Musika Teoriaren Oinarriak: Tonuak, Aldakariak eta Bitarteak

Tonuen arteko distantzia

Noten arteko distantziak tonuetan edo tonuerdietan neurtzen dira. Noten arteko distantzia naturalak hauek dira:

• Do eta Re artean: tonu bat
• Re eta Mi artean: tonu bat
• Mi eta Fa artean: tonuerdi bat
• Fa eta Sol artean: tonu bat
• Sol eta La artean: tonu bat
• La eta Si artean: tonu bat
• Si eta Do artean: tonuerdi bat

Errazteko, tonu batean bi tonuerdi daudela esaten da, nahiz eta benetan bederatzi koma egon. Horregatik, pianoa bezalako musika-tresna batzuetan tonuerdiak markatuta daude. Beste musika-tresna batzuetan, ordea, notak jotzeko lekuak ez daude markatuta; horregatik, joleak soinuen artean bereizi behar du, adibidez, biolontxeloan.

Aldakariak: Sostenitu, Bemol eta Bekuadro

Aldakariak noten altuera aldatzen duten zeinuak dira. Hiru nagusi daude:

• Sostenitua (♯): Notaren soinua tonuerdi bat igotzeko balio du.
• Bemola (♭): Notaren soinua tonuerdi bat jaisteko balio du.
• Bekuadroa (♮): Aurretik jarritako sostenitua edo bemola kentzeko balio du, nota bere jatorrizko egoerara itzuliz.

Aldakarien eragina konpas osorako da. Aldakari bat klabearen ondoan agertzen denean (armaduran), partitura osoan aplikatuko da nota horrentzat. Idaztean, aldakariak notaren aurretik kokatzen dira, baina ahozkatzean, notaren atzetik esaten dira (adibidez, Do sostenitu).

Noten izen enharmonikoak

Aldakarien ondorioz, nota batek bi izen desberdin izan ditzake. Hau da, soinu bera bi modutara idatz daiteke. Adibidez:

• Gorantz bagoaz: Sol, Sol sostenitu (Sol♯), La.
• Beherantz bagoaz: La, La bemol (La♭), Sol.

Kasu honetan, Sol sostenitu eta La bemol nota bera dira (pianoan tekla beltz bera), baina izen desberdina dute goranzko edo beheranzko testuinguruaren arabera.

Aldakarien ordena

Bai sostenituek bai bemolek ordena zorrotz batean agertzen dira armaduran:

Sostenituen ordena

Sostenituak ordena honetan gehitzen dira: Fa, Do, Sol, Re, La, Mi, Si. Bakar bat agertzen bada, Fa♯ izango da; bi agertzen badira, Fa♯ eta Do♯; eta horrela hurrenez hurren.

Bemolen ordena

Bemolen ordena justu kontrakoa da: Si, Mi, La, Re, Sol, Do, Fa.

Bitarteak: Noten arteko distantzia

Bitarteak bi noten arteko altuera-distantzia neurtzen du. Bi notak zenbatuz sailkatzen dira (adibidez, Do-tik Sol-era bost nota daude: Do, Re, Mi, Fa, Sol; beraz, bostun bat da).

Bitarteen sailkapena distantziaren arabera

• Bigarrenak, hirugarrenak, seidunak eta zazpidunak maiorrak (handiagoak) edo minorrak (txikiagoak) izan daitezke. Adibidez, hirudun maior batek bi tonu oso ditu.
• Laudunak, bostunak eta zortzidunak, normalean, justuak dira.

Salbuespenak: Bitarte handituak eta txikituak

Bi salbuespen nagusi daude:

• Fa eta Si arteko distantzia laudun justu bat baino handiagoa da; horregatik, laudun handitua deitzen zaio.
• Si eta Fa arteko distantzia bostun justu bat baino txikiagoa da; horregatik, bostun txikitua deitzen zaio.

Zortziduna baino bitarte handiagoak ere badaude, eta horiek zortziduna kenduz sinplifikatu daitezke baliokidea aurkitzeko.

Bitarteen sailkapena exekuzioaren arabera

Distantziaz gain, notak nola entzuten diren ere garrantzitsua da bitarteak sailkatzeko:

• Bitarte harmonikoa: Bi notak aldi berean entzuten direnean.
• Bitarte melodikoa: Notak bata bestearen atzetik entzuten direnean.

Bitarte melodikoak, era berean, bi motatakoak izan daitezke:

• Goranzkoa: Bigarren soinua lehenengoa baino altuagoa denean.
• Beheranzkoa: Bigarren soinua lehenengoa baino baxuagoa denean.

Edozein bitarte (bigarrena, hirugarrena, etab.) harmonikoa, melodikoa, goranzkoa edo beheranzkoa izan daiteke.