Migrazioak Espainian: XIX. mendetik gaur egun arte

1. Espainiako erregimen demografikoak

Espainiako biztanleriaren mugimendu naturalak hiru etapa edo erregimen demografiko izan ditu, horietako bakoitzak hainbat arlotan ezaugarri komunak ere badituztelarik: erregimen demografiko zaharra, trantsizio demografikoa eta erregimen demografiko modernoa. Espainian etapa batetik besterako urratsak Europako beste herrialdeetan baino beranduago eman dira.

1.1. Erregimen demografiko zaharra: XX. mendearen hasiera arte

Erregimen demografiko zaharrak XX. mendearen hasiera arte iraun zuen Espainian; haren ezaugarri nagusiak jaiotza- eta heriotza-tasa altuak eta hazkunde natural txikia izan ziren.

• Jaiotza-tasa batez ere bi arrazoigatik zen altua:
  • Nekazaritza ekonomia eta gizarte baten nagusitasuna. Seme-alabak oso gaztetatik hasten ziren landa lanetan laguntzen; haiek mantentzea oso merkea zen eta gurasoen etorkizuna segurtatzen zuten, orduan ez baitzegoen istripu, gaixotasun edo erretiro asegururik.
  • Jaiotzak kontrolatzeko sistema eraginkorrik ez egotea. Krisi ekonomikoetan aukera bakarra ezkontza atzeratzea izaten zen eta horrek emakumearen ugalkortasun-aldia eta seme-alaben kopurua jaistea ekarri zituen.
• Heriotza tasa orokorra altua eta gorabeheratsua zen bizi-maila apala zelako eta medikuntza eta osasun-baldintzak kaskarrak zirelako.
  • Elikadura-dieta eskasa zen, nekazaritza-produktibitatea txikia zelako, eta desorekatua, proteina faltagatik: ogia zen oinarrizko elikagaia eta eskas ziren haragia, esnea eta arrautzak. Ondorioz, biztanleriaren gehiengoa gaizki elikatua eta ahulduta zegoen.
  • Gaixotasun infekziosoak airetik edo uretatik eta elikagaietatik transmititzen ziren eta kalte handia egiten zuten; kaltea larriagotzen zuten medikuntzaren atzerapenak, gaixotasunak transmititzeko bideen inguruko ezjakintasunak eta higiene pribatu eta publikorik ezak. Heriotza-tasa orokorra altua izateaz gain, heriotza-tasa katastrofikoko aldiak ere baziren, izurriteek, gerrek eta laboreen uzta txarrek eragindakoak. Haurren heriotza-tasa ere altua zen, bai jaioberriena sortzetiko akatsengatik edo erditzean izandako arazoengatik, bai jaioberri ondorengo haurrena desnutrizioagatik edo infekzioengatik. Bizi-itxaropena txikia zen, batez ere haurren eta amen heriotza-tasa altuagatik.
• Jaiotza- eta heriotza-tasa altuen ondorioz, hazkunde naturala txikia zen eta gorabeherak izaten zituen heriotza-tasa neurriz gain igotzen zenean.

1.2. Trantsizio demografikoa (1900-1975)

Erregimen demografiko zaharra eta gaur egunekoaren arteko trantsizioa 1900-1975 artean eman zen; Mendebaldeko Europako beste herrialde batzuen aldean beranduago hasi zen baina gutxiago iraun zuen eta biziagoa izan zen. Trantsizio horretan jaiotza-tasa apurka-apurka jaisten joan zen, heriotza-tasa bortizki jaitsi zen eta hazkunde naturala handia izan zen.

• Jaiotza-tasa emeki eta modu gorabeheratsuan jaitsi zen, eta beherakada- eta suspertze aldiak txandakatu ziren gertakari historikoen arabera.
  • 1900-1920 artean jaiotza-tasa jaitsi egin zen jaiotzen borondatezko kontrolari ekin zitzaionean, betiere sistema tradizionalak erabiliz; joera hori haurren heriotza-tasa jaistean sendotu zen, seme-alaba gehiagok bizirik irauten zutelako, bai eta Lehen Mundu Gerraren ondorio kaltegarriengatik ere, izan ere, produktuak gerra egiten ari ziren herrialdeetara esportatzean prezioak asko igo ziren biztanleriaren gehiengoaren kaltetan.
  • 1920ko hamarkadan jaiotza-tasa suspertu egin zen ekonomia-oparotasunari esker.
  • 1930-1956 artean jaitsiera heldu zen hainbat arrazoi tarteko: 1929ko krisi ekonomikoa eta Bigarren Errepublikaren (1931-1936) ezegonkortasun politikoa; Gerra Zibila (1936-1939), jaiotza-tasaren beherakada handia ekarri zuena; eta gerraosteko (1940-1955) egoera, milaka pertsonaren erbesteratzeak eta politika autarkikoek eta nazioarteko blokeoaren ondoriozko zailtasun ekonomiko larriek markatua. Horrek guztiak jaiotza-tasaren suspertzea eragotzi zuen eta jaiotza-tasa igotzearen aldeko Francoren politikak ez zuen joera hori eten.
  • 1956-1965 artean jaiotza-tasa bizkortu egin zen eta, zenbait demograforen iritziz, gerraosteko baby boom atzeratua izan zen fenomeno hori; nazioarteko blokeoa eta autarkia amaitu ondorengo garapen ekonomikoa izan ziren eragile nagusiak.
  • 1965-1975 artean berriro txikiagotu zen familiaren tamaina; arrazoi nagusia seme-alaben balio ekonomikoa murriztu zela izan zen, bizimodu industrial eta hiritarra nagusitu zelako eta lan- eta zahartzaro- aseguruak hedatu zirelako.
• Heriotza-tasa orokorra nabarmen jaitsi zen trantsizio demografikoan heriotza-tasa katastrofikoa izan zen bi uneetan izan ezik: 1918ko gripea eta Gerra Zibila. Bizi-mailaren hobekuntzari eta medikuntza- eta osasun-aurrerapenei esker garai bateko heriotza-arriskuak murriztu ziren.
  • Bizi-maila hobetzean hobetu egin ziren dieta, 1960ko hamarkadan gerraosteko malnutrizioa eta eskasia gainditu baitziren, eta hezkuntza- eta kultura-maila; horrek prebentzioa indartzea eta osasunerako kaltegarriak ziren ohitura tradizionalak baztertzea ahalbidetu zuen.
  • Aurrerapen mediko garrantzitsuenak txertoak eta antibiotikoen merkaturatzea izan ziren, 1918ko gripeaz geroztik izan zen heriotza-tasa katastrofikoa desagerrarazi baitzuten eta gaixotasun infekziosoen eragina apaldu. Ondorio positiboak ekarri zituzten haurrak kliniketan erditzeko joera egonkortzeak eta osasun publikoa hedatzeak. Aurrerapen sanitarioak higiene pribatua eta publikoa hobetzearen ingurukoak izan ziren; zehazki, edateko urez hornitzeko, estolderia eta zaborra biltzeko hiri-zerbitzuak jartzea.
  • Haurren heriotza-tasa ere jaitsi egin zen, batez ere infekzioen eta desnutrizioaren eraginez jaio eta lehen urtean hiltzen zirenena, pediatrian, haur-elikaduran eta amak emandako zaintzan izandako hobekuntzei esker.
  • Bizi-itxaropena handitu egin zen; hasieran, haurren eta amen heriotza-tasak jaitsi zirelako eta, ondoren, helduen heriotza-tasa ere jaitsi zelako.
• Ondorioz, hazkunde naturala handia izan zen trantsizioan, batez ere 1920 eta 1965 artean, heriotza-tasa asko jaitsi zelako eta jaiotza-tasak goia jo zuelako denbora-tarte horren bi muturretan. 1965az geroztik, hazkundea mantsotu egin zen heriotza-tasa baxua egonkortu zelako eta jaiotza-tasak behera egin zuelako.

1.3. Gaur egungo erregimen demografikoa (1975-...)

Egungo erregimen demografikoa 1975az geroztik ematen da eta honen ezaugarriak jaiotza eta heriotza tasa baxuak eta hazkunde natural txikia dira.

• Jaiotza-tasa jaitsi egin zen 1975az geroztik eta gaur egun nahiko apala da; joera horretan bi fase bereiztu daitezke:
  • 1975 eta 1998 artean jaiotzetan beherakada handia izan zen. 1981ean ugalkortasun-indizea emakumeko 2,1 seme-alaba izatera heldu zen eta beherantz jarraitu zuen, 1998an balio apalenera heldu arte. Arrazoiak urte horietan emandako aldaketa ekonomiko eta soziokulturalak izan ziren.
    • Egoera ekonomikoak ezkontzeko adina atzeratu zuen eta, ondorioz, emakumeen ugalkortasun-aldia laburtu egin zen; lehendabizi, 1975eko krisia zela medio, eta 1980tik aurrera, enplegu-ezegonkortasunak eta etxebizitza erosteko eta alokatzeko prezioen garestitzeak gazteen emantzipazioa eragozten zuelako, eta denbora gehiago egoten zirelako ikasten eta gurasoekin bizitzen.
    • Espainiako gizartean pentsaera- eta balio-aldaketak izan dira demokraziarako trantsiziotik jaiotza-tasaren jaitsieran zerikusia izan dutenak. Erlijioaren eragina apaldu da, antisorgailuak despenalizatu eta hedatu dira, eta dibortzioa eta abortua legeztatu dira. Gero eta jende gehiago dira etxetik kanpo lanean hasi eta lan-egoera egonkortu arte amatasuna atzeratzen duten emakumeak; askok zailtasunak dituzte familiako bizitza eta lana bateragarri egiteko, haurtzaindegi gutxi daudelako arrazoizko prezioan, eta etxeko lanen banaketan eta seme-alaben zaintzan portaera sexistek oraindik indartsu dirautelako. Seme alabak jada ez dira hartzen gurasoek zahartzaroan duten aseguru gisa, gizarte babesa sendotuz joan baita; aldiz, gurasoek seme-alaben heziketa eta ongizatea lehenesten dituzte eta nahiago dute berentzat gutxiago eduki eta haietaz gehiago arduratzea. Seme-alabentzat egiten dituzten gastuek eta haienganako arretak talka egiten dute kontsumorako diru gehiago eta aisialdirako denbora libre gehiago izateko nahiarekin. Bikote harremanek pisu handiagoa hartu dute ugaltzearen eta seme-alabak zaintzearen aldean eta ezkontzan oinarritzen ez diren bestelako familia ereduak agertu dira.
  • 1998az geroztik jaiotza-tasan gorabehera txikiak izan dira koiuntura ekonomikoari eta inmigrazioari lotuta.
    • 1998 eta 2008 artean jaiotza-tasa apur bat suspertu egin da koiuntura ekonomiko onaren, baby boom belaunaldien eta atzerriko inmigrazioaren eraginez; inmigrazioak jaiotza-tasaren igoeran eragiten du, batik bat kolektibo horretan ugaltzeko adinean dauden emakume gehiago daudelako.
    • 2008an jaiotza-tasa txikitzen hasi zen; une hartan hasitako krisiak eragin handia izan zuen familiengan: langabeziaren hazkunde izugarria, lan malgutasuna, soldata-murrizketa, kreditua eskatzeko zailtasunak... Behera egin zuen inmigrazioak eta emakume atzerritarren ugalkortasunak, pixkanaka Espainiako eredura egokituz joan zirelako eta Europako erdi-ekialdeko emakume gehiago etorri zirelako, jaiotza-tasa oso apalak dituztenak.
• Heriotza-tasa orokorrak baxua izaten jarraitzen du; 1982az geroztik tasa pixka bat igo da bizi itxaropena handitzean biztanleria zahartu delako eta adinekoen kopurua igo delako; tasa horrek gorabehera txikiak ageri ditu, izan ere, une batzuetan bizi-itxaropena igotzeak heriotzak “atzeratzen” baditu ere urte batzuk geroago ugaritu egiten dira heriotzak. Heriotzen kausak aldatuz joan dira. Gaixotasun infekziosoek garrantzia galdu dute eta beste batzuk gailendu dira: gaixotasun kardiobaskularrak, minbizia eta errepide-istripuak. Zahartzearekin lotutako gaixotasunak ere indarra hartzen ari dira eta “gaixotasun sozial” deiturikoak ere bai. Haurren heriotza-tasa oso baxua da gaur egun, eta batez ere jaioberrien artean gertatzen da, erditzean sortutako arazoengatik edo sortzetiko malformazioengatik; gainera, tasa hori gehiago murriztu liteke aurrerapen medikoei esker. Bizi-itxaropena handitu egin da medikuntzaren aurrerabidearekin baina aldeak daude sexuaren, adin-taldearen eta estatus sozialaren arabera:
  • Sexuaren arabera emakumeen bizi-itxaropena handiagoa da; emakumeak biologikoki sendoagoak dira, alderdi hormonal eta inmunologikoak tarteko, eta gizonek tradizionalki bizimolde ezberdina izan dute, arriskugarriagoa: zuzeneko parte-hartze handiagoa gerretan lan gogorragoak, higadura fisiko eta istripuak izateko probabilitate handiagoa, ohitura ez hain osasungarriak, osasunarekiko arreta eskasagoa eta errepide-istripu gehiago. Azken urteetan bi sexuen bizimoldeak antzekoagoak bihurtu dira eta horrek bizi-itxaropenean dagoen aldea murriztea ekarri du.
  • Adin-taldeen arabera 1975etik bizi-itxaropenean gehien irabazi dutenak adinekoenak dira medikuntzan izandako aurrerapenei esker.
  • Estatus sozialaren arabera bizi-itxaropena handiagoa da kualifikazio handia behar duten lanbideak dituztenen artean, laneko heriotze-tasa baxuagoa dutelako, eta gizarteko klase dirudunenetan ere, osasun-zerbitzu gehiago eta kalitate hobeagokoak eskuratu ditzaketelako.
• Gaur egungo erregimen demografikoan hazkunde naturala apala da jaiotza- eta heriotza tasak ere hala direlako, baina gorabeherak baditu tasa horietan izaten diren aldakuntzengatik.

2. Migrazio-mugimenduak

Migrazioak biztanleriaren lekualdatzeak dira espazioan, normalean arrazoi ekonomiko edo sozialengatik. Honen barruan ondorengo terminoak bereiztu daitezke: emigrazioa, inmigrazioa eta migrazio-saldoa. Espainian migrazioek eragin handia izan dute eta oraindik ere biztanleriaren gaur egungo ezaugarri asko baldintzatzen dituzte.

2.1. Barne-migrazioak

Herrialde bateko mugen barruan ematen diren biztanleria-mugimenduak dira; Espainiako kasuan bi epealdi bereizten dira: 1975a arteko migrazio tradizionalak eta 1975az geroztiko gaur egungo migrazioak.

2.1.1. Barne-migrazio tradizionalak

Ezaugarriak

• XIX. mendearen azken herenaren eta 1975eko krisi ekonomikoaren artean eman ziren.
• Migrazioen bolumena oso handia izan zen: 11 milioi pertsona baino gehiagori eragin zion, batez ere 1951-1975 epealdian, nekazarien exodoaren aldi gorenean.
• Migrazioen zergatia lana lortzea izan zen bereziki.
• Emigratu zuten pertsona gehienak gazteak ziren eta kualifikazio-maila apalekoak.
• Migrazio-korronte gehienak noranzko bakarrekoak izan ziren, landatik hiri industrializatu edo zerbitzu-hiri handietara.

Barne-migrazioko korronte tradizionalak

• Urte-sasoiko edo aldi baterako migrazioak XIX. mendearen azken herenean eta 1960ko hamarkadaren artean izan ziren nagusiki eta migratzaileen asmoa itzultzea izaten zen; kasu batzuetan urte sasoiko lekualdatzeak ziren, landa oso gutxi mekanizatua zegoenez nekazaritza-lanak egiteko, eta beste kasu batzuetan hirirako aldi baterako lekualdatzeak ziren landan lan gutxiago zegoen garaietan, nekazaritzakoak ez ziren lanak egiteko eraikuntzan, industrian edo zerbitzuetan.
• Nekazarien exodoa XIX. mendeko azken herenetik 1975 arte izan zen; landa eremuetatik hiri-eremuetarako migrazioa izan zen, betirakoa edo aldi luze baterakoa. Arrazoi nagusia lana eta diru sarrera handiagoak lortzea izan zen baina eragina izan zuen hirian osasun, kultura eta aisi maila hobea eta askatasun pertsonal handiagoa lortu ahal izan zutelako. Emigranteak Galiziako, penintsulako barnealdeko eta Andaluziako ekialdeko eskualde atzeratuetatik atera ziren eta lehenik Kataluniako, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Madrilgo alderdi industrialetara joan ziren, ondoren Mediterraneoko eta Ebroren arroko alderdi industrialetan eta Levanteko, Balearretako eta Kanarietako turismo eremuetan ere kokatu zirelarik. Nekazarien exodoan 5 etapa bereiztu daitezke:
  • XIX. mendearen amaiera eta 1930 artean, nekazarien exodoa neurrizkoa izan zen eta hainbat arrazoirengatik gertatu zen: landaguneetan eskulana sobera egotea, mahastizaintza eta ardogintza eremuei eragin ziren filoxeraren krisiagatik eta labore lurrak mekanizatzeari ekiteagatik, lanpostuak eskaintzen zituen industriaren hazkundea, eta herri-lanen gorakada Primo de Riveraren diktaduran. Askotan kate moduko migrazioa izaten zen: lehenik, landaguneetatik probintziako hiriburura eta ondoren probintzia industrializatuenetako hiri handietara.
  • 1931 eta 1950 artean nekazarien exodoa gelditu egin zen arrazoi hauengatik: 1930ko hamarkadako krisialdi ekonomikoa, Gerra Zibila eta Gerraostea. Etapa horretan, hiriek hornidura-arazo larriak izan zituzten; industriak lan-eskaintza murriztu zuen, gerrak eragindako hondamendiengatik eta gerraosteko testuinguru autarkikoan oso zaila zelako suntsitutakoa berreraikitzea; bestalde, frankismoak landako biztanleria landa-eremuetan geratzea sustatu zuen.
  • 1951 eta 1975 artean nekazarien exodoak goia jo zuen, batez ere 1960ko hamarkadatik aurrera, honako arrazoiengatik: hazkunde demografikoa, nekazaritza tradizionalaren krisia, garapen-planen ondoriozko industriaren loraldia, eta turismoaren booma. Etapa honetan nekazarien exodoa probintzia dinamikoenetako hiri handietarakoa izan zen nagusiki; ondorioz, eremu batzuetan biztanleria asko hazi zen, adibidez Madrilen, Ebro eta Mediterraneoko ardatzetan kokatutako probintzietan eta Balear eta Kanariar uharteetan.
  • 1975etik aurrera nekazarien exodoak behera egin zuen; krisia zela eta, inmigranteak hartu ohi zituzten eremuek erakargarri izateari utzi zioten eta horien migrazio-saldo murriztu edo negatibo bihurtu zen. Lehen emigrazio eremuek zirenetan irteerak murriztu ziren eta horien migrazio-saldoa murriztu edo positibo bihurtu zen emigranteak itzultzean. Krisiaren ondoren nekazarien exodoa murrizteko lagungarriak izan dira nekazaritzaren teknifikazioa, landa-garapenerako politikak sustatzea eta landa ingurunean industriak, zerbitzuak eta hiri bizitegiak ezartzea.
  • Gaur egun, nekazarien exodoa oso txikia da; emigranteak nekazaritza-eremu bakartu eta behartsuenetatik irteten dira eta batez ere beren probintziako edo autonomia erkidegoko jarduera erdiguneetara joatean dira. Adituen arabera, hurrengo urteetan emigrazioak indarra har lezake nekazaritzaren modernizazioagatik.

Barne-migrazio tradizionalaren ondorioak

Demografiaren arloan migrazioek biztanleriaren banaketan dauden desoreken zergatia adierazten dute: barrualdea hustea eta periferian eta Madrilen dentsitate handia egotea. Sexuaren araberako egitura eragina izan dute emigrazio-eremu batzuetan maskulinitate indizea handitu delako eta horrek familia berriak sortzea zaildu duelako. Adin-egituran ere eragina izan du landaguneetan geratutako biztanleria zakartu eta hiri-biztanleria gaztetu delako. Ekonomiaren arloan, landa-eremuetan migrazioek, hasieran, biztanleriak baliabide gehiago izatea ekarri zuen baina, denborarekin, azpipopulazio-desekonomiak eragin dituzte, jende gazte eta gaituena joatean produktibitatea eta errendimendua jaitsi egin zirelako. Hirietan, inmigrazio masiboak pilaketa-desekonomiak eragin zituen: lurzoruari, etxebizitzari, zirkulazioari, ekipamenduei eta zerbitzuei lotutako arazoak. Arlo sozialean, asimilazio arazoak sortu ziren, emigranteak balio tradizionaleko landa komunitate batetik gizarte hiritar eta lehiakor batera lekualdatzean. Ingurumenaren arloan, emigrazio-alderdietan hainbat ekosistema tradizional abandonaturik gelditu ziren, batez ere mendialdekoak. Hiri handietan inmigrazio handiak hainbat arazo ekarri zituen: atmosferaren kutsadura, zarata eta hondakinak.

2.2. Gaur egungo barne-migrazioak

Ezaugarriak

• 1975eko krisitik gaurdaino izan dira.
• Migrazioen bolumena apaldu egin zen 1975-1985 artean nekazarien exodoak behera egin zuelako; ordutik suspertu egin da eta gaur egun oso handia da migrazio-eredu berri batek eraginda.
• Migrazioen zergatiak askotarikoak dira: enplegua, etxebizitzari lotutakoak, norberaren jatorriko lurraldera itzultzea, ikasketak, aisia…
• Emigratzen duten pertsonak ere askotarikoagoak dira: adinean, prestakuntzan, eta jatorrian.
• Migrazio-korronteen noranzkoak anitzak dira: irteera-eskualdeak eta helmuga eskualdeak era askotakoak direlako eta emigranteak probintzia barruan edo beste probintzia batean egon daitezkeelako.

Gaur egungo barne-migrazioko korronteak

• Migrazio-korronte motak
  • Laneko migrazioak enpleguarekin lotuta daude; lekualdatzen direnak heldu-gazteak izaten dira eta landagune atzeratuetatik, gainbeheran dauden hiri industrializatuetatik eta hirietatik migratzen dute. Lehen baino gutxiago joaten dira beste eskualde eta probintzia batzuetako hiri udalerri handietan kokatutako erdigune dinamikoetara eta lehen baino gehiago beren eskualde edo probintziako hiri-udalerri ertain edo txikietara nahiz landa-udalerrietara.
  • Etxebizitzarekin lotutako migrazioetan etxebizitza merkeen bila dabiltzan gazteak edo ingurumen kalitate handiko alderdietan bizi nahi duten klase ertain edo diruduneko heldu gazteak lekualdatzen dira; askotan hiri barneko migrazioak deitzen dira, hiriaren erdigunearen eta haren kanpoaldeko eraztunaren artekoa. Hala ere, hiri handietan migrazio hori inguruko probintzia merkeagoetara hedatu daiteke.
  • Itzulerako migrazioak biztanleria jatorrizko emigrazio-eremuetara itzultzean datza. 1975 eta 1985 artean, krisi ekonomikoaren eta industria birmoldaketaren ondorioz erretiroa edo aurretiko erretiroa hartutako 55 urtetik gorako pertsonak izaten dira migratzaileak; geroztik, urte batzuetarako lekualdatzen diren migratzaileak dira ohikoenak, oparotasun garaietan gune dinamikoenetara joan eta krisialdietan itzultzen direnak.
  • Ohiko edo pendulu-moduko mugimenduak lana, ikasketak edo aisia direla eta egiten diren aldizkako lekualdatzeak dira. Lanak eta ikasketak bizilekutik lantokirako eta ikastegirako mugimenduak eragiten dituzte, ohikoenak hirietako kanpoaldearen eta erdigunearen artekoak izanez, eta aisiak asteburuko edo turismoari lotutako mugimenduak eragiten ditu, bizi-kalitatea hobetu izanaren adierazgarri.
• Aldaketak migrazio-korronteen fluxuetan: Migrazio korronte mota berrien sorrera azaltzeko kontuan hartu behar dira migrazio fluxuetan emandako aldaketak.
  • Beste eskualde batzuetako probintzietarako migrazioek pisua galdu dute eta horrek era askotako migrazio-saldoak eragin ditu:
    • Saldo positiboak dituzte beren ekonomiaren aniztasunagatik edo hirugarren sektoreko jarduerak izateagarik probintzia dinamikoenek; eta garai batean emigrazio probintzia izanik joera hori irauli dutenek, inguruko probintzietako hiri handietatik ekonomia-jarduerak eta biztanleria hartzen dituztelako.
    • Saldo negatiboak dituzte biztanleria urria dutelako, jarduera tradizionalak gailentzen direlako, periferian daudelako eta irisgarritasun arazoak dituztelako historikoki emigratzaileak izan diren zenbait probintziatan, eta historikoki jasotzaileak izan direnetan ekonomia-jarduerak eta biztanleria probintzia mugakideetara joatean.
    • Saldo aldizka positiboak eta negatiboak dituzte koiuntura ekonomikoan izaten diren aldaketak gehien erasandako probintziek; krisialdietan probintzia emigratzaile batzuek saldo positiboak izan ditzakete emigranteak itzultzen direlako, eta saldo negatiboak krisiak sakon erasaten dien emigrante horiek galtzen dituzten probintzia jasotzaileek.
  • Hazi egin dira eskualde bereko probintzien edo probintzia bereko udalerrien arteko migrazioak. Arrazoiak ondorengoak dira: eskualdeko eta probintziako jardueraguneen sorrera, erkidegoetako eskumenen garapenagatik eta eskualde eta landa garrapenerako politiken bultzadaz; eta probintzia barruan desoreka ekonomikoak egotea.
  • Udalerrien arteko migrazioak aldatu egin dira. Hiri-udalerri txiki eta ertainek eta baita landa-udalerriek ere barne-saldo positiboak dituzte; hiri-udalerri handiek eta probintziako hiriburuek saldo positiboak murriztu edo sarritan saldo negatiboa izaten dute. Horretarako arrazoiak ondorengoak dira: ekonomia-jardueren eta biztanleriaren zati bat inguruko udalerri merkeagoetara hedatu izana; landa-garapenerako politiken eragina. Eremu bakartu eta deprimituenek biztanleria galtzen jarraitzen dute.

Gaur egungo barne-migrazioen ondorioak

·Laneko migrazioek herrialdeen artean eta autonomia-erkidegoen eta probintzien barneko desoreka demografiko eta ekonomikoak areagotzen dituzte.

·Etxebizitzarekin lotutako hiri barneko migrazioek hiriguneko eremu igorleen zahartzea eta kanpoalde hartzaileetan biztanleria haztea eragiten dute. Etxebizitzarekin lotutako udalerri txiki edo landa udalerrietarako migrazioek aldaketak eragiten dituzte tokiko gizarte-osaeran eta bizimoduetan.

·Emigranteen itzulerako migrazioek erretiratuak hartzen dituzten eremuak zahartzea eta gazteenek negozio edo jarduera berriak sortzea eragiten dute, honi esker emigrante izan daitekeen biztanleriaren zati batek bertan geratzeko erabakia hartzen du. Seme-alabak dituzten gazte neolandatarrak jendez ia hustuta zeuden herrietan kokatzeak eragin positiboa izan dezake eskolak eta jarduera tradizionalak mantentzeko.

·Lanarekin eta ikasketekin lotutako pendulu-moduko mugimenduek zirkulazio-arazoak sortzen dituzte hiri handietako sarbideetan, bereziki puntako orduetan; eta aisiarekin lotutako mugimenduek diru-sarrerak areagotzea eragiten dute eremu hartzaileetan.

DEFINICIONES

·Autonomia-erkidegoa: probintzia mugakideek, uharteek edo eskualde-erakunde historikoa duten probintziek osatutako lurralde-erakundea da; lurraldearen eskumenekoak diren kontuekiko autogobernu-ahalmena eta legedia autonomoa ditu.

·Lurralde-antolamendua:  lurraldearen kudeaketa arduratsuaz jabetzen den arloa da, hots, lurraldea gizartearen eta biztanleen behar sozial, ekonomiko, kultural eta ekologikoen arabera antolatzen eta egituratzen duen jarduketa

·Europar Batasuna: Europan kokatuta dauden 27 estatuz osaturiko batasun politiko eta ekonomikoa da

·Merkatu bakarra: Europar Batasuneko barne-merkatua da, eta bertan askatasunez ibiltzen dira ondasunak, zerbitzuak, kapitalak, pertsonak eta, horren barruan, Batasuneko herritarrak askatasun osoz bizi, lan egin, ikasi edo negozioak egin ditzakete.

·Zentsua: populazio bateko informazio demografiko, ekonomiko eta sozialaren bilketa exhaustiboa da, hots, populazioko elementu guzti-guztien datuak jasotzen dituena. Ohikoenak biztanleriaren eta etxebizitza eta lursailen zentsuak dira

·Trantsizio demografikoa: munduko hainbat herrialdeetako bilakaera demografikorako eredu bat da, bereziki XVIII. mendetik izandako biztanleria hazkunde handiak eta ondorengo geldialdia azaltzeko erabili dena. Abiapuntu demografikoa hilkortasun- eta jaiotze-tasa handiak dituen egoera bat da

·Ugalkortasun-tasa: biztanleria jakin batean, emakumeek beren ugaltze bizitza osoan zehar batez beste duten seme-alaba kopurua.

·Bizi-itxaropena:  eremu bateko pertsonen batez besteko bizitza da, jaiotzatik heriotzara espero behar dutena, eremu horretako pertsonek hiltzean duten adinen batez besteko moduan kalkulaturik

·Emigrazioa: beste eskualde edo herrialde batera bizitzera joateko ohiko bizitokitik alde egiten duen populazioaren mugimendua da

·Berezko hazkundea: aldi jakin batean populazio batean izandako jaiotzen eta heriotzen arteko aldea da. Jaiotza tasaren eta heriotza tasaren arteko diferentziaren kalkulua da

·Proiekzio demografikoa: etorkizuneko biztanleriaren estimazioak dira, epe labur eta ertainera, fenomeno demografikoen ezagutzan oinarrituta eta hilkortasunaren, ugalkortasunaren eta migrazioen adierazle demografikoak erabiliz.

·Biztanleria-dentsitatea: azalera unitate zehatz batean bizi den biztanle kopurua agertzen duen aldagai estatistikoa da. Gehienetan biztanle kilometro karratuko unitatea erabiltzen da kopuru hori agertzeko.

·Jaiotza-tasa: Herri, hiri edo herrialde bateko jaiotza-kopurua neurtzen du, biztanle-kopuruarekiko, normalean urtebetekoa den aldi jakin batean. Ehunekotan adierazten da

·Haurren heriotza-tasa: Jaiotzaren eta adinaren lehen urtearen artean gertatzen den haur baten heriotza deskribatzeko erabiltzen den terminoa. Haurra 28 egun bete baino lehen hiltzen bada, heriotza jaioberrien heriotza-tasa gisa ere sailka daiteke.

·Immigrazioa: biztanleria-mugimendu bat da, eta pertsona-talde bat beste herrialde batera iristen denean gertatzen da, herrialde horretan ezartzeko. Immigrazioa gertatzen da pertsonek beren bizi-kalitatea hobetu nahi dutenean, eta, horregatik, beren jatorrizko herrialdean aurkitzen ez dituzten segurtasuna eta aukerak ematen dizkien beste herrialde bat bilatzen dutenean.

·Migrazio-saldoa: inmigrazioa eta emigrazioaren arteko balantzea leku eta denbora jakin batean. Migrazio-saldoa positiboa denean, biztanleriak gora egiten du eta etorkin gehiago daude emigratzaile baino; migrazio-saldoa negatiboa denean, biztanleriak behera egiten du eta emigratzaile gehiago daude etorkin baino.

·Zahartze demografikoa:  biztanleriaren adinaren araberako egituraren aldaketa, trantsizio demografikoaren aurreko erregimen demografiko zaharraren egituratik ugalketa-iraultza delakoaren egitura berri batera.

·Urbanizazio-prozesua da hirietan gero eta biztanle, ekonomia-jarduera nagusi eta berrikuntza gehiago kontzentratzea, ondoren elementu horiek ingurunera hedatzen direlarik. Espainian hiru garai bereizten direa prozesu horretan: industriaurrekoa, industriala eta postindustriala.

·Plano irregularra: itxura anarkikoko hiri-diseinu mota bat da, forma zehatzik gabea. Erabaki sozial baten emaitza da, elkartu arte hazten diren hainbat zentrorekin, edo plano mota desberdinen posizioaren emaitza, gaur egungo gure hirietan bezala.

·Lorategi auzoa: 1898 urtean Ebenezer Howard urbanista ingelesak (1850-1928) diseinaturiko hiri-eredua da, gero munduko hainbat auzunetan garatu dena

·Alde zaharra: hiri baten gune zaharra da, iraganeko garaien esentzia eta nortasuna gordetzen dituen eremua. Kale estuak eta ehun urteko eraikuntzak izan ohi dituzte 

·Hiri-hierarkia: Hiri batek inguruko lurraldea antolatzeko duen gaitasunari dagokio. Oro har, hiri-hierarkia biztanleriaren tamainaren eta hiri-funtzioen arabera neurtzen da.

 ·Hiri erromatarra: greziarraren oinordeko zuzena da, eta pixkanaka eta etenik gabe garatu zen Inperio osoan zehar. Hasieran garapen organikoa zuen, jatorrizko nukleoari etxeak gehituz joan zelako. Erromatar hiri nagusia Erroma da. 

 ·Hiri musulmana: 711. urteko inbasioaren ondoren, Iberiar penintsulako hegotik iparreko mendietaraino hedatzen zen; batzuetan musulmanek hiri berriak sortu zituzten baina gehienetan aurreko kokalekuak gune estrategiko, administratibo, ekonomiko, erlijiozko eta kultural gisa suspertu zituzten

 ·Zabalgunea: hirigintzako hazkunde-forma bat da, hirian bizitegi-esparru berria eraikitzea helburu duena. Hego Euskal Herrian eta Espainian XIX. mendean gertatu zen, industralizazioaren eta demografia eztandaren eraginez.

 ·Eskualdea: lurralde azalera bat biltzen duen kontzeptu geografiko bat da, banako kontzeptua den tokiaz gaindi eta erreferentziazko eremu geografikoa baino txikiagoa. Euskaltzaindiak sinonimotzat ditu erregioa eta eskualdea, baina erabilpenean eskualde gehiago agertzen da bere testuetan, nahiz eta, kontzeptu bat azaltzearren adibidez "eskualde hizkuntzak"

zein "erregio hizkuntzak" erabiltzen dituen.

 ·Probintzia: udalerri-multzo batek osatutako lurralde-erakundea. Horren funtzioa probintziaren interesak sustatzea, probintziako biztanleei zerbitzuak eskaintzea, udalerrien zerbitzuekin koordinatzea eta horiekin lankidetzan jardutea. Probintziako gobernua eta administrazioa Aldundiari dagozkio, presidente batek eta diputatuek osatua; diputatuak zinegotzi hautetsien artetik aukeratzen dira eta horiek, aldi berean, presidentea hautatzen dute.

·Udalerria: oinarrizko lurralde-erakundea, herri batek edo gehiagok osatzen dute eta bere lurraldea argi eta garbi mugatua dago. Bere funtzioa herritarrei zerbitzuak eskaintzea da; herriko gobernua eta administrazioa udalari dagozkio, herritarrek sufragio unibertsalaren bidez hautatutako zinegotziek eta horiek hautatutako alkateak osatua.

1. ESPAINIAKO ERREGIMEN DEMOGRAFIKOAK

Espainiako biztanleriaren mugimendu naturalak hiru etapa edo erregimen demografiko izan ditu, horietako bakoitzak hainbat arlotan ezaugarri komunak ere badituztelarik: erregimen demografiko zaharra, trantsizio demografikoa eta erregimen demografiko modernoa. Espainian etapa batetik besterako urratsak Europako beste herrialdeetan baino beranduago eman dira.

1.1.- ERREGIMEN DEMOGRAFIKO ZAHARRA: XX. MENDEAREN HASIERA ARTE

Erregimen demografiko zaharrak XX. mendearen hasiera arte iraun zuen Espainian; haren ezaudarri nagusiak jaiotza- eta heriotza-tasa altuak eta hazkunde natural txikia izan ziren.

·Jaiotza-tasa batez ere bi arrazoigatik zen altua:

 -Nekazaritza ekonomia eta gizarte baten nagusitasuna. Seme-alabak oso gaztetati hasten ziren landa lanetan laguntzen; haiek mantentzea oso merkea zen eta gurasoen etorkizuna segurtatzen zuten, orduan ez baitzegioen istripu, gaixotasun edo erretiro asegururik.

 -Jaiotzak kontrolatzeko sistema eraginkorrik ez egotea. Krisi ekonomikoetan aukera bakarra ezkontza atzeratzea izaten zen eta horrek emakumearen ugalkortasun-aldia eta seme-alaben kopurua jaistea ekarri zituen.

·Heriotza tasa orokorra altua eta gorabeheratsua zen bizi-maila apala zelako eta medikuntza eta osasun-baldintzak kaskarrak zirelako.

 -Elikadura-dieta eskasa zen, nekazaritza-produktibitatea txikia zelako, eta desorakatua, proteina faltagatik: ogia zen oinarrizko elikagaia eta eskas ziren haragia, esnea eta arrautzak. Ondorioz, biztanleriaren gehiengoa gaizki elikatua eta ahulduta zegoen.

 -Gaixotasun infekziosoak airetik edo uretatik eta elikagaietatik  transmititzen ziren eta kalte handia egiten zuten; kaltea larriagotzen zuten medikuntzaren atzerapenak, gaixotasunak transmititzeko bideen inguruko ezjakintasunak eta higiene pribatu eta publikorik ezak. Heriotza-tasa orokorra altua izateaz gain, heriotza-tasa katastrofikoko aldiak ere baziren, izurriteek, gerrek eta laboreen uzta txarrek eragindakoak. Haurren heriotza-tasa ere altua zen, bai jaioberriena sortzetiko akatsengatik edo erditzean izandako arazoengatik, bai jaioberri ondorengo haurrena desnutrizioagatik edo infekzioengatik. Bizi-itxaropena txikia zen, batez ere haurren eta amen heriotza-tasa altuagatik.

·Jaiotza- eta heriotza-tasa altuen ondorioz, hazkunde naturala txikia zen eta gorabeherak izaten zituen heriotza-tasa neurriz gain igotzen zenean.

1.2.- TRANTSIZIO DEMOGRAFIKOA (1900-1975)

Erregimen demografiko zaharra eta gaur egunekoaren arteko trantsizioa 1900-1975 artean eman zen; Mendebaldeko Europako beste herrialde batzuen aldean beranduago hasi zen baina gutxiago iraun zuen eta biziagoa izan zen. Trantsizio horretan

jaiotza-tasa apurka-apurka jaisten joan zen, heriotza-tasa bortizki jaitsi zen eta hazkunde naturala handia izan zen.

·Jaiotza-tasa emeki eta modu gorabeheratsuan jaitsi zen, eta beherakada- eta suspertze aldiak txandakatu ziren gertakari historikoen arabera.

 -1900-1920 artean jaiotza-tasa jaitsi egin zen jaiotzen borondatezko kontrolari ekin zitzaionean, betiere sistema tradizionalak erabiliz; joera hori haurren heriotza-tasa jaistean sendotu zen, seme-alaba gehiagok bizirik irauten zutelako, bai eta Lehen Mundu Gerraren ondorio kaltegarriengatik ere, izan ere, produktuak gerra egiten ari ziren herrialdeetara esportatzean prezioak asko igo ziren biztanleriaren gehiengoaren kaltetan.

 -1920ko hamarkadan jaiotza-tasa suspertu egin zen ekonomia-oparotasunari esker.

 -1930-1956 artean jaitsiera heldu zen hainbat arrazoi tarteko: 1929ko krisi ekonomikoa eta Bigarren Errepublikaren (1931-1936) ezegonkortasun politikoa; Gerra Zibila (1936-1939), jaiotza-tasaren beherakada handia ekarri zuena; eta gerraosteko (1940-1955) egoera, milaka pertsonaren erbesteratzeak eta politika autarkikoek eta nazioarteko blokeoaren ondoriozko zailtasun ekonomiko larriek markatua. Horrek guztiak jaiotza-tasaren suspertzea eragotzi zuen eta jaiotza-tasa igotzearen aldeko Francoren politikak ez zuen joera hori eten.

 -1956-1965 artean jaiotza-tasa bizkortu egin zen eta, zenbait demograforen iritziz, gerraosteko baby boom atzeratua izan zen fenomeno hori; nazioarteko blokeoa eta autarkia amaitu ondorengo garapen ekonomikoa izan ziren eragile nagusiak.

 -1965-1975 artean berriro txikiagotu zen familiaren tamaina; arrazoi nagusia seme-alaben balio ekonomikoa murriztu zela izan zen, bizimodu industrial eta hiritarra nagusitu zelako eta lan- eta zahartzaro- aseguruak hedatu zirelako.

·Heriotza-tasa orokorra nabarmen jaitsi zen trantsizio demografikoan heriotza-tasa katastrofikoa izan zen bi uneetan izan ezik: 1918ko gripea eta Gerra Zibila. Bizi-mailaren hobekuntzari eta medikuntza- eta osasun-aurrerapenei esker garai bateko heriotza-arriskuak murriztu ziren.

 -Bizi-maila hobetzean hobetu egin ziren dieta, 1960ko hamarkadan gerraosteko malnutrizioa eta eskasia gainditu baitziren, eta hezkuntza- eta kultura-maila; horrek prebentzioa indartzea eta osasunerako kaltegarriak ziren ohitura tradizionalak baztertzea ahalbidetu zuen.

 -Aurrerapen mediko garrantzitsuenak txertoak eta antibiotikoen merkaturatzea izan ziren, 1918ko gripeaz geroztik izan zen heriotza-tasa katastrofikoa desagerrarazi baitzuten eta gaixotasun infekziosoen eragina apaldu. Ondorio positiboak ekarri zituzten haurrak kliniketan erditzeko joera egonkortzeak eta osasun publikoa hedatzeak. Aurrerapen sanitarioak higiene pribatua eta publikoa hobetzearen ingurukoak izan ziren; zehazki, edateko urez hornitzeko, estolderia eta zaborra biltzeko hiri-zerbitzuak jartzea.

 -Haurren heriotza-tasa ere jaitsi egin zen, batez ere infekzioen eta desnutrizioaren eraginez jaio eta lehen urtean hiltzen zirenena, pediatrian, haur-elikaduran eta amak emandako zaintzan izandako hobekuntzei esker. 

 -Bizi-itxaropena handitu egin zen; hasieran, haurren eta amen heriotza-tasak jaitsi zirelako eta, ondoren, helduen heriotza-tasa ere jaitsi zelako.

·Ondorioz, hazkunde naturala handia izan zen trantsizioan, batez ere 1920 eta 1965 artean, heriotza-tasa asko jaitsi zelako eta jaiotza-tasak goia jo zuelako denbora-tarte horren bi muturretan. 1965az geroztik, hazkundea mantsotu egin zen heriotza-tasa baxua egonkortu zelako eta jaiotza-tasak behera egin zuelako.

1.3.- GAUR EGUNGO ERREGIMEN DEMOGRAFIKOA (1975-...)

Egungo erregimen demografikoa 1975az geroztik ematen da eta honen ezaugarriak jaiotza eta heriotza tasa baxuak eta hazkunde

natural txikia dira.

·Jaiotza-tasa jaitsi egin zen 1975az geroztik eta gaur egun nahiko apala da; joera horretan bi fase bereiztu daitezke:

 -1975 eta 1998 artean jaiotzetan beherakada handia izan zen. 1981ean ugalkortasun-indizea emakumeko 2,1 seme-alaba izatera heldu zen eta beherantz jarraitu zuen, 1998an balio apalenera heldu arte. Arrazoiak urte horietan emandako aldaketa ekonomiko eta soziokulturalak izan ziren.

 -Egoera ekonomikoak ezkontzeko adina atzeratu zuen eta, ondorioz, emakumeen ugalkortasun-aldia laburtu egin zen; lehendabizi, 1975eko krisia zela medio, eta 1980tik aurrera, enplegu-ezegonkortasunak eta etxebizitza erosteko eta alokatzeko prezioen garestitzeak gazteen emantzipazioa eragozten zuelako, eta denbora gehiago egoten zirelako ikasten eta gurasoekin bizitzen.

 -Espainiako gizartean pentsaera- eta balio-aldaketak izan dira demokraziarako trantsiziotik jaiotza-tasaren jaitsieran zerikusia izan dutenak. Erlijioaren eragina apaldu da, antisorgailuak despenalizatu eta hedatu dira, eta dibortzioa eta abortua legeztatu dira. Gero eta jende gehiago dira etxetik kanpo lanean hasi eta lan-egoera egonkortu arte amatasuna atzeratzen duten emakumeak; askok zailtasunak dituzte familiako bizitza eta lana bateragarri egiteko, haurtzaindegi gutxi daudelako arrazoizko prezioan, eta etxeko lanen banaketan eta seme-alaben zaintzan portaera sexistek oraindik indartsu dirautelako. Seme alabak jada ez dira hartzen gurasoek zahartzaroan duten aseguru gisa, gizarte babesa sendotuz joan baita; aldiz, gurasoek seme-alaben heziketa eta ongizatea lehenesten dituzte eta nahiago dute berentzat gutxiago eduki eta haietaz gehiago arduratzea. Seme-alabentzat egiten dituzten gastuek eta haienganako arretak talka egiten dute kontsumorako diru gehiago eta aisialdirako denbora libre gehiago izateko nahiarekin. Bikote harremanek pisu handiagoa hartu dute ugaltzearen eta seme-alabak zaintzearen aldean eta ezkontzan oinarritzen ez diren bestelako familia ereduak agertu dira.

 -1998az geroztik jaiotza-tasan gorabehera txikiak izan dira koiuntura ekonomikoari eta inmigrazioari lotuta.

 -1998 eta 2008 artean jaiotza-tasa apur bat suspertu egin da koiuntura ekonomiko onaren, baby boom belaunaldien eta atzerriko inmigrazioaren eraginez; inmigrazioak jaiotza-tasaren igoeran eragiten du, batik bat kolektibo horretan ugaltzeko adinean dauden emakume gehiago daudelako.

 -2008an jaiotza-tasa txikitzen hasi zen; une hartan hasitako krisiak eragin handia izan zuen familiengan: langabeziaren hazkunde izugarria, lan malgutasuna, soldata-murrizketa, kreditua eskatzeko zailtasunak... Behera egin zuen inmigrazioak eta emakume atzerritarren ugalkortasunak, pixkanaka Espainiako eredura egokituz joan zirelako eta Europako erdi-ekialdeko emakume gehiago etorri zirelako, jaiotza-tasa oso apalak dituztenak.

·Heriotza-tasa orokorrak baxua izaten jarraitzen du; 1982az geroztik tasa pixka bat igo da bizi itxaropena handitzean biztanleria zahartu delako eta adinekoen kopurua igo delako; tasa horrek gorabehera txikiak ageri ditu, izan ere, une batzuetan bizi-itxaropena igotzeak heriotzak “atzeratzen” baditu ere urte batzuk geroago ugaritu egiten dira heriotzak. Heriotzen kausak aldatuz joan dira. Gaixotasun infekziosoek garrantzia galdu dute eta beste batzuk gailendu dira: gaixotasun kardiobaskularrak, minbizia eta errepide-istripuak. Zahartzearekin lotutako gaixotasunak ere indarra hartzen ari dira eta “gaixotasun sozial” deiturikoak ere bai. Haurren heriotza-tasa oso baxua da gaur egun, eta batez ere jaioberrien artean gertatzen da, erditzean sortutako arazoengatik edo sortzetiko malformazioengatik; gainera, tasa hori gehiago murriztu liteke aurrerapen medikoei esker. Bizi-itxaropena handitu egin da medikuntzaren aurrerabidearekin baina aldeak daude sexuaren, adin-taldearen eta estatus sozialaren arabera:

 -Sexuaren arabera emakumeen bizi-itxaropena handiagoa da; emakumeak biologikoki sendoagoak dira, alderdi hormonal eta inmunologikoak tarteko, eta gizonek tradizionalki bizimolde

ezberdina izan dute, arriskugarriagoa: zuzeneko parte-hartze handiagoa gerretan lan gogorragoak, higadura fisiko eta istripuak izateko probabilitate handiagoa, ohitura ez hain osasungarriak, osasunarekiko arreta eskasagoa eta errepide-istripu gehiago. Azken urteetan bi sexuen bizimoldeak antzekoagoak bihurtu dira eta horrek bizi-itxaropenean dagoen aldea murriztea ekarri du.

 -Adin-taldeen arabera 1975etik bizi-itxaropenean gehien irabazi dutenak adinekoenak dira medikuntzan izandako aurrerapenei esker.

 -Estatus sozialaren arabera bizi-itxaropena handiagoa da kualifikazio handia behar duten lanbideak dituztenen artean, laneko heriotze-tasa baxuagoa dutelako, eta gizarteko klase dirudunenetan ere, osasun-zerbitzu gehiago eta kalitate hobeagokoak eskuratu ditzaketelako.

·Gaur egungo erregimen demografikoan hazkunde naturala apala da jaiotza- eta heriotza tasak ere hala direlako, baina gorabeherak baditu tasa horietan izaten diren aldakuntzengatik.

EUROPAR BATASUNEKO ESTATUAK

Espainia-Madril

Frantzia-Paris

Irlanda-Dublin

Belgika-Bruselas

Luxemburgo-Luxemburgo

Herbehereak-Amsterdam

Alemania-Berlin

Polonia-Varsovia

Txekiar Errepublika-Praga

Austria-Viena

Eslovakia-Bratislava

Hungaria-Budapest

Eslovenia-Ljublijana

Kroazia-Zagreb

Italia-Roma

Bulgaria-Sofia

Rumania-Bukarest

Grezia-Atenas

Zipre-Nikosia

Danimarka-Kopenhage

Suedia-Stockholm

Finlandia-Helsinki

Estonia-Tallin

Letonia-Riga

Lituania-Vilna

Malta-Valeta

Portugal-Lsiboa

CONTEXTO HISTÓRICO

Durante esta época, hubo una gran repercusión del existencialismo. En 1939  finalizó la Guerra Civil lo que produjo el inicio de la dictadura franquista donde hubo muchos exilios por parte de diversos intelectuales. Después, cabe destacar la posguerra, un periodo de pobreza, desesperanza, hambre… La cultura española se caracteriza por un profundo aislamiento, vigilada por una férrea censura política e ideológica. Así mismo, sólo parecen posibles dos posturas por parte de los autores: aprobar la situación, o bien reflejar la desesperanza ante el futuro. 

CONTEXTO LITERARIO

Nada se sitúa en la época de la posguerra y pertenece a la novela existencial de los 40. En 1939, el panorama cultural es desolador, ya que, muchos autores fueron exiliados y la literatura se encuentra determinada por la presión de la censura. El género de la novela existencial arranca en 1942 con la Familia de Pascual Duarte, de Cela la cual es una obra tremendista y en 1944, con Nada, de Carmen Laforet. Sus grandes temas son la soledad, la inadaptación y además, es sintomática la presencia de personajes marginales. También destaca la reducción espacial y temporal, uso de narrador en primera persona y el uso de lenguaje coloquial. Las características de la novela española durante los años 40 son: 

·Incomunicación en la sociedad española que explica que los novelistas no contactan con el exterior. Limita al modelo narrativo “realista” del siglo XIX.

·Falta de “maestros-modelos”: solo Baroja asume este papel.

·La novela española arranca de nuevo impulsada por “estímulos” como los premios que comienzan a los primeros años 40. El más importante será sin duda el Premio Nadal.

·La crítica literaria era sólo ideológica.

BIOGRAFÍA

Nació en Barcelona, 6 de septiembre de 1921. Con dos años se trasladó a la isla de Gran Canaria (Las Palmas). Tenía una situación económica acomodada y la casa imperaba un ambiente cultural. Cuando tiene 13 años muere su madre. Con 15 comienza la Guerra Civil. Carmen equipará a su madrastra con el estereotipo de mala del cuento. Retorna a su Barcelona natal y se matricula en la Facultad de Filosofía y Letras, allí coge buenos apuntes para retratar el ambiente disfuncional que padece Andrea, la protagonista de su novela Nada, cuando vive con su familia paterna. Se traslada a Madrid en 1942 y conoce a Linka Babecka, una chica que le acompaña durante muchos años de su vida. En la capital se matricula en Derecho y en el segundo año comienza a trabajar en Nada, escrita solo en 9 meses. Se casó con Manuel Cerezales, con quien tuvo 5 hijos; años después la autora estaba convencida que el matrimonio fue “la fuente de todos sus problemas” y se separó en 1970. La presión devenida la provocó una “grafofobia” que le impidió desarrollar su actividad como literata. Además la crianza de cinco hijos tuvo que restarle bastante tiempo. Luego empezaron varios viajes. Además de que el alzheimer va consumiendo y mermando sus posibilidades.

OBRA

Su obra pertenece al género narrativo y se distinguen novelas, cuentos, libros de viaje, cartas y artículos periodísticos. La mayor parte de sus publicaciones fueron entre 1945-1963 donde se distinguen tres ciclos.

·Primer ciclo 1945-1952: Nada y La isla y los demonios.

·Segundo ciclo 1952-1955: relatos, siete novelas cortas y La mujer nueva.

·Tercer ciclo 1955-1963: trilogía inconclusa formada por La insolación y Al volver la esquina (publicada en 2004 pero escrita en 1973).

INTRODUCCIÓN

Nada pertenece al movimiento existencialista de posguerra. Unos dicen que se inserta dentro del tremendismo de Cela, y otros aseguran que es un realismo existencial de introspección psicológica. La novela está cargada de pesimismo, desesperanza y ansias de romper con la situación social. Es una novela de componente autobiográfico y de tono existencial que refleja el desolado mundo de la posguerra. Pero sus ansias juveniles chocan con el mundo gris, cargado de violencia, que representan su abuela y sus tíos, que acogen en su casa. Esta obra, tiene una lenta agonía de la pequeña burguesía de posguerra. Con su tono desesperante existencialista, Nada es una novela urbana y siempre moderna, pieza clave de la literatura de posguerra.  

ARGUMENTO

Andrea, una chica huérfana de 18 años, es la protagonista de la novela. Poco se dice de su pasado. Su estancia en Barcelona supone el inicio de una nueva etapa: llega a la ciudad catalana en busca de felicidad, la libertad y la plenitud de su juventud. Sin embargo, sus expectativas chocan frontalmente con la realidad de pobreza, golpes, gritos y disputas en la calle Aribau. En esta última calle, se encuentra la vivienda donde se hospedará, una casa atestada de muebles y oscuridad y un paisaje de familiares enloquecidos, fantasmales y trastornados por los efectos de la Guerra civil: su tía Angustias, su tío Roman, su tío Juan, su mujer, Gloria y Antonia, la criada. La felicidad de Andrea viene del círculo de amistad bohemias y burguesas pero principalmente de Ena, una amiga de la universidad. Sin embargo, la diferencia de clases entre Andrea y sus amigos hace que se sienta marginada. Ena tuvo un amor fatal con Roman, al que tratará de seducir y con el que jugará para vengar a su madre, Margarita. Por otra parte, Angustias ha tenido un romance con su jefe Jeronimo pero nunca se atrevió a casarse con él. Además, al final de la obra, Roman se suicida, las palizas de Juan a Gloria aumentan y Ena se traslada a Madrid y ofrece un trabajo a Andrea en las oficinas de su padre. Andrea, desilusionada, acepta y acaba trasladándose a la capital. 

ESTRUCTURA

La novela NADA se estructura en 25 capítulos, que a su vez, se divide en tres partes. La primera parte abarca los primeros nueve primeros capítulos, desde que Andrea llega a Barcelona hasta el ingreso de su tía Angustias en el convento. Andrea es testigo directo de los conflictos constantes entre los miembros de su familia. Además, el ambiente es opresivo y angustioso. Este enfrentamiento entre la libertad que Andrea desea y la asfixia autoritaria a la esta sometida sirve de ejemplo a la superación de las limitaciones que vivía la mujer en esa época. La segunda parte abarca entre los capítulos 10 y 18. En esta parte la psicología de Andrea evoluciona gracias a ser confidente de Gloria y frecuentar el ambiente de la burguesía. Sin embargo, las diferencias de poder adquisitivo y de los secretos hacen que la sensación de libertad acabe en soledad. Por último, los capítulos 19 al 25 conforman la tercera parte y desenlace de la obra. En ese momento las historias familiares encuentran un cierre. Además, es el instante de mayor soledad de Andrea, ya que, Ena y los amigos Bohemios se van de vacaciones, Roman se suicida… Por lo que Andrea se marcha a Madrid con la misma soledad con la que llegó a Barcelona.

TEMAS 

Novela de tono existencial que muestra los efectos desastrosos de la guerra civil. Temas básicos que plantea: 

·Búsqueda de la libertad.

·Deseo de liberación femenina. Se refleja una imagen de la mujer abnegada, sumisa y sacrificada. 

·Dificultades económicas. Hambre, necesidad económica, pobreza… 

La religión católica. Se presentan determinados por la situación histórica y política de posguerra. 

·Crítica hacia ciertos patrones de la sociedad. Búsqueda de modelo femenino, rechazo del matrimonio, crítica a tópicos románticos… 

NARRADOR 

La novela se considera una autobiografía ya que hay coincidencias entre la autora y Andrea, como la edad. Además ambas vivieron con su familia en la calle Aribau, se ausentaban de clase para pasear por Barcelona, se mudaron a Madrid y Carmen tuvo amistad con la equivalente a Ena, la polaca Linka Babecka. Aparte de eso se utiliza la primera persona a través de un narrador testigo para reforzar la verosimilitud. Se trata de una narradora-testigo y de una perspectiva subjetiva. Para finalizar, las historias no se completan, puesto que algunos finales de capítulo no quedan explicados y la autora introduce otros puntos de vista en algunos episodios.

PERSONAJES

Personajes femeninos: 

-Andrea: se describe como una chica independiente , sentimental e ilusa. Es la antítesis a la dulzura y la credulidad. También es la antítesis de la mujer de la novela anterior, la del siglo XIX. Andrea en Barcelona busca calidez y compañía, pero por diferencias económicas Andrea no se siente totalmente integrada. Además es un personaje que evoluciona a lo largo de la novela, su pasividad, ingenuidad o inmadurez destaca pero por consecuencia de varios sucesos madura.

-Ena: Es la antítesis de Andrea. Se define, bella, inteligente y siempre es el centro de atención. Es una chica decidida e independiente, que, gracias a su posición económica, consigue lo que quiere. Su relación con los hombres es distante. Ena también puede ser cruel con Andrea y apartarla de su vida cuando le interesa relacionarse con Roman a espaldas de su amiga. Ena es un personaje idealizado al igual que su madre. Las dos representan la novela sentimental romántica. 

-Angustias: Representa ansiedad, dolor y opresión y refleja la España católica y tradicional. Impone a Andrea la moral católica y las reglas de conducta de la mujer. Mantiene una relación sentimental con su jefe Jeronimo que refleja la dicotomía del personaje. 

-La abuela: es un personaje dulce, decrépito, víctima del hambre y de la guerra. Intenta poner paz entre el resto de los personajes y muestra el papel de madre de la época: volcada en sus hijos varones. 

-Gloria: no es un personaje inteligente, sino alegre, guapa, joven y vanidosa. Vive marcada por las palizas de Juan. Ambos hermanos se enamoran de ella.  Mantiene a la familia gracias al juego por lo que se define como mujer serpiente. 

-Antonia: Es un personaje sombrío y fantasmagórico dejando un sensación de desequilibrio y temor. Vive enamorada de Roman. 

En cuanto a los personajes masculinos están los tíos de Andrea por un lado Juan, un militar republicano que es una figura que ejerce brutalidad ya que maltrata a Gloria y por otro lado está Roman que abandona sus ideales republicanos para actuar como un delator y acosa a Gloria. Era un artista malogrado, antes de la guerra obtuvo cierto prestigio como violinista pero luego se centró en negocios como el contrabando. Finalmente Ena y Gloria acaban con su poder de seducción lo que conlleva su suicio y se entiende como un especie de justicia poética. Por otro lado están Guixols e Iturdiaga que perfilan el estatus de la burguesía y aparecen también Gerardo, el primer beso de Andrea pero le resulta repulsivo y Pons, un personaje frívolo e infantil. Aparece también Jaime el novio de Ena que lo identifica con la felicidad. 

ESPACIO Y TIEMPO

- El piso de Aribau → simboliza el pasado, actúa a modo de prisión y sus habitantes están sumidos en la ruina económica. Andrea siente este espacio como una pesadilla, como una escena angustiosa.

- El exterior → la Universidad y sobre todo en  Via Layetana, donde vive Ena representan el futuro, el cambio de vida. También en la calle Montcada donde se encuentra el  estudio Guíxols y la playa.

·Barcelona → el barrio chino →  misterio y peligro

   →  barrio de la Bonanova → riqueza, hermosas villas

Tiempo externo 

España de la posguerra, en los primeros años 40. Narra la España que muchos tuvieron que emigrar. El contraste entre la generación que luchó en la guerra, mostrada como personas para los que no hay esperanza ni posibilidad de cambio y la generación posterior, que comienza a mirar al futuro. 

Tiempo interno 

La novela corresponde a un curso académico de Andrea y se relata de manera lineal. La novela se centra en el tiempo presente de Andrea, en ocasiones hay analepsis (saltos al pasado) a través de los recuerdos y también hay algunos acontecimientos adelantados. Del futuro no hay alusión, 

FORMA Y ESTILO

Nada se caracteriza por tener un estilo sobrio y sencillo. Por ello el estilo que emplea es impresionista. Mediante la novela, la narradora cuenta sus sensaciones, impresiones…  En otros momentos sin embargo el estilo es expresionista por la deformación a la que somete la descripción que llegan a la caricatura.

La prosa es sencilla pero a la vez impregnada de lirismo y de figuras retóricas  como las comparaciones, personificaciones, la sinestesia, las metáforas. También podemos citar los símbolos, como lo es el agua, con el valor purificador que tiene, y el hecho de alejar la culpa. En otros pasajes , predomina la naturalidad en el estilo y el tono coloquial, sobre todo en la conversación con Gloria. Mantiene el interés del lector a una serie de técnicas narrativas destinadas a crear una atmósfera de incertidumbre y sobre todo la elusión narrativa.

SIGNIFICADO DEL TÍTULO

El título de Nada es muestra de un movimiento literario existencialista con reminiscencias nihilistas. En la obra se describe perfectamente lo que Andrea cree sentir y encontrar en Barcelona. Por último se ha utilizado para aplicar al contexto histórico y sociocultural de posguerra: el hambre, el racionamiento, la carestía, la lucha fratricida…

SIGNIFICACIÓN DE LA OBRA

Nada ha sido considerada, fundamentalmente, como una versión femenina de un “Bildungsroman”, es decir, de una novela que describe el desarrollo de un personaje desde la juventud hasta algún estadio de su vida adulta. Además, la novela no aborda la cuestión de victoria de Andrea, sino que destaca la evolución de los personajes a lo largo de la novela. Por otra parte, la novela narra un fragmento vital de corte existencialista, puesto que está abocado a la sociedad y a la nada.