4.SEIURTEKO DEMOKRATIKOAREN GARAIAN //1868ko iraultzak, demokratak gobernura iritsi zirenean, Iaikotasuna eta antiklerikalismoa ekarri zituen, estatu laikoa ezarriz. Euskal Herrian. Bertako herritarren sentimendu erlijioso sakonaren aurkako atentatu gisa hartu zen ekintza hori. Gainera, beldur ziren demokratak foruei buruz izango zuten jarraibidea, desberdintasunen kontrakoak baitziren.//4.1. BIGARREN GERRA KARLISTA (1872-1876) (euskal lurraldeetan) (hirugarrena Espainian)//4.1.1. Gerraren arrazoiak: Katolizísmoaren defentsa izan zen, hain zuzen ere, izaera tradizionalista zuen alderdi karlistaren sendotzea eta Bi-arren Gerra Karlistaren hasiera -hirugarrena batzuen ustez
talde pribilegiatu foruzaleak karlismora eta tradizionalismora hurbiltzen joan ziren Seiurteko Demokratikoaren jarrera garatu zen neurrian. Honek jar baitzezakeen talde hauek lurralde euskaldunetan zuten autoritatea. Gainera, erre-erik ez e-oteak edo tarte txikian Amadeo Savoiakoa egoteak (errege kanpotarra) argudioak eman zizkien karlistei altxamendu armatu baten bidez euren hautagai Karlos VII.A (Karlos Maria Isidroren biloba) tronuan ezartzeko. Karlistek prentsan ela Elizak pulpituetan eta aitorlekuetan eg'ndako grogaganda Mari esker‘ Euskal Herriko biztanleriaren zati handi bat (beheeta erdí-mailako nekazariak, hirietako langile batzuk eta aberats eta lur-jabe handiak) liberalismoa katolizusmoaren eta foruen aurka zegoela pentsatzen hasi zen. Euren ustez, Karlos VII.aren monarkiaren berrezarpenak gizarte tradizionalaren oinarriak (katolizismoa ela foruak) eta ordena mantentzeko aukera eskainiko zuen. Beraz, Euskal Herrian nagusi izan zen katolizismoa eta foruen pribilejioak mantentzeko aukera hori.//4.1.2. Gerraren garagena Bigarren gerra karlista 1872ko a-irilean hasi zen Karlos VII.Ak Espainiako koroa eskuratzeko zuen eskubidea aldarrikatu zuenean. Euskal Herrian partida karlistek, hainbat porrot izan ondoren, tregoa labur bat sinatu zen Zornotzan. Bertan Serrano jeneralak amnistia emateko konpromisoa hartu zuen Euskal Herriko karlistek armak uztearen ordez. Hala ere. Handik gutxira karlistek gerrari ekin zioten berriro.//1873ko urtarrilean. Karlistek Hego Euskal Herriko lau lurraldeetan eta Katalunian erasoa hasi zuten gerrillen taktikaren bidez eta trenbideak, telegrafoak". Saboteatu zituzten. Euskal lurraldeak karlisten menpe geratu ziren, hiriburuak izan ezik. Urte berean. Espainiako Gorteek Errepublika aldarrikatu zuten. Karlos VII.Aren aldekoei bultzada ideologikoa emanez Espainian errege ez egoteagatik; eta maiatzetik azarora, karlistek armada errepublikarra menderatu zuten hainbat batailetan.//Baina oraingoan ere karlistek ezin izan zituzten hiriburuak hartu eta hauek liberalen menpe jarraitu zuten.//Borroka militarrek 1876 arte iraun zuten; hala ere. Alfontso XII.A agertu zenean politikan. Liberal foruzale kontserbadore askok utzi egin zioten Karlos VII.Aren alde egiteari, eta azkenean, 1876ko otsailean Lizarra erori ondoren. Liberalek behin betiko garaipena lortu zuten eta Karlos VII.Ak Frantziara ihes egin behar izan zuen.//Karlistek gerra galdu ondoren. Canovas del Castilloren gobernuak foruak oñzialki abolitu zituen 1876an. Euskal Herriko historian etapa berri bati hasiera emanez.///
5. ALFONSO Xll.AREN GARAIAN//5.1. FORUEN DEUSEZTAPENA ETA KONTZERTU EKONOMIKOA://5.1.1. Foruen deuseztagena Esan dugunez, Alfontso XII.Aren aldeko armada liberalak Karios VII.Aren armada karlista mederatzea lortu zuen. Karlisten porrotaren ondorio zuzena foruen abolizio formala izan zen: Espainiako Gorteek. Cánovas del Castilloren gobernuburu zela, euskal foruak deuseztatu zituzten behin-betiko. Horretarako 1876ko uztailaren 21eko Legea ezarri zen eta. Horren bidez, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa gai ñskal eta militarretan estatuko gainerako probintziekin parekatu ziren. Legeak ere, gobernuaren esku usten zuen sistema foralaren egokitzeko behar ziren erreformak ezartzeko ahalmena. Neurri hauen kontrako erresistentzia Batzarren eta Foru-Diputazioen eskutik heldu zen, ez obeditze Zibilera helduz. Hurrengo urtean gobernuak erakunde bi horiek baliogabetu zituen eta, horien ordez, Probintzia-Diputazíoak ezarri zituen. Nafarroan, 1841ean Espartero erregeordearekin negoziatutako "Hitzarturiko Legeak" indarrean jarraitu zuen.//5.1.2. Kontzertu Ekonomikoa Foru-Ogasuna deuseztaturik, 1877an Estatu zentrala bere kabuz zergak biltzen saiatu zen. Baina. Informazio horri buruzko estatistikarik zein daturik ez zeukan, eta emaitza oso txarra izan zen. Horrela, 187Ban gobernuak, 1878ko otsailaren 28ko Dekretua eman zuen. Lege honek euska| probintziei zerga-errejimen berezia eskaintzen zieten Kontzertu Ekonomikoak ezarri zituen. Hauen bidez, Estatuak euskal probintzia-diputazio berriekin behin-behineko akordioa bat sinatu zuen: probintzia bakoitzak aldian-aldian Estatuko Ogasunari eman beharreko kopurua. Kupo delakoa. Negoziatzen eta zehazten zuen; gainera. Zergen kudeaketa eta bilketa Diputazioen esku zegoen. Beraz, autonomia zeukaten zergak nola ezarri erabakitzeko. Diputazioan konpetentziak oso zehazturik ez zeudenez, erakunde horiek autonomia administratibo handia lortu zuten; eta sektore emankorren (industria, meatzaritza. Etab.) aldeko zerga-errejimena ezarriz, probintzien garapen ekonomikoa bultzatu zuten. Industrializazio prozesuari bultzada bat emanez. Bizkaiko índustria-oligarkiak Bilbokoa batez ereune horretatik aurrera foruen aldeko aldarrikapenak baztertu zituen. Zergaenejimen honek, aldiz, behe-mailako klaseak kaltetu zituen, oinarrizko produktuen gainean bereznkí ezarri zirelako (elikagaien, edarien, erregaien gainean); eta ondorioz, produktu horien prezioek gora egin zuten.//1886an lehenengo kupoaren epea (zortzi urterako adostua) bukatu egin zen, Hortik aurrera. Aldiz-aldiz bernkusia eta eguneratua izan zen (1887, 1894, 1906, 1925 urteetan). 1925eko Kontzertu Ekonomikoa 25 urterako pentsatua zegoen baina Bizkaia eta Gipuzkoarentzat 1937an Franco jeneralak aldarrikatutako "Decreto derogatorlo' batez moztu zuen. Arabak, aldiz -Francoren altxamenduaren alde egin zuelako-, 1952an berritu zuen eta aurrerago 1977an. Nafarroak bere 'Hitzarturiko Legea" zuenez eta Francoren alde egon zenez, 1927an. 1941ean eta 19693n benistu zuen bere Kontzertu Ekonomikoa. Sistema demokratikoa ezarri zenean. Gipuzkoa eta Bizkaiko ForuDiputazioek Kontzertu Ekonomikoak berrezartzeko aldarrikapena egin zuten; eta 1981ean. 'Gemikako Estatutua" onetsi zenean, Kontzertu Ekonomikoak berrezarri ziren.//Kontzertu Ekonomikoaren ondorioak 1. Euskal probintziek autogobernu ekonomiko eta administratiboa berreskuratu zuten. 2. Diputazioek botere handia lortu, inork ez baitzituen beren jarduera kontrolatzen. 3. Diputazio berriak oligarkiaren esku geratu ziren. 4. Hiru euskal lurraldeetan zerga-zama Espainiako beste probintzietan baino txikiago izan zen (% 50 gutxi gorabehera). 5. Industría-prozesua aurrera joan zen. 6. Euskal Díputazioek berezko baliabideak izan zituzten sektore emankorretan eta azpiegituretan inbaditzeko. 7. Estatuaren eta Lurralde Historikoen arteko tentsioa lasaituko da.
vasco con un tamaño de 8,83 KB