Latinezko esaera juridikoak

A

Ab uno disce omnes:

Batengatik, besteak ezagutu. Honekin esaten dena da, bat ezagututa ingurukoak nolakoak diren jakin dezakegula.

Ad augusta per angusta:

Gauza handietara bide estuetatik heldu behar da.

Age quod agis:

Egin egiten duzuna edo egiten duzunari arreta jarri.

Amicus Plato, sed magis amica veritas:

Pertsonen leialtasuna baino garrantzitsuagoa da egia. Pertsona leialak gezurra esan dezake baina egiak beti esango du egia.

Ad impossibilia nemo tenetur:

Inork ezin du ezinezkoa den gauza bat egin.

Adhuc sub iudice lis est:

Arazoa konpontzear dago oraindik.

Ab intestato:

Hiltzerakoan testamenturik uzten ez duena.

B

Bis dat qui cito dat:

Pertsona eskuzabal bat beti laguntzeko prest dagoena da azkar ematen duena.

C

Cedant arma togae:

"Jaitsi armak togen aurrean", baina gaztelaniaz "cedan las artes de la guerra a las de la paz" moduan da ezaguna.

Contra iuris civilis regulas pacta conventa non habentur:

Ez dira onargarriak eskubide zibilaren aurkako itunak.

Corruptio optimi pessima:

Onenen ustelkeria, okerrena [da].

Cuique suum:

Bakoitzari berea edo bakoitzari merezi duena.

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare:

Edozeinek huts egin dezake, baina soilik ergelak akatsari eusten dio.

Cui prodest?:

Kasu baten autoritatea adierazteko erabiltzen da.

Cessante ratione legis, cessat lex:

Legea bertan behera uzten denean, legea eten egingo da.

Cogitationis poenam nemo patitur:

Inor ezin da zigortua izan pentsatzen duenagatik.

Consuetudo pro lege servatur:

Ohiturak, legearen aurrean gordeak dira.

D

Damnatio memoriae:

Hildako baten ohorea zapuzteko, pertsona horren arrastoa bizitza publikotik ezabatzea.

Ducunt volentem fata, nolentem trahunt:

Patuak nahi duen hura gidatzen du, eta aurka egiten duen hura arrastan eramaten du.

Dura lex sed lex:

Legea gogorra da baina legea izaten jarraitzen du.

Da mihi factum et dabo tibi ius:

Eman gertakizunak eta nik eskubidea (legea) emango dizut.

E

Excusatio non petita, accusatio manifesta:

Krimen bat egin ez duela esaten duenean norbaitek inork berari galdetu gabe, bere burua salatzen du.

Exequatur:

Arazo gabe.

F

Facta non praesumuntur, sed probantur:

Norbaitek zerbait egin duela uste dugunean, salatu dezakegu baina frogarik gabe ezin gaitezke erabat ziur egon.

I

Ibi potest valere populus, ubi leges valent:

Herri bateko indarra bere legeen indarraren baitan dago.

In dubio pro reo:

Zalantzan, akusatuaren alde.

Ignorantia legis neminem excusat:

Ezjakintasunak ez dizu legeen erantzunkizunetatik salbuesten.

L

Ludex damnatur cum nocens absolvitur:

Epailea erosten dutenean edo epaile berak bere interes pertsonalak aurretik jartzen dituenean.

Legum omnes servi sumus, ut liberi esse possimus:

Legeen esklaboak gara askeak izateko.

Libertas est potestas faciendi id quod facere iure licet:

Legeak debekatzen ez duena baimenduta dagoela adierazteko erabiltzen da.

N

Nemo esse iudex in sua causa potest:

Epaile batek ezin duela interes propioei erreparatuz kasurik epaitu, hirugarren pertsona inpartzial batek bezala jokatu behar du.

Nemo inauditis condemnetur:

Ez dadila inor epaitu entzuna izan gabe.

O

Optima est lex quae minimum relinquit arbitrio iudicis; optimus iudex, qui minimum sibi:

Lege onena, epaileari subjetiboki aukeratzen gutxien uzten diona da; epaile hoberena, subjetibitatea mugatzen duena da.

P

Parturient montes, nascetur ridiculus mus:

Ikaragarri ontzat iragarri den zerbait oso gaizki ateratzen denean.

Possunt quia posse videntur:

Nahi izatea ahal izatea da.

Post tenebras spero lucem:

Momentu txarren ondoren onak datoz.

Q

Quot homines tot sententiae:

Zenbat buru hainbat aburu.

Qui iure suo utitur neminem laedit:

Ez du inor kaltetzen bere eskubideak bermatzen dituenak.

R

Referendum:

Estatuarentzat lege baten boto popularra.

S

Si vis amari, ama:

Maitatu nahi baduzu, maitatu.

Similia similibus curantur:

Antzekoa parekoarekin sendatu egiten da.

Sutor, ne ultra crepidam:

Zapatariak ezin du sandalietatik haratago epaitu.

T

Tempora mutantur et nos mutamur in illis:

Denbora aldatzen ari da eta gu harekin aldatzen ari gara.

Timeo Danaos et dona ferentes:

Beldurra Danaoei eta opariei.

U

Una salus victis, nullam sperare salutem:

Garaituen segurtasun bakarra salbazioa itxoitea da.