Motivación e Estratexias de Aprendizaxe: Claves para o Éxito Escolar

Factores que Inflúen no Rendemento Escolar

Cada alumno ten uns fins na escola e trata de atopar nos logros dos mesmos un ou outros incentivos. As razóns do alumnado que afectan o traballo escolar inclúen:

• Desexo de dominio e experiencia de competencia;
• Desexo de conseguir recompensas;
• Necesidade de preservar a autoestima;
• Necesidade de aceptación incondicional;
• Desexo de aprender algo útil;
• Desexo de seguridade que dá o aprobado;
• Necesidade de autonomía e control persoal.

Dependendo da idade, necesitaranse máis ou menos estímulos externos. Por exemplo, as valoracións dos pais aos nenos pequenos son espléndidas, proporciónalles todo tipo de festexos, dende que apenas os nenos inician algún contacto visual, auditivo ou sensorial. Progresivamente vanse abandonando tanta estimulación conforme os nenos responden e se van facendo máis autónomos. Parece terse convertido en norma xeral que, canta menor idade, dominio ou motivación intrínseca, máis intensa, prolixa en recursos, diversa e nova debe ser a motivación extrínseca, e vai diminuíndo cando a persoa vai tomando as rendas dos seus propios motivos e as actividades por si mesmas estimúlaos a realizalas e a atopar satisfacción niso. Se, despois dun proceso máis ou menos longo, se segue poñendo a meta nas consecuencias externas, considérase que se prexudica a motivación intrínseca.

A necesidade de aceptación incondicional é básica e ten uns efectos extraordinarios na aprendizaxe. Toda persoa que é aceptada aprende, á vez, a aceptarse e a verse con moitas posibilidades. Os alumnos, dende moi pequenos, preguntan para que facer o que fan, desexan instrumentalizar, darlle sentido ao que aprenden. Pouco a pouco tamén aprenden que teñen que facer o que lles propoñan os seus profesores, xa que non a todo o traballo escolar se lle pode atopar unha utilidade directa e inmediata que os propios alumnos poidan ver. As posibilidades de elixir, de participar nas decisións da clase, de intervir no propio proceso de construción do coñecemento acentúa a posibilidade da motivación intrínseca cara á aprendizaxe. Os sentimentos de obrigación rodean a vida dos escolares, quizais en exceso, e dalgún modo, desde a familia e desde a escola, habería que mitigalos co obxecto de non destruír o interese do alumno; se non é así, o alumno dirixirá os seus esforzos a condutas que lle fagan pasar o tempo o mellor posible mentres acaba a xornada ou a acabar como poida para saír da situación.

Delimitación do Concepto de Estratexia de Aprendizaxe

As estratexias de aprendizaxe promoven o desenvolvemento dos procesos psicolóxicos e distínguense polo seu carácter funcional, operativo e observable. Pola contra, os procesos defínense polo seu carácter encuberto. Así, cada proceso, como o da motivación, abórdase con varias estratexias concretas. As estratexias diferéncianse tamén das técnicas de estudo ou tácticas coñecidas como modos para asegurarse a aprendizaxe ou o éxito académico. As técnicas de estudo son accións específicas ligadas ás materias curriculares e ao servizo dunha ou máis estratexias. Enténdese por estratexia: un conxunto de procesos, actividades e técnicas que o estudante utiliza para adquirir e traballar a información, os contidos e os feitos que a escola lle vai proporcionando na súa actividade cotiá.

A Estratexia de Atribución Causal na Aprendizaxe

A atribución é un proceso que explica as causas dos feitos, de grande incidencia nas expectativas sobre as condutas presentes e futuras e nas motivacións que se vaian producir. Non só o resultado das accións ten influencia na probabilidade de aparición dos comportamentos no futuro, senón tamén as explicacións que cada cal outorgue aos seus éxitos ou fracasos. O proceso atribucional é un modo de explicarse as causas que xustifican as accións dos outros e dun mesmo. Aínda que as causas son indubidablemente moi diversas, poden analizarse arredor dunha serie de dimensións:

1. A atribución do que nos sucede a causas internas ou externas á persoa ou «lugar de control», que remite ao grao en que o eu se percibe como causante dos acontecementos nos que se ve implicado, de tal xeito que o resultado do que ocorre atribúese ás características ou ao comportamento do propio axente ou a motivos externos.

Control Interno

O suxeito percibe que os acontecementos ou resultados dependen do seu comportamento ou das súas características persoais.

Control Externo

Percibe que os acontecementos están provocados por factores que escapan ao seu control (sorte, destino, acción doutras persoas). As experiencias anteriores serán decisivas. A percepción do valor do resultado tamén é decisiva (se lle importa ou non ter bos resultados). A orixe do control ten incidencia sobre o rendemento académico. Aquí podemos situar o concepto de desamparo aprendido: Cando un organismo non ten control sobre o que lle ocorre, e sabe que non o ten, vólvese insensible e pasivo, aprende mal, non pode despregar os comportamentos sociais normais.

2. A segunda dimensión ten que ver co grao de control que a persoa considera que o axente ten sobre as accións e os resultados, atribuíndo, neste caso, o que ocorre a causas máis ou menos controlables ou incontrolables pola súa parte.
3. Por último, a terceira dimensión refírese ao carácter máis ou menos fixo, estable ou variable, no tempo, das causas ás que atribuímos o que acontece.

As combinacións entre os valores das dimensións que acabamos de presentar son numerosas, aínda que algunhas parecen máis probables e verosímiles que outras. Cada persoa tende a manexar algúns patróns atribucionais estables, que interioriza progresivamente ao longo do seu proceso de socialización. É habitual que as persoas utilicemos patróns distintos ao analizar os éxitos e os fracasos. Tamén se demostra que non levamos a cabo os mesmos tipos de atribución ao analizar as propias accións ca as accións dos demais. Estas diferenzas recórdannos que o feito de atribuír un carácter interno/externo, controlable/incontrolable ou estable/variable ás causas do que ocorre non pode analizarse en abstracto ou de forma simplemente lóxica. Pois convén non esquecer que as atribucións son crenzas que a persoa sostén e, por diversos motivos, a miúdo estas crenzas non se rexen estritamente polas leis da lóxica. As investigacións actuais destacan o carácter, a miúdo, inconsciente e mecánico dos procesos atribucionais, así como a existencia dun forte compoñente emocional e afectivo destes procesos, como consecuencia da estreita relación que se establece entre os patróns atribucionais e o sistema do eu. Deste xeito, constátase que o autoconcepto e os patróns atribucionais cos que as persoas se enfrontan á aprendizaxe non son factores independentes, senón que en xeral tenden a relacionarse e organizarse entre si de maneira que sexa posible manter un nivel de autoestima positivo. Este feito explicaría a relativa frecuencia de patróns atribucionais claramente optimistas como o patrón de «beneficiación», polo que atribuímos os nosos éxitos a causas internas, estables e controlables, e os nosos fracasos a causas externas, variables e incontrolables. Parece evidente o papel protector da autoestima que desempeñan patróns atribucionais deste tipo. Todo isto garda unha estreita relación coas emocións autoavaliativas que experimenta a persoa, en especial con emocións complexas como o orgullo, a vergoña ou a culpa. A emerxencia deste tipo de emocións está relacionada coa posibilidade de establecer patróns atribucionais estables respecto ás dimensións de axencia e control. Unha vez establecidos, os sentimentos de orgullo e de culpa experiméntanse diante de éxitos e fracasos atribuídos a causas internas e controlables. Mentres que a vergoña tende a experimentarse diante dos fracasos ou erros atribuídos a causas internas pero incontrolables. Un dos principais aspectos que determina a dimensión afectiva e emocional da aprendizaxe escolar é a representación e avaliación de si mesmo, xunto cos patróns atribucionais de éxitos e fracasos cos que o alumno se enfronta á aprendizaxe. En termos xerais, existen representacións e atribucións máis favorables ca outros para afrontar os procesos de aprendizaxe escolar.

Mellores Resultados na Aprendizaxe

• Alumnos con autoconcepto axustado e positivo e nivel de autoestima elevado.
• Patróns atribucionais que relacionan tanto os éxitos como os fracasos con causas internas, variables e controlables (como o esforzo persoal, a planificación e a organización).

Peores Resultados na Aprendizaxe

• Patróns de carácter pesimista (vistos máis arriba).
• Percepción dunha falta de control do alumno sobre as causas que determinan tanto os éxitos como os fracasos.