A lírica galego-portuguesa

1. ¿Por que trovadores doutras zonas da Península Ibérica trobaban en galego-portugués?

- Polo grao de proximidade lingüística xa que a identificación territorio-nación-lingua nacional é un concepto alleo á Idade Media.

- Polo papel preponderante de Galicia e da nobreza galega no conxunto de reinos occidentais. Tamén a mitra compostelá goza dunha riqueza e influencia só ensombrecida pola sé de Toledo. O poder económico-político trae aparellado o prestixio cultural e lingüístico.

2. Vías de penetración fundamentais da muller trobadoresca

O Camiño de Santiago, os monxes de Cluny, os contactos nobiliares.

3. Que é unha cantiga?

É unha poesía concibida para o canto e nalgúns casos para o baile.

4. Séculos entre os cales se desenvolve a lírica medieval galego-portuguesa

Durante os séculos XIII e a primeira metade do século XIV.

5. Nomea dous trovadores moi importantes que ademais foron reis

Alfonso X o Sabio e Don Dinís de Portugal.

6. Onde se atopa a nosa literatura medieval?

• Biblioteca Nacional de España (Madrid)
• Mosteiro de El Escorial
• Biblioteca Menéndez Pelayo de Santander
• Torre de Tombo (Lisboa)
• Palacio de Ajuda (Lisboa)
• Biblioteca Nacional de Lisboa
• Biblioteca Nacional de Viena
• Biblioteca de Florencia
• Biblioteca do Vaticano
• Biblioteca Pierpont Morgan (Nova York)
• Universidade de Berkeley (California)
• Arquivo da Catedral de Santiago de Compostela

7. Que orixe ten a cantiga de amigo?

Ten orixe autóctona, cuxas raíces máis antigas non é posible determinar. Está emparentada directamente coas jarchas mozárabes.

8. Di os 4 tipos de cantigas de amigo que hai

• Mariñas ou barcarolas
• Cantigas de romarías
• Alba ou alboradas
• Bailadas

9. Cales poden ser os personaxes das cantigas de amigo?

A namorada, o amigo, as irmás, as amigas, a nai, animais ou seres inanimados (ondas do mar...).

10. Cal é a orixe da cantiga de amor?

A orixe das cantigas de amor é o amor cortés, que supón unha auténtica revolución nos costumes amorosos e na linguaxe da poesía erótica.

11. Que é o amor cortés?

É a idealización absoluta do amor como fundamento da plenitude humana, libre de convencións sociais e morais. Tamén desenvolve un completo formulario para a vivencia e expresión do amor refinado.

12. Temas das cantigas de amor

• O eloxio da dama
• A declaración do amor do poeta
• A reserva da dama
• A coita de amor

13. Cal é a orixe das cantigas de burlas?

A orixe é unha antiga poesía autóctona e un modelo distante no sirventés provenzal (poesía que abordaba temas literarios, morais e filosóficos).

14. Diferenza entre as cantigas de escarnio e as cantigas de maldicir

Nas de escarnio utilízanse palabras de dobre entendemento mediante o equívoco, e nas de maldicir fálase mal de forma cuberta.

15. Tipos de cantigas de burlas

• Sátira relacionada co sexo
• Sátira social de tipos e costumes
• Sátira literaria e sátira poética
• Sátira moral

PREGUNTA LONGA - As vías de penetración da cultura trobadoresca

O Camiño de Santiago, ruta comercial e espiritual que unía Compostela con toda Europa. Xogou un papel determinante na difusión da arte románica no norte da Península.

Os monxes de Cluny: os mosteiros non participan da creación lírica profana, desempeñaron na Idade Media unha función educativa sen a cal non se explica a cultura dos trobadores.

Os contactos nobiliares: os nobres franceses participaron a miúdo nas campañas militares contra os musulmáns. Era habitual tamén a busca de alianzas matrimoniais coa alta nobreza franca, o que significaba a importación de novos costumes e modas cortesás.

Actores e intérpretes

O trobar é un sinal de refinamento.

Trobador:

• Lugar máis alto na xerarquía social e artística
• Orixe nobre
• Poeta e compositor
• Tiña ao seu servizo xograres
• Na maioría dos casos sen recompensa económica directa
• Algún membros da alta nobreza: reis, infantes, cabaleiros...
• Citados nas recompilacións polo nome e apelido

Xograr:

• Herdeiros dunha longa tradición de artistas ambulantes
• Repertorio moi amplo
• Clase baixa
• Intérpretes
• Algúns deles foron compositores provocando:
  1. Burlas dos trobadores
  2. Os trobadores consideraron ese atrevemento como unha subversión da xerarquía social
• Aceptaban pagamento
• Citados polo nome, alcume e lugar de procedencia

Segrel:

• A medio camiño entre xograr e o trobador
• Artista itinerante. Cobraba pola interpretación
• Orixe: baixa nobreza
• Compositor

Menestrel:

• Instrumentistas que executaban o acompañamento musical das cantigas

Soldadeiras:

• Acompañaban os xograres
• Realizaban diversas actividades como cantar, bailar, exercicios ximnásticos ou tocar algún instrumento
• Sona ter vida licenciosa
• Paradoxo no mundo trobadoresco:
  • Muller idealizada na poesía amorosa
  • Muller real secundaria, ignorada e reducida á natureza máis animal e instintiva nas cantigas de burlas

Tradición manuscrita

a) Manuscritos contemporáneos (séculos XIII-XIV)

Responden ao concepto de poesía como arte musical. Intención dos compiladores: recoller a música das cantigas.

• Cancioneiro de Ajuda, conservado en Lisboa, 38 poetas, cantigas de amor, sen notación musical, código rico e moi elaborado.
• Pergamiño Vindel, descuberto a comezos do século XX, consérvase na Biblioteca Pierpont Morgan de Nova York, 7 cantigas de amigo do xograr Martín Códax con notación musical.
• Pergamiño Sharrer, descuberto en 1991, 7 cantigas de amor do rei D. Dinís con notación musical.

b) Apógrafos renacentistas (copiados nos séculos XVI-XVII)

A partir de códices medievais hoxe perdidos.

• Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa, a compilación máis ampla, con 1647 cantigas, todos os xéneros, contén "Arte de trovar", un tratado de poética medieval galego-portuguesa.
• Cancioneiro da Biblioteca Vaticana, 1200 cantigas. As anteriores e estas foron copiados do mesmo códice.

Ámbito xeográfico da poesía medieval galego-portuguesa

Aínda tendo como lingua o galego, a nosa lírica medieval é un movemento do que participan as cortes reais e señoriais de toda a Península. Outros trovadores da península trobaron en galego-portugués: polo grao de proximidade lingüística xa que a identificación territorio-nación-lingua nacional é un concepto alleo á Idade Media e tamén polo papel preponderante de Galicia e da nobreza galega no conxunto de reinos occidentais. Tamén a mitra compostelá goza dunha riqueza e influencia só ensombrecida pola sé de Toledo. O poder económico-político trae aparellado o prestixio cultural e lingüístico.