Modernitatea eta Eztabaida Epistemologikoa: Arrazionalismoa vs Enpirismoa

Modernitatea: Politika, Erlijioa, Kultura eta Zientzia

Politika: Absolutismo Monarkikoa

Luis XIV.a, Richelieu, Cromwell eta Felipe IV.a Espainian izan ziren absolutismo monarkikoaren adierazgarri nagusiak.

Erlijioa: Gatazka Erlijiosoak Europan

Katolikoen eta protestanteen arteko erlijio-gatazkak areagotu egin ziren. Italian eta Espainian, Kontrarreforma gertatu zen. Gatazkak Hogeita Hamar Urteko Gerrarekin (1618-1648) eta Westfaliako Bakearekin (1648) amaitu ziren.

Kultura: Barrokoa eta Elizaren Inperio Kulturalaren Gainbehera

Elizaren «inperio kulturala» pixkanaka desagertzen ari zen, eta Barrokoa sortu zen.

Zientzia eta Filosofia: Iraultza Zientifikoa eta Newton

Erdi Aroko munduaren gainbeherak, «zientzia berria» agertzearekin batera, zientziaren eta filosofiaren garapena bultzatu zuen. Isaac Newtonek (1642-1727) amaiera jarri zion iraultza zientifikoari. Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (1687) lanean, bere mekanikaren oinarriak azaldu zituen, eta grabitazio unibertsalaren legea ondorioztatu zuen. Newtonek Galileok hasitako metodo zientifikoari amaiera eman zion, enpirismoan eta matematikan oinarrituz. Zientzia eta filosofia bereizi egin ziren, jakintza eta diziplina independentetzat hartuz. Ziurgabetasunak XVII. mendeko filosofiaren kontratuen teoria politikora eraman zuten.

Eztabaida Epistemologikoa (XVII-XVIII. mendeak): Arrazionalismoa vs. Enpirismoa

Arrazoiarekiko konfiantzak eta fisika berriaren aurrerapenek pentsamolde zientifikoa bultzatu zuten. Tradizio filosofikoak ezagutzaren gaia birplanteatu behar izan zuen, giza ezagutzaren jatorriari, iturriei eta mugei buruzko galderak sortuz.

Arrazionalistak vs. Enpiristak: Ezagutzaren Jatorria

• Arrazionalistak: Arrazoia da mundua ezagutzeko iturria (Platonen aurrekaria).
• Enpiristak: Esperientzia da iturria, zentzumenen bidez (ezagutza sentigarria) (Aristotelesen aurrekaria).

Bi korronteek onartzen dute gogamenean pentsamendu-prozesuak daudela, ulermena ahalbidetuz.

Ideien Jatorria: Innatismoa vs. Tabula Rasa

• Arrazionalistak: Innatismoa defendatzen dute. Jaiotzetiko ideiak ditugu, edozein esperientzia baino lehenagokoak. Arrazoia nahikoa da mundua ezagutzeko.
• Enpiristak: Jaiotzetiko ideiak ukatzen dituzte. Gogamena tabula rasa bat da, esperientziak idatzia. Ideiak esperientziaren ondoren sortzen dira. Ezagutzak ezin ditu gainditu kanpoko esperientzia sentigarriaren (sentsazioa) edo barrukoaren (hausnarketa) mugak.

Korronte Filosofikoak eta Pentsalariak

• Arrazionalistak (Filosofia Kontinentala): René Descartes, G.W. Leibniz, Baruch Spinoza, Mary Astell.
• Enpiristak (Filosofia Ingelesa): John Locke, George Berkeley, David Hume.

Metodoa: Matematika vs. Indukzioa

• Arrazionalistak: Matematika (metodo matematikoa) eredu, ideia konplexuak sinpleagoetatik (intuizioak) ondorioztatuz.
• Enpiristak: Indukzioa eta esperimentazioa; zientzia esperimentalak eta metodo zientifikoa ezagutza-eredu. Indukzioaren bidez, ezagutzak eta egiak elkarketaren bidez lotzen dira, ideiak eta teoriak landuz, ondoren esperientziaren bidez egiaztatzeko.

Zailtasunak: Solipsismoa eta Eszeptizismoa

• Arrazionalistak: Solipsismora iritsi ziren. Zentzumenekiko mesfidantzak subjektua bere gogamenean sartzera eraman zuen, kanpoko errealitatea frogatzea zailduz.
• Enpiristak: Eszeptizismoa muturreraino eraman zuten, errealitatearen aniztasuna eta aldakortasuna zirela eta, ezagutza finkatzeko oinarri sendoa aurkitzea zaila baitzen.

Arrazionalismoa: Descartes

Descartes filosofia modernoaren aita eta pentsamendu-sistema handienetako baten sortzailetzat hartzen da. Bere sistema filosofikoa XVI. mendeko oinarrien krisiari erantzuteko sortu zuen, Erdi Aroko egien erorketak eta paradigma zientifiko, filosofiko eta kultural berrien agerpenak eragindako krisiari, hain zuzen.

Filosofia kartesiarraren motibazio nagusia lehenengo egia unibertsal, objektibo, ageriko eta ukaezin batera eramango zuen bide bat aurkitzea zen, ezagutzaren eraikina modu seguruan eraikitzeko.

Descartes eta Ezagutzaren Bilaketa: Sokrates eta Aristotelesekin Konparaketa

Logosak mitoa ordezkatu zuenetik, pentsalari asko saiatu dira benetako ezagutza lortzen. Descartesek, arrazoia bakarrik erabiliz, zalantza metodikoa eta metodo kartesiarra aplikatuz, bere filosofiaren lehen egia lortu zuen: bere existentzia izaki pentsatzaile gisa.

Sokratesek, Platonen maisuak, arrazoian oinarritutako metodoa jarraitu zuen egia lortzeko. Sofisten eszeptizismoaren aurrean, maieutika erabiliz ideia unibertsalen existentzia baieztatu zuen. Prozesu hori bi fasetan oinarritzen zen: ironia (ezjakintasunaren aitorpena, "Bakarrik dakit ez dakidala ezer") eta maieutika (galderen bidez jakinduria lortzea).

Aristotelesek, Platonen idealismoaren aurrean, ezagutza zentzumenen munduan kokatu zuen, esperientzian. Enpiristek bezala, esperientziaren garrantzia defendatu zuen errealitatea ezagutzeko.

Esperientzia bidez ezagutza lor daitekeen arren, akats berdinak errepika daitezke. Metodo sokratikoa, berriz, erabilgarriagoa izan daiteke, ideiak zalantzan jartzeak hobeto pentsatzen laguntzen baitu.