Kanten Filosofia: Ezagutza, Etika eta Askatasuna

Immanuel Kanten Filosofia: Ezagutza, Etika eta Askatasuna

Immanuel Kanten filosofia bi fase erabakigarritan banatzen da: aurrekritikoa eta kritikoa. "Aro kritikoa" deritzona Kanten eta Humeren pentsamenduaren arteko topaketarekin hasten da. Aldi hori ezinbestekoa da, hemen urruntzen baita Kant bere garaian nagusi zen arrazionalismo dogmatikotik, bere sistema filosofikoari, kritizismoari edo idealismo transzendentalari forma emateko. Sistema honek arrazionalismoaren eta enpirismoaren jarrera itxuraz kontrajarriak adiskidetu nahi ditu, bi ikuspegien balioa nabarmenduz eta haien arteko antagonismoa gaindituz. Kanten pentsamoldea bi korronte hauen muga estuetatik haratago doa, esperientzia gure ezagutzen abiapuntua den arren, faktore determinatzaile bakarra ez dela onartzean. Kantek argudiatzen du giza gogamenaren eduki batzuk unibertsalak eta esperientziaren aurrekoak direla, nahiz eta horri aplikatu behar zaizkion ulertzeko. Ikuskera konplexu horrek ondorio hau dakar: Metafisikak, bere nahiak gorabehera, ezin du egiazko zientzia baten estatusa lortu irizpide kantiarren arabera. Beraz, Kantek inflexio-puntu bat markatzen du filosofiaren historian, arrazoiaren eta esperientziaren arteko erlazioa birdefinitzean, ikuspegi epistemologiko eta ontologiko berri baterako oinarriak ezarriz.

Kanten Lau Galdera Filosofiko Nagusiak

Immanuel Kanten ustez, filosofiak berebiziko garrantzia duen enpresa intelektuala irudikatzen du, giza esperientzia eta horrek unibertsoan duen ulermen eta esanahi bilaketa definitzen duten funtsezko lau galdera esploratu eta erantzutera bideratua:

• Zer ezagutu dezaket?
• Zer egin behar dut?
• Zer espero dezaket?
• Zer da gizakia?

Ezagutzaren Mugak eta Giza Adimena

Lehen galdera, ezagutzari dagokiona, epistemologiaren sakonean murgiltzen da, giza adimenaren mugak eta izaera bera arakatuz. Kantek sentsibilitatea, adimena eta arrazoimena bereizten ditu, giza gogamenak mundua pasiboki hautemateaz gain, sortzetikoak eta unibertsalak diren a priori kontzeptuen bidez aktiboki antolatzen duela nabarmenduz.

Etikaren Oinarria: Nahimenaren Autonomia

Bigarren galdera etikoa moraltasunaren eta giza ekintzaren eremuan sartzen da. Kantek dio etikaren oinarria nahimenaren autonomian datzala, hau da, norbanakoak bere ekintzak moralki legeztatzeko duen gaitasunean, kanpoko eraginen mende egon gabe.

Itxaropena, Erlijio Arrazionala eta Deismoa

Hirugarren galdera itxaropenekin lotuta dago, eta transzendentalaren eta erlijiosoaren esparruari heltzen dio. Kantek dio erlijio arrazionala, deismoa bezala, etikarekin bateragarria dela, giza existentziaren azken esanahia eta jainkoarekiko harremana ulertzeko esparru kontzeptuala ematen baitu, dogma edo errebelazio supernaturalen menpe egon gabe.

Autonomia Morala eta Legezkotasuna

Kanten arabera, etikak nahimenaren autonomian du oinarria, non arrazoimena gai den bere buruari lege moralak ezartzeko, natura edo jainkotasuna bezalako kanpoko eraginen menpe egon gabe. Autonomia horrek esan nahi du subjektuak bere ekintza bideratu behar duela, eta bere arrazoia norberarena ez den beste ezein autoritateren mende jarri behar duela. Kantek dio lege morala autonomia horretatik sortzen dela, eta kanpoko ezein eragilek ezin duela norbanakoaren gaineko autoritate moralik ezarri. "Caesar non est supra grammaticos" esaldia erabiltzen du, enperadoreak ere gramatika menperatzen ez duela adierazteko, inork agindu moralik ezarri ezin duen bezala. Autonomia moral horrek bereizi egiten ditu legezko betebeharrak eragindako ekintzak eta moraltasunak bultzatutakoak, eta hori funtsezko bereizketa da Kanten filosofian. Horrela, agindu morala autonomo gisa ulertzen da, norberaren nahimen arrazionaletik eratorria, eta hori betetzeak legezkotasun hutsaren eta benetako moraltasunaren arteko ezberdintasuna ezartzen du.

Arrazoimenaren Erabilera Publikoa eta Pribatua

Bere lan filosofikoan, Immanuel Kantek arrazoimenaren erabilera publikoaren eta pribatuaren arteko bereizketa konplexu eta erabakigarria egiten du, etikari eta askatasunari buruzko bere ikuskeran sakonki eragiten duen bereizketa. Kantek argudiatzen du arrazoimenaren erabilera publikoak beti askea eta mugarik gabea izan behar duela, eta, horrela, eremu publikoaren eremuan ideiak trukatzeko eta eztabaida irekia izateko aukera eman behar duela. Bestalde, arrazoimenaren erabilera pribatua gizartean bete ditzakegun funtzio eta rol espezifikoek mugatzen dute askotan, hala nola militarrek, funtzionario publikoek, herritarrek eta lider erlijiosoek. Muga horiek gorabehera, Kantek dio Ilustrazioa loratu egin daitekeela, baldin eta espazio publikoan adierazpen-askatasuna babesten bada. Bereizketa horrek kritika eta eztabaida biziak izan ditu mendeetan zehar, erakundeen babesa norbanakoen eskubideekin eta pentsamendu-askatasunarekin nola orekatu behar den galdetzen baitu. Azken finean, Kantek erronka bota die bere garaikideei eta etorkizuneko belaunaldiei, autonomia eta pentsamendu-aniztasuna mugatu gabe aurrerapen intelektuala eta soziala sustatzeko moduari buruz hausnartzeko.