Lingüística galega: niveis e semántica

Dobre articulación da linguaxe

A dobre articulación é unha forma de organización das linguas onde podemos dividir as unidades en dous grandes grupos:

• Primeiro modo de articulación: son as unidades que constan de significante e significado, é dicir, os signos (morfemas, palabras, frases, etc.). As disciplinas que se encargan do seu estudo son a morfoloxía e a sintaxe.
• Segundo modo de articulación: consta de significante, plano da expresión (fonema, sílaba, grupo fonético), pero carece de significado, plano do contido (sema, semema). As disciplinas que se encargan do seu estudo son a fonoloxía e a semántica, respectivamente.

Funcións da linguaxe

• Función denotativa, referencial ou representativa: cando o emisor emprega a linguaxe para transmitirlle ao receptor unha información relativa a cousas (contexto).
• Función emotiva ou expresiva: cando o emisor emprega a linguaxe coa intención de expresar sentimentos ou desexos (mala centella te coma!).
• Función conativa ou apelativa: cando a intención do emisor é chamar a atención do receptor ou facer que actúe dun ou doutro xeito (receptor) (Agarde un intre, que agora mesmo vou).
• Función fática: cando o emisor emprega a linguaxe para iniciar ou concluír a comunicación, para manter o contacto ou comprobar se a comunicación se está levando a cabo (Oes, Pedro?) (canle).
• Función poética: cando se coida especialmente a forma da mensaxe con intención estética (que din os rumorosos na costa verdecente?) (mensaxe).
• Función metalingüística: cando se emprega unha linguaxe para referirse á propia linguaxe (o verbo andar é regular).

Disciplinas lingüísticas

• Fonética: estuda os sons desde un punto de vista físico ou material.
• Fonoloxía: estuda os elementos fónicos atendendo ao seu valor distintivo e funcional.
• Semántica: estuda os significados dos signos lingüísticos desde o punto de vista sincrónico. Existen dous tipos de significados:
  • Denotativos: é o significado propio e específico que posúen as palabras.
  • Connotativo: é o significado que adquiren as palabras ao combinarse con outras nun contexto determinado.

Relacións semánticas

• Sinonimia: relación que se dá entre palabras que teñen o mesmo significado.
• Polisemia: unha palabra é polisémica cando ten varios significados que veñen condicionados polos diferentes contextos.
• Homonimia: dúas palabras son homónimas cando teñen o mesmo significante pero distinto significado.
• Antonimia: dous termos son antónimos cando entre os seus significados se establece unha relación de oposición.
• Hiponimia e hiperonimia: son as relacións de significado que se establecen entre os termos dun campo semántico e un termo xenérico.

Os prefixos

Son morfemas derivados que se antepoñen ao lexema para formar palabras novas, cun novo significado, pero sen alterar a categoría gramatical.

Prefixos de orixe latina

• a-, ad-: aproximación ou dirección.
• con-, com-, co-: compañía.
• circun-: arredor.
• in-, im-, i-: negación.
• sub-, su-, so-: inferioridade.
• ultra-: máis alá de.

Prefixos de orixe grega

• anti-: posición contraria.
• hiper-: posición superior.
• hipo-: posición inferior.
• macro-: tamaño superior.
• micro-: tamaño inferior.
• orto-: correcto.
• sin-, sim-: simultaneidade.
• tele-: lonxe.

Os sufixos

Son morfemas que se pospoñen ao lexema para formar palabras novas.

Sufixos alterativos

• Diminutivos: -iño, -iña.
• Aumentativos: -ón, -ona.
• Despectivos: -acho, -acha, -allo, -alla.

Sufixos derivativos

Serven para formar palabras de significados diferentes, pertencentes a categorías gramaticais distintas.

O substrato prerromano

Palabras preindoeuropeas

• car(r)-: carballo, carqueixa, carrasco.
• mor-: morote, morea, morogo, amorodo.
• Outras palabras: barranco, beira, bouza, cadavo, cavorco, coto, curuto, esquerdo, gándara, lama, mato, parra, rañar, sobaco, tobo, touza, toxo, veiga, zamarra.

Palabras indoeuropeas

• -ego: galego, lamego, brañego, chairego.
• Galicia.
• Outras palabras: cabana, cabeceiro, páramo.
• Procedencia celta: -bre (toponimia).