Latindar Esamoldeak eta Erromatar Inperioaren Historia

Latindar Esamoldeak (P-V)

Panem et circenses

Ogia eta zirkuko jokoak. Poeta batek erromatarrak kritikatzen zituen hitz hauekin: jendeak arazoak beren burutik baztertu nahian zebiltzan.

Pater familias

Familia burua.

Patria mea totus mundus est

Mundu guztia nire aberria da.

Peccata minuta

Akats txikiak, garrantzirik gabekoak.

Per capita

Pertsona bakoitzeko.

Per se

Berez, norberak egina.

Persona non grata

Atsegina edo gustukoa ez den pertsona bat.

Plus

Gehiago.

Podium

Plataforma edo oholtza.

Post data (P.D.)

Eskutitzetan sinatu ondoren idazten dena.

Post meridiem (p.m.)

Eguerdi ondoren.

Prima facie

Lehenbiziko ikustaldiaz, lehen begiratuan.

Prima non datur et ultima dispensatur

Lehenengoa ez da ematen eta azkenekoa barkatzen da (klaseko esamoldea).

Primus error veniam meretur

Lehenengo akatsak barkamena merezi du.

Primus me circumdedisti

Nire inguruan buelta guztia eman zuen lehenengoa izan zinen.

Pro domo sua

Norbere etxearen alde.

Pro forma

Itxura gordetzeko.

Quae est domestica sede iucundior?

Ba al dago bakoitzaren etxea baino leku gozoagorik? (Home sweet home).

Quid pro quo

Zerbait zerbaiten truke.

Quod natura non dat, Salmantica non praestat

Naturak ematen ez duena, Salamancako Unibertsitateak ezin du eskaini.

Quod tibi non vis alteri non facias

Zuretzat nahi ez duzuna, ez egin besteari.

Quorum

Gutxieneko kopurua bozketa bat baliagarria izateko.

Quousque tandem…?

Noiz arte…? Galdera erretoriko bat.

Requiem

Bakea, atsedena.

Requiescat in pace (R.I.P.)

Goian bego.

Res iudicata pro veritate habetur

Epaitutakoa egiazkotzat hartzen da.

Res, non verba

Ekintzak, ez hitzak (gehiago egin eta gutxiago hitz egin).

Res nullius

Inorrena edo edozeinena, denona.

S.P.Q.R. (Senatus Populusque Romanus)

Erromatar Senatu eta Herria, lehen Erromatar Inperioaren ezaugarria eta gaur egun Erromako udalekoa.

Sancta sanctorum

Lekurik sakratuena, bereziena.

Sensu lato

Zentzu edo esanahi zabalean.

Sensu stricto

Zentzu edo esanahi zehatzean.

Si vis pacem, para bellum

Bakea nahi baduzu, prestatu gerra.

Si vis scire, doce

Ikasi nahi baduzu, irakatsi.

Sic

Horrela.

Sigla

Laburdurak.

Sine die

Eguna zehaztu gabe, datarik gabe.

Sine nobilitate (snob)

Nobleziarik gabe, arrunta.

Solarium

Terraza non eguzkiak bete-betean jotzen duen; eguzkia hartzeko leku aproposa.

Statu quo

Gauzak dauden-daudenean, dagoen bezala.

Status

Egoera.

Sui generis

Bere erara, berezia, bitxia.

Superavit

Soberan dagoena.

Tarda fugit pigris, velox operantibus hora

Ezer egiten ez dutenentzat denbora motela da; lan egiten dutenei berriz, azkar pasatzen zaie.

Tempus fugit irreparabile

Denborak berreskuraezin alde egiten du.

Totum revolutum

Nahaste-borrastea.

Ubi sunt

Non daude? Topikoa.

Ubi amatur, non laboratur, et si laboratur labor ipse amatur

Maite baduzu ez zaizu batere kostatzen, eta kosta bazaizu eginbeharra bera ere maite duzu. Hau da, maitekiro eta gustura egiten duguna erosoago egiten dugu.

Ultimatum

Azkeneko abisua.

Urbi et Orbi

Hiriari eta mundu guztiari zuzendua.

Usque ad mortem

Heriotza arte, hil arte.

Uti, non abuti

Erabili baina ez abusatu.

Vade mecum

Etor zaitez nirekin.

Vade retro

Zoaz atzera! Zerbait ez onartzean esaten dena.

Vae victis!

Gaixoak garaitutakoak!

Vale!

Agur! Bejondeizula!

Veni, vidi, vici

Etorri, ikusi, garaitu egin nuen.

Verba docent (movent), exempla trahunt

Hitzek irakasten (hunkitzen) dute, adibideek berriz, erakartzen dute.

Verba volant, scripta manent

Haizeak hitzak eramaten ditu, idatziek berriz, ez dute alde egiten.

Verbi gratia

Adibidez, esate baterako.

Versus (vs.)

Bi taldeen arteko lehiaketa adierazteko erabiltzen da.

Viceversa

Alderantziz.

Vide supra (v.s.)

Begira ezazu aurrerago / gorago.

Vis comica

Barre eragiteko erraztasuna edo ahalmena.

Vis legibus inimica

Indarkeria legeen etsai.

Erromatar Inperioaren Historia: Galdera-Erantzunak

Inperioaren Garaiak eta Dinastiak

• Noiztik noiz arte iraun zuen Mendebaldeko Erromatar Inperioak? K.a. 27tik K.o. 476ra.
• Erromatar Inperioa zenbat garaitan dago banatuta? Bi garai nagusitan.
• Zeintzuk dira garai horien izenak? Goi-Inperioa eta Behe-Inperioa.
• Noiztik noiz arte iraun zuen Printzipatuak edo Goi-Inperioak? K.a. 27tik K.o. 192ra.
• Noiztik noiz arte iraun zuen Behe-Inperioak? K.o. 193tik K.o. 476 arte.
• Zein da Behe-Inperioa adierazteko beste izena? Dominatua.
• Noiz hasten da Dominatuaren garaia eta noiz arte irauten du? K.o. 284tik K.o. 476ra.
• Zenbatu kronologikoki Goi-Inperioko dinastiak: Julio-Klaudiar dinastia, Flaviar dinastia, Nerva-Antoniar dinastia eta Severiar dinastia.

Enperadoreak eta Gertaera Nagusiak

• Zenbatu kronologikoki Julio-Klaudiar dinastiako enperadoreak: Augusto, Tiberio, Kaligula, Klaudio, Neron.
• Zein enperadorek utzi zien inperioa bere semeei? Vespasianok.
• Noren agintaldian eraiki zen Koliseoa? Vespasianoren agintaldian.
• Zein dinastiarekin hasi zen enperadoreen adopzioa? Nerva-Antoniar dinastiarekin.
• Zehaztu zeintzuk izan ziren bost enperadore onenak: Nerva, Trajano, Hadriano, Antonino Pio eta Marko Aurelio.
• Zein enperadorerekin lortu zuen Erromatar Inperioak zabalera handiena? Trajano enperadorearekin.
• Zein enperadore izan ziren hispaniarrak? Trajano eta Hadriano.
• Enperadore bati “filosofo” esaten zioten. Nori? Marko Aureliori.
• Nola zuen izena Marko Aurelio enperadorearen semeak, hurrengo enperadorea izan zenak? Komodo.
• Zein enperadorearen heriotzarekin gertatu zen bigarren anarkia militarra? Komodoren heriotzarekin.
• Lehenengo anarkia militarraren urtea: K.o. 68-69.
• Noiz hasi zen Behe-Inperioa? K.o. 193. urtean kokatzen da, Severiar dinastiarekin.
• Zer lortu zen K.o. 212. urtean? Erromatar Inperioko gizonezko guztiei hiritartasuna eman zitzaien.
• Zein enperadorek hiritartasun orokorra ezarri zuen? Karakala enperadoreak.

Kristautasuna eta Inperioaren Amaiera

• Nork ezarri zuen tetrarkia? Dioklezianok, K.o. 293. urtean.
• Zer da labaroa? Kristau ikur bat da, Kristoren monograma daramana (X eta P letrak), K.o. IV. mendeko erromatar armadetan erabilia. Konstantino hasi zen erabiltzen.
• Nork ezarri zuen erlijio-kultuaren askatasuna? Konstantino Handiak.
• Zein urtetan utzi ziren bertan behera kristauen aurkako jazarpenak? K.o. 313. urtean.
• Zein urtetan sinatu zen Milango Ediktua? K.o. 313. urtean.
• Nork sinatu zuten Milango Ediktua? Konstantinok eta Liziniok.
• Milvio Zubiko Borrokan nork borrokatu zuen noren aurka? Konstantinok Maxentzioren aurka.
• Zer lortu nahi zuen Juliano “Apostata” enperadoreak? Kristautasunaren ondoren erlijio paganoak berpiztu.
• Zer ezarri zuen Teodosio Handia enperadoreak? Kristautasuna erlijio ofizial bihurtu zuen.
• Zein izan zen azken erromatar enperadorea? Romulo Augustulo.
• Zein urtetan kokatzen da Erdi Aroaren hasiera? K.o. 476an, Erromatar Inperioaren amaieraren ondoren.
• Zein urtetan gertatu zen Otomandarren garaipena Ekialdeko Erromatar Inperioan? K.o. 1453an.
• Zein izen zuen Konstantinopla hiriak Konstantino izena aldatu aurretik? Bizantzio.

Lotura Ariketa

• Inperio osoko biztanleei hiritartasuna eman zien: Karakala.
• Hispaniako Italica hirian jaio zen: Trajano.
• Flaviar dinastiako lehenengo enperadorea: Vespasiano.
• Seneka bere maisuaren heriotza agindu zuen: Neron.
• Estoizismoaren jarraitzailea izanik, enperadore filosofo deitua izan zen: Marko Aurelio.
• Erlijio kristaua Estatuko ofiziala bihurtu zuen: Teodosio Handia.
• Milango Ediktua aldarrikatu zuen: Konstantino Handia.
• Tetrarkia ezarri zuen gobernu-sistema gisa: Diokleziano.
• Boterea galdu zuen Odoakroren alde: Romulo Augustulo.
• Gerra zibilen ondoren Erroma apaindu zuen: Augusto (Oktavio).
• Zein enperadore saiatu zen kultu paganoak zaharberritzen? Juliano Apostata.

Datu Gehigarriak

• Odoakroren garaipenak Erdi Aroari hasiera eman zion. Zein herritakoa zen?
  1. Britaniarra
  2. Ostrogodoa
  3. Bandaloa
  4. Alanoa
• Nola zuen izena Neronen amak, Klaudioren bigarren emaztea zenak? Agripina Gaztea.