Latinezko Esamoldeak eta Esanahiak: Glosarioa

A posteriori

Geroagoko ikuspegitik edo geroago konturatuta.

• A posteriori, konturatu nintzen hartutako erabakiak ez zirela egokienak izan.

A priori

Aurretik jakinda edo aurrez pentsatuta.

• A priori, erabakia zuzena dirudi, baina aukera guztiak kontuan hartu behar dira.

Ab illo tempore

Garai hartatik bertatik edo aspaldiko garaietatik hona.

• Ab illo tempore, gure familiako tradizioek eginkizun handia izan dute ospakizunetan.

Ad kalendas Graecas

Egun iritsiko ez den zerbait (greziar egutegian kalendak ez zirelako existitzen).

• Proiektua amaituko zuela esan zuen, baina bere erritmoarekin, ad kalendas Graecas izango da.

Agenda

Egutegia edo zereginen zerrenda.

• Beti eramaten dut nire agenda, ez ahazteko hitzorduak eta eginbehar garrantzitsuak.

Alea iacta est

Zozketa egina da edo erabakia hartu da eta atzera bueltarik ez dago.

• Hiri batera bizitzera joatea erabaki nuenean, “alea iacta est” esan nuen.

Alma mater

Hezkuntza jaso den unibertsitatea edo eskola; ama elikatzalea.

• Bihotzean daramat nire alma mater, bertan egin bainituen adiskidetasunak eta ikasketak.

Animus in consulendo liber

Iritzia ematerakoan askatasunez aritzeko espiritua.

• Lider on batek animus in consulendo liber izan behar du: askatasunez erabakiak hartzeko gaitasuna.

Ante meridiem (a.m.) / Post meridiem (p.m.)

Goizeko ordua / Arratsaldeko ordua.

• Medikuak 10:00etan (a.m.) hartu ninduen, eta 16:00etan (p.m.) itzuli behar izan nuen emaitzak jasotzera.

Captatio benevolentiae

Publikoaren onespena lortzeko sarrera adiskidetsua.

• Hitzaldia captatio benevolentiae batekin hasi zuen, entzuleak goraipatuz.

Casus belli

Gerraren justifikazioa edo arrazoi nagusia.

• Itsasontziaren erasoa casus belli gisa hartu zuten kaltetutako herrialdean.

Confer (cf., cfr.)

Ikusi / kontsultatu (beste leku bat).

• Teoria horri buruzko xehetasun gehiago nahi izanez gero, confer 34. orrialdeko oin-oharrak.

Contradictio in terminis

Terminoen arteko kontraesan garbia.

• “Izotz beroa” esatea contradictio in terminis da.

Corrigenda

Zuzendu beharreko akatsak edo oharrak.

• Argitaratutako edizio berrian, irakurleek adierazitako corrigenda guztiak sartu ziren.

Cum laude

Ohorezko aipamenez.

• María cum laude graduatu zen bere ahaleginagatik.

Curriculum vitae

Bizitza laburpena; prestakuntza eta esperientzia profesionalaren zerrenda.

• Lanak eskaintzeko curriculum vitae eguneratua bidali behar da.

Deficit / Superavit

Defizita / Superabita (aurrekontuetan).

• Urte askoren ondoren deficit-a izan eta gero, superavit txiki bat lortu da.

Desideratum

Gogoko helburua edo ametsa.

• Munduko bakea desideratum bat da oraindik.

Do ut des

Zerbait ematen dut, zuk ere zerbait emateko.

• Aliatuen arteko harremana do ut des printzipioan oinarritzen da.

In albis

Zerbait ulertu gabe / zur eta lur geratzea.

• Poemaren esanahia galdetu nionean, in albis utzi ninduen.

Ipso facto

Berehala eta zuzenean; horren ondorioz.

• Kontratua sinatzen duzunean, ipso facto bihurtzen zara proiektuaren arduradun.

Iunior / Senior

Junior (gazteagoa edo hasiberria) / Senior (zaharragoa edo esperientziaduna).

• Enpresan, langileak iunior edo senior gisa sailkatzen dituzte.

Panem et circenses

Herria asebetetzeko janaria eta ikuskizunak ematea (kritika moduan).

• Politikari batzuek panem et circenses eskaintzen dituzte, arazo nagusiak estaltzeko.

Per capita

Pertsonako batez besteko datua.

• Per capita diru-sarrera hazi da, baina berdintasunik ez da lortu.

Placebo

Benetako botikarik ez duen substantzia, efektu psikologikoa duena.

• Saiakuntzan, batzuk benetako botika jaso zuten eta besteek placebo bat.

Primum vivere, deinde philosophari

Lehenik bizirauteko beharrezkoa dena, gero filosofiak eta hausnarketak.

• Primum vivere, deinde philosophari: lehenik arazo ekonomikoak konpondu, eta gero bizitzaz hausnartu.

Prosit

Topa egiteko esapidea: "Zure osasunagatik!"

• Kopa altxatu genuen eta elkarri begiratuz esan genuen: “Prosit!”

Sui generis

Berezia, bakarra, bere modukoa.

• Bere janzteko modua erabat sui generis da, inork ez du horrelakorik eramaten.

Statu quo

Egoera dagoen bezala mantentzea, aldaketarik gabe.

• Ez dut aldaketa handirik nahi, hobe da statu quo mantentzea.

Ab uno disce omnes

Batek erakusten du beste guztiak nolakoak diren.

• Politikari bat ustela bada, ab uno disce omnes, beste batzuk ere hala izan daitezke.

Ad augusta per angusta

Gauza handietara iristeko bide estuak eta zailak gainditu behar dira.

• Azterketa gainditu nuen hilabeteetako lan gogorraren ostean, ad augusta per angusta.

Age quod agis

Zure egiten ari zarena kontzentrazioz egin.

• Ez galdu arreta: age quod agis eta bukatu lana ondo.

Amicus Plato, sed magis amica veritas

Platon lagun dugu, baina egia gehiago.

• Irakaslea miresten dut, baina oker dagoenean esan behar da: amicus Plato, sed magis amica veritas.

Bis dat qui cito dat

Azkar emateak balio bikoitza du.

• Dirua premian nengoenean eman zidaten; bis dat qui cito dat.

Cedant arma togae

Gerrak amore eman diezaiola zuzenbideari edo politikari.

• Herri modernoetan, cedant arma togae: diplomazia indarkeriaren gainetik.

Corruptio optimi pessima

Hoberena usteltzen denean, hori da okerrena.

• Lider onak usteltzen direnean, kaltea handiagoa da: corruptio optimi pessima.

Cuique suum

Bakoitzari berea dagokiona.

• Ez naiz besteen arazoetan sartzen: cuique suum.

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare

Edozein pertsonak egin dezake akats bat, baina bakarrik ergela tematuko da bertan.

• Akatsak barkatu daitezke, baina berriz egitea ez: cuiusvis hominis est errare...

Damnatio memoriae

Historiatik ezabatzea; izen ona ezabatzea.

• Eskandaluaren ondoren, haren izena ez zen berriro aipatua: damnatio memoriae.

Ducunt volentem fata, nolentem trahunt

Patua prest dagoena gidatzen du, uko egiten diona arrastaka eramaten du.

• Hobe da bizitzari aurre egitea: ducunt volentem fata, nolentem trahunt.

Parturient montes, nascetur ridiculus mus

Itxaropen handiak eta emaitza barregarria.

• Aldaketa erraldoiak agindu zituzten, baina ezer aldatu ez: parturient montes, nascetur ridiculus mus.

Possunt quia posse videntur

Gai dira, beren burua gai ikusten dutelako.

• Taldea arrakastatsua izan zen, possunt quia posse videntur.

Post tenebras spero lucem

Iluntasunaren ondoren, itxaropena argiari.

• Denbora zaila izan da, baina post tenebras spero lucem: laster dena hobeto joango da.

Quot homines, tot sententiae

Zenbat buru, hainbat iritzi.

• Ezinezkoa da guztiei gustatzea: quot homines, tot sententiae.

Si vis amari, ama

Maitatua izan nahi baduzu, maita besteak.

• Harremanak hobetzeko, si vis amari, ama.

Similia similibus curantur

Antzekoa antzekoarekin sendatzen da.

• Homeopatiak printzipio horretan oinarritzen da: similia similibus curantur.

Sutor, ne ultra crepidam

Ez esan aditu ez zaren arloetan.

• Ez duzu arkitekturaz hitz egin behar, ez baitzara arkitektoa: sutor, ne ultra crepidam.

Tempora mutantur et nos mutamur in illis

Denborak aldatzen dira, eta gu haiekin batera.

• Lehen teknologiari uko egiten nion, baina orain erabiltzen dut: tempora mutantur et nos mutamur in illis.

Timeo Danaos et dona ferentes

Etsaiak opariak ekartzen dituenean, adi ibili.

• Lagun zahar hark bat-batean laguntza eskaini zidan: timeo Danaos et dona ferentes.

Una salus victis, nullam sperare salutem

Galtzaileek ez dute beste aukerarik: salbazioa ez da espero.

• Lehiaketa honetan galtzen baduzu, ez da bigarren txandarik: una salus victis, nullam sperare salutem.