Liberalismoa eta Iraultza Aroa: Gakoak eta Ondorioak

Antzin Erregimena: Egitura eta Krisia

• Erregeak botere absolutua zuen, botere banaketarik gabe.
• Gizartea hiru estamentutan banatuta zegoen: noblezia eta kleroa pribilegiatuak ziren, eta herria (hirugarren estatua) eskubide gutxikoak.
• Ekonomia nekazaritzan oinarritzen zen, eta biztanleriaren gehiengoa nekazariak ziren.
• Egoera honek aldaketa eskaerak eragin zituen, askatasun eta berdintasun nahia piztuz.

Iraultza Liberalen Hasiera eta Helburuak

Antzin Erregimena aldatzeko nahiaren ondorioz, iraultza liberalak hasi ziren Europan.

• Frantziako Iraultza (1789) izan zen garrantzitsuena eta eragin handiena izan zuena.
• Matxinadak beste herrialde batzuetara ere zabaldu ziren, hala nola Espainiara, Italiara eta Alemaniara.
• Helburu nagusiak hauek ziren:
  • Konstituzioak sortzea, idatzizko legeak ezarriz.
  • Botere banaketa bermatzea, botere guztia pertsona bakar baten eskuetan ez egoteko.
  • Monarkia absolutua deuseztatzea eta ordezkatzea.

Liberalismoaren Oinarri Ideologikoak

• Askatasuna: Adierazpen, pentsamendu eta bizitza askatasuna.
• Berdintasuna: Legearen aurrean herritar guztiak berdinak izatea.
• Botere banaketa: Botere legegilea, exekutiboa eta judiziala banatuta egotea, botere kontzentrazioa ekiditeko.
• Nazionalismoa: Nazio bakoitzak bere burua gobernatzeko eskubidea duela.

Frantziako Iraultza (1789): Gertaerak eta Eragina

1789an hasi zen, eta mundu osoko aldaketa politikoetan eragin handia izan zuen.

• Arrazoiak: Gosea, pribilegioen desberdintasuna, estatuaren zorrak eta beste arrazoi sozial eta politiko batzuk.
• Iraultzaileek Luis XVI.a erregea kendu eta Errepublika ezarri zuten, herritarrek boterea hartu zuten lehen aldiz.
• Frantziako Iraultza liberalismorako lehen urrats erraldoia izan zen.

Napoleon Bonaparte: Inperioa eta Ideien Zabalpena

Frantziako Iraultzaren ondoren, Napoleon Bonaparte militarrak boterea hartu zuen.

• Inperioa sortu zuen, eta iraultzaren ideiak (askatasuna, berdintasuna eta konstituzioak) Europa osoan zehar zabaldu zituen.
• Hala ere, 1815ean Waterlooko guduan garaitua izan zen. Bere porrota gorabehera, haren kanpainek ideia liberalak hedatzen lagundu zuten.

1815-1848: Berrezarkuntza eta Iraultza Boladak

Napoleonen porrotaren eta Vienako Biltzarraren (1815) ondoren, Europako monarkia zaharrak boterera itzuli ziren.

• Hala ere, herritarrek ez zituzten askatasun eta berdintasun ideiak ahaztu, eta matxinada eta altxamendu ugari gertatu ziren.
• Herriek ez zuten Antzin Erregimena berriro ezartzea onartu, eta iraultza liberalek aurrera jarraitu zuten.

1848ko Iraultzak: Udaberri Herrien Altxamendua

1848an, iraultza bolada berri bat lehertu zen Europa osoan, "Udaberri Herrien" izenez ezaguna.

• Langileak eta klase ertainak altxa ziren, monarkia absolutuen aurka eta askatasunaren alde borrokatuz.
• Altxamendu horiek batzuetan arrakasta izan zuten, baina beste batzuetan porrot egin zuten.

Nazionalismoaren Gorakada eta Batasunak

Iraultza liberalen garaian, nazionalismoa indartu zen, herriek beren burua gobernatzeko eskubidea aldarrikatuz.

• Italiako eta Alemaniako batasun nazionalak lortu ziren.
• Inperio handiek (Austro-Hungariarra, Otomanoa) arazoak izan zituzten, barruan hainbat nazio zituztelako.

Aro Berriaren Ondorioak: Liberalismoaren Garaipena

• Antzin Erregimena pixkanaka desagertu zen, eta liberalismoa eta demokrazia nagusitu ziren.
• Monarkiak konstituzional bihurtu ziren, eta herritarrek gero eta botere gehiago eskuratu zuten.
• Ideia liberalak Europa osora eta beste kontinente batzuetara zabaldu ziren, askatasun eta berdintasun handiagoa ekarriz.

Laburpen Orokorra

• Antzin Erregimena: Erregearen botere absolutua, gizarte estamentala eta nekazaritzan oinarritutako ekonomia.
• Iraultza Liberalak: Askatasuna eta berdintasuna helburu, Frantziako Iraultza abiapuntu.
• Napoleon: Iraultzaren ideiak hedatu zituen, baina Inperioa ezarri zuen.
• Vienako Biltzarra: Monarkia zaharren berrezarkuntza.
• 1848ko Iraultzak: Langile eta klase ertainen borroka askatasunaren eta berdintasunaren alde.
• Nazionalismoa: Nazioek beren gobernua nahi zuten, Italia eta Alemaniako batasunak.
• Ondorioak: Liberalismoa eta demokraziaren zabalpena, monarkia konstituzionalen sorrera.

Definizio Garrantzitsuak

• Legearen aurreko berdintasuna: Herritar guztiak lege beraren mende egon behar dute, gizarte maila edozein dela ere.
• Eskubide indibidualak: Gizakiak berez dituen bizitzeko, aske izateko eta jabetza edukitzeko eskubideak.
• Adierazpen askatasuna: Prentsa, inprimatze, katedra eta bilera eskubideak barne hartzen ditu.
• Botere banaketa: Botere betearazlea (gobernuak gauzatua), legegilea (parlamentuak gauzatua) eta judiziala (auzitegien esku) banatuta egotea.
• Estatuaren eta Elizaren arteko bereizketa: Bi erakundeen arteko autonomia.
• Nazioaren subiranotasuna: Herriak duela gobernatzeko eskubidea, bozketa bidez.