Lan-kontratuak: aldaketak, eteteak, amaiera eta Gizarte Segurantza

Lan-kontratuen aldaketa

Mugikortasun funtzionala

Langileak betetzen dituen zereginak aldatzen dira. Lanbide-talde berean, beste lanbide-talde batera edo ezohiko batera alda daiteke.

Mugikortasun geografikoa

Langilearen lantokia aldatzen da. Ohiko egoitzaz aldatu beharko da, eta arrazoiak beharrezkoak eta justifikatuak egon behar dute.

Funtsezko aldaketa

Lan-kontratuan agertzen diren bestelako baldintzak aldatzen direnean, 15 egun lehenago jakinarazi behar da. Arrazoi objektiboak (konpetentzia, ekonomia, teknika, antolakuntza edo produkzioa) BETI JUSTIFIKATUTA egon behar dute. Hiru aukera daude:

• Aldaketa onartzea.
• Kontratua suntsitzea: urte bakoitzeko 20 eguneko kalte-ordaina, gehienez 9 hilabetekoa.
• Kontratua uztea eskatzea.

Errekurtsoa epaitegian onartzen bada, langilea lehengo baldintzetara itzuliko da.

Lan-kontratuen etetea

Arrazoi batzuengatik epe batez lana uztea dakar, kobratzeari uztea barne. Etetea amaitzean, lanera itzultzeko eskubidea dago. Arrazoiak:

• Amatasuna, aitatasuna, adopzioa.
• Haurdunaldiko arriskua, edoskitze-prozesua.
• Exzedentzia.
• Arrazoi objektiboak.

Amatasuna: 16 aste (biak bata besteari utzi ezin diotena).

Adopzioa: 6 urtetik beherakoentzat edo desgaitasunen bat dutenentzat, 16 astekoa.

Haurdunaldia: Arriskua desagerrarazten saiatu, lanpostuz aldatu eta, azkenik, kontratua eten.

Exzedentzia:

• Kargu publiko bat betetzeko: lanpostua gorde, antzinatasunean sartu.
• Seme-alabak zaintzeko: 3 urtetik beherakoak. Lehenengo urtean lanpostu bera gordetzen da, eta 2. eta 3. urteetan, kategoria berekoa; antzinatasunean sartzen da.
• Familia zaintzeko: 2. gradurainoko istripu edo gaixotasun larria duten senideak zaintzeko. Gehienez 2 urte, lehenengo urtean lanpostu bera gordetzen da.
• Borondatezkoa: Justifikaziorik gabe. Urtebeteko antzinatasuna, gutxienez, eta 4 hilabetetik 5 urtera bitartekoa izan daiteke.

Lan-kontratuaren amaiera

Arrazoiak:

• Borondatez: dimisioa, lanpostua uztea, enpresaren ez-betetze larria edo genero-indarkeria.
• Kaleratzea: diziplinazko kaleratzea, arrazoi objektiboak, kaleratze kolektiboa edo ezinbesteko kaleratzea.

Dimisioa: 15 egun lehenago jakinarazi behar da, eta ez da ezer ordaindu behar.

Lanpostua uztea (abandonua): Abisurik gabe lanpostua uztea; ez da ezer ordaindu behar.

Ez-betetze larriak: Soldata ez ordaintzea edo atzerapenak izatea. Demanda jarri eta arrazoia ematen bada, urte bakoitzeko 33 eguneko kalte-ordaina dagokio langileari (epaiketa bitartean lanera joaten jarraitu behar du).

Genero-indarkeria: Langabezia-saria kobratzeko eskubidea eta idatziz abisatu behar da.

Diziplinazko kaleratzea: Erabakia idatziz jakinarazi behar da, eta ez da kalte-ordainik ordaindu behar.

Arrazoi objektiboak: 15 egun lehenago idatziz jakinarazi behar da, eta 20 eguneko kalte-ordaina dagokio langileari.

Kaleratzearen aurkako erreklamazioa

Langilea kaleratzearekin ados ez badago, 20 laneguneko epea du demanda jartzeko. Adiskidetze-prozesua eskatzean, denbora eten egiten da. Prozesu horretan, langilea, enpresaburua eta arbitro bat elkartzen dira.

• Akordioa lortzen bada: Bete beharrekoa da, eta ezin da epaitegira joan.
• Akordiorik ez bada: Demanda jarri eta epaitegira joango da auzia.

Enpresaburua agertzen ez bada, ados ez dagoela ulertzen da, eta demanda jarriko da. Langilea ez bada agertzen, ezingo du gerora demandarik jarri. Argudioak eman ondoren, epaiak honakoa izan daiteke:

• Bidezkoa: Enpresaburuaren argudioak frogatzen badira.
• Bidegabea: Argudioak frogatu gabe geratzen badira, edo forma-akatsak badaude. Kasu horretan, langilea berriz hartu beharko da, edo 33 eguneko kalte-ordaina eman.

Gizarte Segurantza eta langabezia

Ongizate-estatuaren zutabe nagusietako bat da Gizarte Segurantza. Bi maila bereizten dira:

• Kontribuzio-maila: Kotizazio altua duten langileentzat.
• Asistentzia-maila: Kotizazio baxua dutenentzat.

Erregimen bereziak: Autonomoak, nekazaritzako langileak, itsasoko langileak, funtzionarioak. Kooperatibako langileek erabakitzen dute zein erregimenetan egon.

Nola kudeatzen da Gizarte Segurantza? Erakunde publikoek kudeatzen dute:

• Gizarte Segurantzako Institutu Nazionala (GSIN): Prestazio ekonomikoez arduratzen da.
• Diruzaintza Nagusia: Baliabideak kudeatzen ditu.
• Enplegu Zerbitzu Publikoa: Langabezia, lan-merkatua eta kontratuak kudeatzen ditu.

Enpresak Gizarte Segurantzarekiko dituen betebeharrak:

• Langileak Gizarte Segurantzan afiliatzea.
• Langileen alta eta baja ematea.
• Kotizazioak Diruzaintza Nagusian sartzea.

Kotizazioak

• Ordaindutakoaren arabera ez direnak: Asistentzia sanitarioa, erretiro-pentsioa.
• Ordaindutakoaren araberakoak: Aldi baterako ezintasuna, amatasuna, adopzioa.

Aldi baterako ezintasuna: Gaixotasun arrunta bada, 180 egun kotizatuta eduki behar dira, eta gehienez 12 hilabetez kobra daiteke. Gaixotasun arrunta bada, lehenengo 15 egunetan enpresak ordaintzen du, eta gainerakoa Gizarte Segurantzak. Gaixotasun profesionala bada, enpresak ordaintzen du dena.

Ezintasun iraunkorra

Langile batek lan-gaitasunak murriztuta edukitzea edo lanerako gaitasuna galtzea da. 65 urtetik behera, afiliatuta eta altan egon behar da.

• Partziala: Errendimendua % 33 jaitsi bada, baina lanbideko beste zeregin batzuk egin ditzake.
• Osoa: Lanbideko zereginak ezin ditu egin, baina beste lanpostu batera alda daiteke.
• Absolutua: Inolako lanik ezin du egin, eta oinarri arautzailearen % 100 kobratzen du.
• Balio-ezintasun handia: Bizitzeko arazoak ditu, eta laguntza behar du. Horrek % 45eko pentsio-gehigarria dakar.

Alarguntza-pentsioa: Hildako langilearen mendeko pertsonek jasotzen dute, ezkontideak barne.

Zurztasun-pentsioa: 21 urtetik beherakoentzat, edo 25 urtera arte, langabezian badaude edo soldata minimoa baino gutxiago irabazten badute.