Lehen Mundu Gerra: Kausak, Garapena eta Ondorioak

Sarrera

Lehen Mundu Gerra (1914-1918) ordura arteko gatazka beliko handiena izan zen, baliabide eta suntsipen maila ikaragarria eragin zuena.

Inperialismoa eta Gerraren Kausak

XIX. mendean, potentzia kolonialistek lehengaiak, eskulan merkea eta merkatuak lortzeko mundu osoan lurraldeak konkistatu zituzten. Gainera, herrialde independenteetan eragina eta inbertsio-aukerak bilatzeak ere tentsioak sortu zituen, eta horrek inperialismoen arteko lehia piztu zuen, gerra egiteko arrazoi nagusietako bat bihurtuz.

Gerraren Hasiera eta Aliantzak

Europan hainbat tentsio-gune zeuden XIX. mendearen bukaeran: Marokon (Frantzia eta Alemania), Bosnian (Austria eta Serbia), eta Balkanetan (1912-1913), Otomandar Inperioaren lurralde-galerengatik. 1914ko ekainaren 28an, Franz Ferdinand, Austria-Hungariako tronuko oinordekoa, Sarajevon hil zuten. Austria-Hungariak Serbiari leporatu zion hilketa, eta, Alemaniaren babesa izanik, ultimatum bat bidali zion. Serbiak erantzuna baztertu zuen, eta gatazka hasi zen Austria-Hungariaren eta Errusiaren artean. Aliantza-sistemaren ondorioz, gatazka lokala gerra global bihurtu zen, bi koaliziorekin:

Aliantza Nagusiak

• Potentzia Zentralak: Hasieran, Alemaniak eta Austria-Hungariak osatzen zituzten.
• Entente Hirukoitza: Hasieran, Frantziak, Errusiako Inperioak eta Erresuma Batuak osatzen zuten.

Gerraren Faseak

Mugimendu Gerra (1914)

Alemaniak bi fronteetan gatazkarik saihestu nahi zuen, eta 1914an Belgika zeharkatu zuen Frantzia azkar garaitzeko asmoz. Hala ere, Frantziak britainiarren laguntzarekin eutsi zion, eta Errusiak erantzun azkarra eman zuen. 1914ko udazkenetik aurrera, gatazka geldirik geratu zen.

• Alemaniarren helburua Frantzia garaitu eta Errusiara iristea zen.
• Frantziak eta Errusiak Paris salbatzea lortu zuten, eta tropa alemaniarrak ekialdera bidali zituzten.

Posizio Gerra (1915-1917)

Mendebaldean, posizio-gerra hasi zen lubaki-lerroak sortuz, non borroka odoltsuak izan ziren, hala nola Somme eta Verdun. 1915etik 1917ra, herrialde gehiago batu ziren gerrara: Potentzia Zentralen alde, Otomandar Inperioa eta Bulgaria; eta Entente Hirukoitzaren alde, Italia eta Errumania.

• Fronteak sendotu ziren.
• Egoera militar oso bortitza izan zen.
• Beste fronteetara ere joan ziren (Mediterraneora, kolonietara, etab.).

1917ko Krisia

Alemaniak itsaspeko flota erabili zuen hornigai-blokeoak saihesteko, baina 1917an, Errusiako Iraultzaren ondorioz, Errusia gerratik atera zen, eta Estatu Batuak batu ziren.

• Errusiako Iraultza gertatu zen.
• AEB gerran sartu zen.

1918ko Erasoaldia eta Gerraren Amaiera

1918an, Alemaniako egoera larria izan zen, eta azkeneko erasoaren porrotaren ondorioz, kaiserrak abdikatu zuen eta armistizioa eskatu zuen.

• Alemaniaren azken erasoa eta Aliatuen kontraerasoa gertatu ziren.

Bake-Itunak eta Gerraren Ondorioak

Versaillesko Ituna (1919)

Versaillesko Itunak Alemaniaren porrotaren baldintzak ezarri zituen:

• Alsazia eta Lorena Frantziari itzuli zitzaizkion.
• Ekialdean, Poloniari pasabide bat eman zitzaion.
• Alemaniak kolonia guztiak galdu zituen.
• Renania desmilitarizatu eta armada murriztu behar izan zuen.
• Kalte-ordainak ordaindu behar izan zituen.

Saint-Germaingo Ituna (1919)

Saint-Germaingo Itunak Austria-Hungariako Inperioaren amaiera adierazi zuen, eta Austria Alemaniarekin elkartzea debekatu zuen.

Gerraren beste ondorio batzuk

• Versaillesko Itunak Alemaniari gerra-ordainak ordaintzera kondenatu zuen.
• Alemaniaren mendekurako gogoa piztu zuen, etorkizuneko gatazketarako oinarriak ezarriz.