Lírica e prosa medievais galego-portuguesas

Cantigas satíricas e xéneros menores

1. Introdución

a) As cantigas de escarnio e maldicir son composicións de carácter burlesco nas que os trobadores galego-portugueses facían mofa da sociedade da época, vicios, costumes... coa finalidade de facer rir.

b) Este xénero satírico procede da confluencia do sirventés provenzal e unha tradición satírica autóctona de carácter oral.

2. Diferenzas

• As cantigas de escarnio son aquelas que se basean no equívoco, é dicir, na utilización de palabras con dobre sentido, fanse de xeito encuberto con xogos de palabras.
• As cantigas de maldicir, en cambio, empregan palabras directas. A crítica e a burla fanse de xeito evidente.

3. Clasificación temática

• Sátira política
• Sátira sexual
• Sátira social e de costumes
• Sátira moral
• Sátira literaria

4. Características formais

• Cantigas de mestría e de refrán
• Dobres, mordobres...
• Recursos propios: ironía, sarcasmo, o equívoco
• Linguaxe rica e variada
• Valor sociolóxico, histórico e lingüístico

Xéneros menores

Xéneros pouco cultivados polos trobadores galego-portugueses, o que determinou o seu grao de importancia dentro da nosa tradición lírica medieval.

Introdución

Xéneros pouco cultivados polos trobadores galego-portugueses, o que determinou o seu grao de importancia dentro da nosa tradición literaria.

Tenzón

• Composición dialogada.
• Dous trobadores ou trobador e xograr.
• O primeiro en intervir escolle o esquema estrófico, a métrica e a súa opinión.
• Debaten sobre algún tema e van expoñendo en estrofas alternas a súa opinión.

Pranto

É un poema que loa as moitas virtudes dunha persoa morta, normalmente de grande importancia social (rei, raíña...), e lamenta a súa morte. É típico das literaturas da época.

Pastorela

• É unha composición de orixe provenzal e está presente en moitas literaturas da época.
• É unha composición que relata o encontro dun cabaleiro cunha pastora.
• Establécese un diálogo entre ambos e o cabaleiro pídelle o amor á pastora.

Lírica relixiosa

Alfonso X

• Gran mecenas da cultura medieval peninsular.
• Tiña 44 cantigas.
• Nas cortes facíanse as Cantigas de Santa María.
• Creador e promotor da prosa histórica castelá.

Cantigas de Santa María

• 427 composicións en louvanza á Virxe escritas en galego-portugués para cantar.
• As fontes inspiran ao cancioneiro relixioso eran un conxunto de lendas e a tradición.
• Elaboración de cantigas en grupo.
• Naceron por interese de propagandismo e transmisión das Cantigas de Santa María.

Códices

• Códice TO (ou Toledo): ten 128 cantigas con notación musical.
• Códice E: na biblioteca do Escorial con 417 cantigas.
• Códice T: no Escorial, con 193 cantigas de notación musical.
• Códice F: na Biblioteca Nacional de Florencia, con 104 cantigas.

Clasificación das Cantigas de Santa María

• Cantigas narrativas (milagres): a finalidade é didáctica. Teñen unha breve introdución, presentación do personaxe que solicita axuda á Virxe e intervención da salvadora.
• Cantigas líricas (loores): a primeira segue o modelo trobadoresco da cantiga de amor e a segunda, a maneira directa das cantigas co culto á Virxe.

A prosa literaria medieval

Hai dous tipos: ficción / prosa narrativa (traducións ou versións de textos literarios doutras culturas europeas) ou pode ser a prosa non narrativa (a prosa historiográfica, xurídica e didáctica).

Prosa de fricción → Libro de Tristán, que narra os tráxicos amores de Tristán e Isolda.

3.1. A prosa de ficción

Ciclos narrativos: a Materia de Bretaña, a Materia de Troia, a haxiografía (vida de santos) e o ciclo carolinxio.

A Materia de Bretaña (ciclo artúrico)

• Comprende historias en torno ao rei Artur e os cabaleiros da Táboa Redonda.
• Na nosa literatura:
• Estoria do Santo Graal (tamén coñecido como o Libro de Xosé de Arimatea (manuscrito s. XVI).
• Libro de Merlín (fragmentos do s. XIV) → profecías do mago.
• Demanda do Santo Graal (s. XV) → aventuras dos cabaleiros da Táboa Redonda na procura do Graal.

A Materia de Troia (ciclo clásico)

• Guerra de Troia.
• A tradución realizouse en Betanzos e Pontedeume.
• Crónica Troiana, tradución do castelán que permite coñecer a situación da nosa lingua no século XIV.
• Historia Troiana, traducida do castelán a finais do século XIV. Texto bilingüe castelán-galego.

Haxiografía e ciclo carolinxio

• Miragres de Santiago (finais XIV - comezos XV).
• Tradución incompleta do Liber Sancti Jacobi ou Codex Calixtinus (manuscrito latino do s. XII).
• Inclúense diversos milagres, a expedición de Carlos Magno a Hispania, a morte de Roldán en Roncesvalles, "Guía de Peregrinos"...

3.2. Prosa historiográfica, xurídica e didáctica

• Crónica xeral galega (finais do século XIII), tradución ao galego da Crónica general e da Crónica de Castilla.
• Crónica galega de 1404, escrita orixinariamente en galego.
• Crónica de Santa María de Iria (século XV), tradución ao galego de dous textos latinos: o Cronicón iriense e a Historia compostellana.
• General estoria (século XIV), versión galega da obra castelá de Afonso X.
• Libro de liñaxes, catro libros que fan referencia á xenealoxía das principais familias nobres de Portugal.
• As sete partidas e o Tratado de albeitaría.