Lurraren Geologia: Geruzak, Harriak eta Mineralak

Gure planetaren barne-egitura eta osagaiak ulertzeko, funtsezkoa da Lurraren geruzak, harriak eta mineralak aztertzea.

Lurraren Geruzak

Lurra hainbat geruzatan banatuta dago, sakoneraren arabera:

• Lurrazala: 0 km - 60 km
• Mantua: 60 km - 2.900 km
• Nukleoa: 2.900 km - 6.370 km

Litosfera

Litosfera lurrazalaren eta mantuaren goiko aldearen zati zurruna da. Bertan gertatzen dira erliebearen aldaketa gehienak.

Harriak

Harria beti materia solidoa da, petrolioa izan ezik. Harriak hainbat mineralez osatuta daude.

Harrien Deformazioak

Hainbat fenomenoren eraginez, harri batzuek presio gogorrak jasaten dituzte, eta presio horiek deformatu egiten dituzte:

• Tolesturak: Harriak tolesten direnean sortzen dira.
• Failak: Harriak apurtu eta bi zatiak desplazatzen direnean sortzen dira.

Harri Motak

Harri Magmatikoak

Mantuko magma hoztean eta solidotzean sortzen dira. Bi mota nagusi daude:

• Bolkanikoak: Lurrazaleko kanpoaldera atera eta azkar hozten direnak.
• Plutonikoak: Ez dira lurrazalaren kanpoaldera ateratzen; bolkanaren barrualdean geratzen dira eta poliki-poliki hozten dira.

Harri Sedimentarioak

Urak garraiatutako jalkin edo sedimentuak ibaiertzetan edo itsasoetan pilatzen direnean sortzen dira. Goiko geruzen pisuaren eraginez trinkotu egiten dira eta denborarekin harri sedimentarioak eratzen dituzte.

• Detritikoak: Ibaiek garraiatutako sedimentuak itsasoetan pilatzean sortuak.
• Kimikoak: Urak lurrazaleko gatz mineralak disolbatzen dituenean eta ibaietan pilatzen direnean sortuak (adibidez, kareharria eta igeltsua).
• Organikoak:
  • Ikatza: Duela 345 milioi urtetik 290 milioi urte bitarteko landaredi ugariaren hondakinak aintziren ondoan pilatu eta urte asko geroago ikatz bihurtu zirenean sortua.
  • Petrolioa: Urte askotan aintzira edo itsasoetan sedimentatutako animalia eta landareen hondakinak.

Harri Metamorfikoak

Beroaren eta presioaren eraginez aldaketa jasan duten harriak dira. Tenperatura oso altuek edota presio handiek eraldatu egin ditzakete harriak. Sumendi bateko beroak, esate baterako, edozein harri alda dezake, metamorfizatuz.

Harrien Erabilera

Harriek erabilera anitzak dituzte gure gizartean:

• Eraikuntza
• Apainketa
• Energia-iturri
• Harri bitxiak

Termino Espezifikoak

• Karobia: Kare bizia lortzeko labe berezia.
• Harrobia: Menditik harria ateratzen den lekua.
• Egur-ikatza: Euskal Herrian asko erabili zen erregai bezala eta, batez ere, burdinari forma emateko. Eraikuntzetan egindako piramide itxurakoari txondorra deitzen zitzaion.

Mineralak

Mineralak modu naturalean osatutako substantzia ez-organiko homogeneoak dira. Substantzia bakarrez osatuta daude, eta konposizioaren arabera bereiz ditzakegu harrietatik.

• Harriak: Hainbat substantziaz osatuta daude, eta haien konposizioa eta propietateak aldakorrak dira.
• Mineralak: Konposizioa berdina da beti. Gehienek itxura geometriko zehatza dute, kolore zehatza dute beti (bakoitzak berea), eta distira izaten dute.

Mineralen Gogortasuna (Mohs Eskala)

Mineralen gogortasuna Mohs eskalan neurtzen da, 1etik 10era:

• Oso bigunak: 1. Talkoa, 2. Igeltsua
• Bigunak: 3. Kaltzita, 4. Fluorita, 5. Apatitoa
• Gogorrak: 6. Ortosa, 7. Kuartzoa, 8. Topazioa
• Oso gogorrak: 9. Korindoia, 10. Diamantea

Metalak

Mineraletatik sortzen dira metalak, eta hauek elementu bakar batez osatuta daude, hau da, elementu kimikoak dira.

Metalen Ezaugarriak

• Kristal-egitura geometrikoa dute.
• Konduktibitate handia dute.
• Distira metalikoa.

Taula periodikoan gehienak metalak dira. Lurrazalean, aluminioa 3. postuan dago (%8) eta burdina 4. postuan (%5).

Burdina

Burdina industrian gehien erabiltzen den metaletako bat da.

Burdinola: Burdina lantzeko industria edo lantegia.