Modelos Familiares, Xustiza Xuvenil e Protección da Infancia en Galicia

Estilos Educativos Familiares

• Autoritario

  • Os pais exercen o **control e o poder** sobre os fillos.
  • **Estrita disciplina**, sentido do deber e pouca liberdade para os fillos.
  • Clima familiar tenso; a nai adoita mediar nos conflitos.
  • Pode provocar problemas de **adaptación social**.

• Hiperprotector

  • Os pais evitan que os fillos afronten dificultades.
  • Os nenos non aprenden a xestionar a **frustración** nin a resolver problemas.
  • De adultos, teñen dificultades para afrontar retos e superar obstáculos.

• Democrático-Permisivo

  • Ausencia de xerarquías; os pais actúan como **amigos** dos fillos.
  • As normas son negociadas e evítanse os castigos.
  • Priorízase a harmonía e a paz familiar.
  • Os fillos carecen de **figuras de referencia** en momentos difíciles.

• Sacrificante

  • Os pais renuncian ao seu benestar para satisfacer os fillos.
  • Non se lles esixe nada a cambio, esperando unha recompensa futura.
  • Pode xerar **dependencia emocional** ou presión sobre os fillos.

• Intermitente

  • Falta de **coherencia** nas normas e mensaxes contraditorias.
  • Alternancia entre rixidez e permisividade sen criterio claro.
  • Os fillos medran sen referencias estables, dificultando a toma de decisións.

• Delegante

  • A crianza é compartida con outros familiares, como os avós.
  • Os fillos aprenden a **manipular** a situación para conseguir o que queren.
  • Os pais perden autoridade e non hai unha guía clara nos momentos difíciles.

Modelos Económicos Familiares

• Economía Familiar (Preindustrial)

  • Propia das sociedades **preindustriais**.
  • Economía de **subsistencia**.
  • División do traballo baseada en normas tradicionais de xénero e xeración.
  • As mulleres, ademais do coidado e a reprodución, tamén participan na produción.

• Sustentador Masculino / Ama de Casa

  • Modelo típico da **era industrial**.
  • O home traballa fóra e achega os ingresos; a muller queda no fogar.
  • Dereitos sociais centrados nos homes; as mulleres acceden a eles a través do matrimonio.

• Sustentador Masculino / Sustentadora-Coidadora a Tempo Parcial

  • As mulleres traballan a media xornada, pero seguen asumindo os **coidados do fogar**.
  • Xorde pola necesidade económica ante a perda de ingresos dos homes con baixa cualificación.

• Dobre Sustentador / Familia Extensa

  • Propio de países mediterráneos (España, Italia).
  • As mulleres traballan a tempo completo e reciben axuda da **familia extensa** (avoas, tías).
  • Uso frecuente de traballo doméstico informal por parte de inmigrantes.
  • Estruturas familiares amplas con intercambio de apoio entre fogares.

• Dobre Sustentador / Coidados Externos

  • Propio dos **países nórdicos**, ligado ao Estado de Benestar.
  • Plena participación de homes e mulleres no mercado laboral.
  • Os coidados (nenos, maiores) son asumidos polo Estado mediante **servizos públicos**.
  • Elevada taxa de emprego feminino e maior **equidade de xénero**.

• Dobre Sustentador / Dobre Coidador

  • Busca unha repartición **igualitaria** de traballo e coidados.
  • Ambos os pais comparten responsabilidades laborais e domésticas.
  • Inclúe reducións de xornada ou empregos a tempo parcial.
  • Modelo ideal máis que unha realidade, pero máis desenvolvido en Holanda.

Programas de Intervención Social

• Programa de Atención de Día

  Ofrece apoio **socioeducativo e familiar** a menores en risco, desamparo ou conflito social.

• Programa de Integración Familiar (PIF)

  Ten tres obxectivos principais:

  • Reunificación familiar: Favorecer o regreso do menor á súa familia.
  • Preservación familiar: Evitar a separación do menor do seu entorno.
  • Funcionalidade familiar: Mellorar as relacións e a dinámica familiar.

• Programa de Avaliación e Tratamento Terapéutico

  Dirixido a menores con **desaxustes emocionais ou de conduta graves** debido á súa situación de desprotección. Tamén inclúe apoio ás familias e educadores.

• Programa de Intervención Ambulatoria con Adolescentes en Conflito Social

  Ofrece asistencia psicolóxica e educativa a adolescentes con condutas problemáticas como **delincuencia, consumo de drogas, fracaso escolar e violencia escolar**.

• Programa de Inserción Sociolaboral de Menores (Mentor)

  Axuda á **inserción laboral** de mozos/as que estiveron tutelados ou en situación de garda pola Xunta de Galicia.

Medidas de Xustiza Xuvenil

Medidas Privativas de Liberdade

• **Internamento en réxime pechado**: Para casos graves, onde o menor cumpre a medida nun centro con **vixilancia estrita**.
• **Internamento en réxime semiaberto**: O menor pode realizar actividades fóra do centro pero permanece nel en horario nocturno ou fins de semana.
• **Internamento en réxime aberto**: Permite que o menor manteña contacto coa comunidade baixo supervisión.
• **Permanencia de fin de semana en centros específicos**: Obriga ao menor a estar en institucións determinadas durante os fins de semana.

Medidas Non Privativas de Liberdade

• **Liberdade vixiada**: O menor está baixo supervisión e ten que cumprir certas obrigas.
• **Prestacións en beneficio da comunidade**: Realización de traballos sociais como medida educativa.
• **Tratamento terapéutico**: Para menores con problemas de drogodependencia ou condutas agresivas.
• **Asistencia a programas formativos**: Para reforzar valores e habilidades sociais.

O Papel do Animador/a Sociocultural

O animador/a sociocultural desempeña un rol crucial na rehabilitación e reinserción social dos menores:

• Realización de **actividades educativas, deportivas ou culturais** dentro dos centros de internamento.
• Fomento de **hábitos saudables** e valores sociais positivos.
• Organización de dinámicas que axuden á **rehabilitación e reinserción social**.
• Desenvolvemento de obradoiros para mellorar as **habilidades sociais e emocionais** dos menores.
• Facilitación da súa integración na comunidade a través do lecer e a educación.
• Colaboración en programas de mediación para evitar a **reincidencia**.

A Puberdade: Fases e Cambios

Fases da Puberdade

1. Prepubescencia

   Inicia cos primeiros sinais de maduración sexual e remata coa aparición do vello púbico. Os cambios externos aínda son pouco visibles.

2. Pubescencia

   Crecemento do vello púbico, aumento rápido da estatura e maduración dos órganos sexuais. As rapazas teñen a *menarca* e os rapaces, a primeira *exaculación*.

3. Postpubescencia

   O crecemento desacelérase e os caracteres sexuais secundarios complétanse, permitindo a **madurez reprodutiva**.

Principais Cambios Físicos

• **Rapaces**: Crecemento dos testículos e pene, aparición de barba e vello corporal, voz máis grave, aumento da **masa muscular**.
• **Rapazas**: Desenvolvemento dos seos, ensanchamento das cadeiras, aparición de vello púbico e **menstruación**.

Consecuencias Psicolóxicas

Os cambios físicos xeran **impacto emocional**, afectando a **autoestima** e a autoconfianza, especialmente se a evolución non segue o ritmo dos compañeiros. Ademais, nesta etapa aumenta a busca de **identidade e independencia**, o que pode xerar conflitos familiares.

Protección e Acollemento de Menores

• Situacións de Desamparo

  Ocorre cando os responsables do menor non cumpren os seus deberes de protección. As causas principais inclúen **abandono, malos tratos, neglixencia grave, explotación**, consumo de substancias, trastornos mentais dos titores e falta de escolarización.

• Principios do Acollemento

  Priorízase o **acollemento familiar** sobre o residencial, evitando a separación de irmáns e favorecendo o acollemento en **familia extensa** cando sexa posible. Mantéñense os vínculos coa familia de orixe e limítase a duración ao necesario.

• Tipos de Acollemento

  • Familiar: O menor é coidado por unha familia, priorizando a familia extensa. (1.236 menores: 602 nenos e 634 nenas).
  • Residencial: En centros especializados cando o familiar non é viable. (778 menores: 406 nenos e 372 nenas).

• Adopción Nacional

  Integra definitivamente o menor nunha nova familia. Poden adoptar persoas ou parellas maiores de 25 anos tras un proceso de **idoneidade**. En 2022 houbo 122 solicitudes e 9 adopcións de bebés.

• Adopción Internacional

  Regúlase segundo as leis de España e do país de orixe. En 2022 preasignáronse 17 menores, principalmente de Hungría, Vietnam e Bulgaria.

• NNAMNA (Menores Migrantes Non Acompañados)

  En 2022 chegaron **177 a Galicia**, maiormente de Marrocos, República Dominicana, Malí e Senegal.

• Liña de Axuda á Infancia (📞 116 111)

  Servizo **gratuíto** dispoñible 24/7 para asesoramento e protección de menores. En 2022 recibiu 1.588 chamadas.