Léxico Galego e Contexto Cultural: Termos, Lingua e Historia

Dicionario de Termos Galegos

Termos Xerais e Históricos

• Pazo: Edificio grande e luxoso que serve de residencia a unha persoa importante, ou que antigamente foi residencia dunha familia nobre.
• Seara: Terreo de cultivo en que varios veciños posúen leiras.
• Fidalguía: Carácter, condición e calidade de fidalgo.
• Fidalgo: Persoa pertencente a unha clase social que vivía das rendas das propiedades agrarias, dominante xunto co clero.
• Constitución: Lei fundamental ou conxunto de leis que determinan a forma de organización política dun estado, así como os dereitos e deberes dos seus cidadáns.
• Estatuto: Conxunto de disposicións legais que definen a situación dunha determinada colectividade.
• Escudeiro: Paxe que acompañaba un cabaleiro á guerra, lle levaba o escudo e o servía.
• Símbolo: Cousa que por unha convención representa un concepto determinado.
• Xentil: Persoa que non profesaba a relixión dos xudeus e dos primeiros cristiáns.
• Morgado, morgada: Fillo que herda os bens que se perpetúan nunha familia.
• Imperio: Organización política do estado que domina varios países ademais do propio.
• Imperialismo: Doutrina e sistema político que pretende a extensión do dominio territorial, económico, etc., dunha nación sobre outras.
• Retrinco: Cada un dos anacos que sobran dunha cousa despois de cortala, en especial dunha tea cando se vai confeccionar unha peza de roupa.
• Sentimento: Estado determinado do espírito ou do ánimo.

Termos Administrativos e Políticos

• Quórum: Número mínimo de membros presentes para que unha reunión sexa válida.
• Pleno: Reunión xeral.
• Solicitude: Escrito para pedir algo.
• Taxa: Cantidade de diñeiro que se paga por un servizo ou dereito.
• Licenza: Documento oficial que autoriza algo.
• Elector: Persoa que vota.
• Decreto: Resolución ou decisión dunha autoridade.
• Competencias: Facultade para resolver ou actuar nun determinado ámbito.
• Orzamento: Cálculo anticipado de ingresos e gastos.
• Regulamento: Conxunto de regras ou normas.
• Cámara: Asemblea lexislativa.
• Parlar: [Dúas ou máis persoas] falar amigablemente sobre calquera asunto.
• Parlamento: Asemblea dos representantes do pobo, formada por unha ou dúas cámaras, que se encarga de redactar as leis e de controlar a acción do goberno.

Termos Xurídicos

• Infracción: Transgresión, quebrantamento dunha lei.
• Procedemento: Conxunto de regras que determinan unha actuación xudicial ou administrativa.
• Parte demandante: Persoa ou persoas que piden ou demandan algo nun xuízo.
• Comparecer: Presentarse nun sitio, baixo unha orde, para realizar un acto legal.
• Vista: Actuación na que se fai relación ante un tribunal dun xuízo ou incidente, para pronunciar sentenza.
• Cédula: Escrito no que se notifica algo a un destinatario.
• Apercibir: Advertir [a alguén] de que incorreu nunha falta, dándolle a coñecer as consecuencias negativas.
• Procuradora: Persoa que, coa debida habilitación legal, representa nun xuízo criminal ou civil a cada unha das partes.
• Sancionada: Que lle foi aplicada unha sanción ou castigo.
• Audiencia: Tribunal de xustiza dun territorio.
• Independente: Que é libre, que non está suxeito a vínculos de ningún tipo, que non depende dunha persoa ou cousa.
• Imparcial: Que xulga ou actúa buscando a verdade, sen deixarse influír polas súas simpatías ou antipatías ou por intereses ou opinións alleas.
• Xustiza: Respecto e recoñecemento dos dereitos e do mérito dunha persoa.
• Equitativo, equitativa: Que dá a cadaquén o que lle pertence, que xulga ou trata aos demais de acordo cos seus méritos ou deméritos [persoa].

Termos con Múltiples Significados (Contexto Xurídico)

• Actor:
  • Persoa que executa ou realiza un acto.
  • Xurídico: O que demanda nun xuízo.
• Auto:
  • Composición dramática breve de tema bíblico ou alegórico.
  • Xurídico: Resolución xudicial motivada.
• Faltas:
  • Feito de non estar algo ou alguén no lugar onde lle corresponde ou onde se desexaría que estivese.
  • Xurídico: Acción ou dito que supón infracción da lei ou do regulamento e que implica sanción.
• Instrución:
  • Conxunto de coñecementos adquiridos, cultura xeral.
  • Xurídico: Curso que segue un proceso ou expediente que se está formando ou instruíndo.
• Pena:
  • Sentimento de dor e tristura.
  • Pedra grande.
  • Pluma.
  • Xurídico: Condena, castigo que impón a lei a quen comete un delito ou falta.

A Lingua Galega: Plurilingüismo e Normalización

Normalización Lingüística

Normalización lingüística: Conxunto de medidas adoptadas para lograr que unha lingua minorizada recupere ámbitos de uso e funcións e chegue a ser empregada con normalidade, en calquera contexto, pola comunidade de falantes que a ten como idioma propio.

Por que é máis común o multilingüismo / plurilingüismo?

Unha posible explicación pode estar no feito de que as linguas evolucionan e van **cambiando**. Moitos idiomas actuais son resultado da **evolución** de linguas antigas, como se comproba, por exemplo, no caso das linguas **románicas**, **orixinadas** a partir dun único idioma, o latín.

Linguas non oficiais nos seus territorios

As linguas que non son oficiais nos seus territorios son o **asturleonés** e o **aragonés**.

• A única lingua oficial en todo o territorio español é o castelán.
• O catalán fálase nos territorios español e francés, en Andorra e na vila de Alguer (Alghero, Sardeña, Italia).
• O Val de Arán é oficialmente **trilingüe**: aranés, catalán e castelán.

España e Francia son estados plurilingües?

España é un país **plurilingüe**, pero só o castelán ten o rango oficial do Estado; as outras linguas son **cooficiais** nos seus respectivos territorios (agás o asturleonés e o aragonés).

Francia tamén é **plurilingüe** (francés, occitano, corso, bretón, catalán, vasco, etc.), pero só é oficial unha, o francés, non tendo recoñecemento legal as outras. O francés é a lingua da **República**.

A reivindicación do uso do idioma galego

As organizacións fundadas nesta época piden o uso do galego tanto na literatura como na vida (ex. escola). A fundación da **Academia Galega** en 1906 forma parte deste movemento.

Colectivos defensores do galego desde 1916

• Irmandades da Fala (1916) → Defenderon o uso do galego en ámbitos formais e públicos.
• Grupo Nós (1920) → A partir da revista do mesmo nome, usaron o galego para a literatura de vangarda e os temas universais.
• Seminario de Estudos Galegos (1923) → Un grupo de estudantes universitarios da USC publicaron ensaios científicos, investigacións sobre o idioma e propostas **ortográficas**.

Feitos importantes a partir da II República (1931)

Fundouse o **Partido Galeguista** e reclamouse a oficialización do galego a **través** do **Estatuto de Autonomía** de 1936 (aprobado no referendo do 28 de xuño).

Títulos dunha lexislación lingüística (posiblemente o Estatuto de Autonomía ou Lei de Normalización Lingüística)

• 1º: Dos **dereitos lingüísticos**
• 2º: Do **uso oficial do galego**
• 3º: Do **uso do galego no ensino**
• 4º: Do **uso do galego nos medios de comunicación**
• 5º: Do **galego exterior**
• 6º: Da **administración autonómica e a función normalizadora**

Autores e Obras Destacadas da Literatura Galega

Vicente Risco (1884-1963)

Obra narrativa

• Do caso que lle aconteceu ó doutor Alveiros (1919)
• O lobo da xente (1925) e A trabe de ouro e a trabe de alquitrán (1925)
• Os europeos en Abrantes (1927)
• O porco de pé (1928)

Obra ensaística

• Teoría do nacionalismo galego (1920)
• "Nós, os inadaptados" (1933)
• Mitteleuropa (1934)

Ramón Otero Pedrayo (1888-1976)

Obra narrativa

Características:

• Novela longa
• Decadencia da fidalguía
• Paisaxe galega
• Referencias culturais e históricas

• Os camiños da vida (1928)
• Arredor de si (1930)
• A romaría de Xelmírez (1934)
• Devalar (1935)

Obra ensaística

• Síntese xeográfica de Galicia (1926)
• Ensaio histórico sobre a cultura galega (1939)
• Pelerinaxes (1926)
• Polos vieiros da saudade (1952)

Daniel Castelao (1886-1950)

Obra narrativa

• Un ollo de vidro (1922)
• Cousas (1926)
• Retrincos (1934)
• Os dous de sempre (1934)

Obra ensaística

• As cruces de pedra na Galiza (1930)
• As cruces de pedra na Bretaña (1950)
• Sempre en Galiza (1944)