularrak./Landaredia, osto erorkorreko basoak (pagoak eta haritza). Otalurra edo sastraka. Belardi oparoak. Mediterraneoa: penintsula barnealdea, Balearrak, Ceuta eta Melilla/penintsula: mendiz, sakonunez eta kanpoko mendikateek inguratutako goi-lautada. Balearrak: mendilerroak eta sakonuneak Ceuta: lur malkartsuak eta muinoak Melilla: goi-lautadak eta muinoak. /Mediterraneoa. Prezipitazioak urriak edo tartekoak (800mm baino gutxiago), irregularrak eta udan lehorteak. Penintsula hego-ekialdean eta Ebroko haranean 300mm baino gutxiago/ Isurialde atlantikoko ibaiak: Galizia eta Andaluziakoak ezik, ibai luzeak, emaritsuak eta irregularrak (udan agorraldiak). Isurialde mediterraneoko ibaiak: ibai laburrak Ebro ezik, emari gutxikoak eta irregularrak (udan agorraldi nabarmena)./Hosto iraunkorreko basoak (artca, artelatza). Sastraka, garriga, estepa. Mendikoa: +1000m/Malda handiak/Mendiko klima. Prezipitazioak 1000mm-tik gorakoa. Tenperatura urtean batez beste 10°C baino gutxiago eta negu hotzak. Elur asko./ Mendiko ibaiak: emari handiena. udaberria (elur-urtzea) eta gutxiena neguan (ura elur moduan) Goi-mendian elur erregimena Mendi ertainetan erregimen niboplubiala edo plubionibala./Estaitan mailakatuta: Pirinioak: arteak eta haritzak, koniferoak; belardiak, landare errupikolak. Mendi atlantiko eta mediterraneoak: inguruko berezko basoa; sastraka, belardiak. Kanarietakoa: kanarlar uharteetan/ Bolkanikoa: konoak, galdarak. dikoak, rokeak eta sakanak/ Altitude txikiko eremuetan klima. esteparious edo basamortakos Prezipitazio urriak, eta irregularrak (150-300mm eta kasu batzuetan gutxiago). Tenperatura beroak urte osoan eta tenperatura bitarte oso txikia Tarteko altitudeko eremuetan prezipitazio gehiago eta tenperatura baxuagoak, altitude handiko eremuetan prezipitazio gutxiago eta tenperatura baxuagoak./Oso gutxi eta irregularrak: Errekak eta uharrak gainazalean; akuiferoak nagusi /Jatorrizkoa eta endemismoen eta erlikien garrantzia. Erliebe menditsuko zonaldeetan estaietan antolatuta.

Eremu natural babestuak EHU: Parke naturalak Legeak naturgune babestuak bost kategoriatan bereizten ditu. Parke naturalak, lehentasunezko arreta merezi duten eremuak dira beren paisaiaren edertasunagatik eta beren ekosistemen adierazgarritasunagatik. Parke nazionalen adibideak ondorengoak dira: Timanfaya, Tablas de Daimiel, Doñana, Europako mendiak, Ordesa eta Monte Perdido. Natura erreserbak naturaguneak dira, ekosistemak edo kalteberatasun berezien bat duten elementu geologiko edo biologikoak babesteko sortutako espazioak. Baliabideen ustiaketa onartzeko kontserbazioarekin bateragarria izan behar da. Itsas eremu babestuak itsas inguruneko ekosistemak edo elementu biologiko edo geologiko bereziak babesteko sortutako naturaguneak dira. Espainiako lehena El Carducho da, Ribadesellako kostaldearen parean. Natura-monumentuak egitura natural bereziak diren espazioak dira, haitzuloak, ur-jauziak, zuhaitzak edo aztarnategi paleontologikoak izanik. Ustiaketa debekatuta dago. Paisaia babestuak balio natural, estetiko edo kulturalak duten eremuak dira. Espainian, Europako eta munduko sareetan sartuta dauden babestutako espazioak ere baditu, Natura 2000 Sarean, Geoparkeen Europako Sarean, UNESCOren Biosfera Erreserben Munduko Sarean eta Ramsar Zerrendan.