Kanten filosofia: ezagutza, etika, erlijioa eta Ilustrazioa

Kanten kritizismoa

Zer ezagut dezaket? Zer egin behar dut? Zer itxaron dezaket?

Immanuel Kantek lau galdera nagusi jorratu zituen bere filosofian: "Zer ezagut dezaket?", "Zer egin behar dut?", "Zer itxaron dezaket?" eta "Zer da gizakia?".

Lehenengo galderari erantzuteko, Kanten arabera, giza ezagutza fenomenoetan oinarritzen da, hau da, esperientzian eta arrazoimenean. Metafisikaren gaiak, hala nola Arima, Mundua eta Jainkoa, ezagutzatik kanpo geratzen dira. Kantek arrazionalismoa eta enpirismoa uztartu zituen, benetako ezagutza esperientzia eta arrazoimenaren arteko elkarrekintzan datzala baieztatuz.

Bigarren galdera, etika jorratzen du. Kantek askatasuna postulatu zuen etika arrazional bat eraikitzeko. Bere etika formala, a priorizkoa, autonomoa eta unibertsala da, inperatibo kategorikoan oinarrituta.

Hirugarren galderari dagokionez, Kantek erlijio naturalaren alde egin zuen, erlijio errebelatuaren aurka. Bere ustez, erlijioa arrazoiarekin bateragarria izan behar da.

Enpirismoa: Locke-rengandik Hume-renganaino

Enpirismoa, XVII. eta XVIII. mendeetan Ingalaterran garatutako korronte filosofikoak, bi arlo nagusi jorratu zituen: epistemologia eta politika.

Epistemologian, enpirismoak zentzumen-datuak ezagutzaren iturri nagusitzat hartzen ditu. Hala ere, arrazoimenak ere badu berebiziko garrantzia ezagutza prozesuan.

Enpirismoaren tesi nagusiak

1. Esperientzia da ezagutzaren iturria.
2. Ez dago jatorrizko ideiarik (tabula rasa).
3. Esperientzia da giza adimenaren muga.
4. Arrazoia arrazoi kritikoa da.

Politikan, John Lockek enpirismoaren printzipioak aplikatu zituen botere banaketa, berdintasuna, askatasuna eta tolerantzia bezalako ideiak defendatzeko.

Ilustrazioaren ezaugarri nagusiak

Ilustrazioa arrazoia, natura, askatasuna, aurrerapena eta tolerantzia erlijiosoa bezalako balioetan oinarritutako mugimendu intelektual eta kulturala izan zen.

• Arrazoia: enpirikoa, kritikoa eta autonomoa.
• Natura: ezagutzaren iturri nagusia.
• Askatasuna: pentsatzeko eta adierazteko eskubidea.
• Aurrerapena: gizadiaren hobekuntza.
• Tolerantzia erlijiosoa: erlijio naturala.

Kant eta Ilustrazioa: arrazoimenaren erabilera publikoa eta pribatua

Kantek arrazoimenaren bi erabilera bereizi zituen: publikoa eta pribatua. Erabilera publikoan, askatasunez pentsatu eta eztabaidatu behar da. Erabilera pribatuan, berriz, legeak eta aginduak bete behar dira.

Kanten ustez, askatasuna eta aurrerapena uztartzeko, beharrezkoa da arrazoimenaren bi erabilera orekatzea. "Ausartu zaitez pentsatzera, baina obeditu" izan zen bere leloa.