José Ortega y Gasset: Filosofiaren Eboluzioa eta Gakoak

José Ortega y Gasset filosofo espainiarraren pentsamenduak hiru epe nagusi izan zituen, bere bilakaera intelektuala eta gizartearekiko konpromisoa islatuz.

Ortega y Gasset: Pentsamenduaren Epeak

1. Objetibismoa (1902-1914)

Lehen epe hau giza arduran, masa eta elitearen arteko harremanean oinarritu zen. 1902an hasi zen, Ortega filosofian lizentziatu berria zenean eta Glosas izeneko artikulua argitaratu zuenean. 1914an amaitu zen, Meditaciones del Quijote liburuarekin.

Ortegaren ustez, bi joerek urruntzen zuten Espainia Europatik: benetako pentsamendua landu beharrean, soilik "literatura" ematen zen, eta garrantzirik gabeko "galletak" argudiatzen zirela uste zuen. Hauek konpontzeko proposatu zuen objetibismoa, hau da, Espainia europeizatu honen arazorik larriena bere atzerapen zientifikoa baitzen.

Zientzia intelektualtasunaren emaitza da, objetibismoaren oinarria, eta gaitasun batzuk lantzea ezinbestekoa zela adierazi zuen:

• Zehaztasuna eta metodoa
• Jarrera kritikoa
• Arrazionalismoa

Horrela, Espainiaren subjektibismoa sendotuko litzatekeela uste zuen. Ortegak Marburgoko irakasleen bidea egin zuen, ezagutzaren oinarri sendoak bilatuz, honen prozesua azaldu ahal izateko. Neokantianoen eraginez, oinarrizkoena izango da gauzetara berez joatea (ir a las cosas mismas). Gauzak dira, eta ez ditugun hipotesiak, ezagutzaren prozesuan azken hitza dutenak, gure gaitasuna landuz.

Masak osotasuna izaterari uzten dionean, eta gizabanako bezala inbidiatzen dugunean, gizartea suntsitzen da. Gizarteek estatuak sortzen dituzte hobeto bizitzeko. Nazio bat nahiko indartsua izan dadin, beharrezkoa da hautatutako talde batek masa handi hori gidatzea. Gizartean gizabanako bereziak inposatzen dira. Taldeak elitea jarraituko du, masa honek beti hobetzeko gogoa mantenduz. "Benetako iraultza heziketaren ondorioa da".

Garaiko demokraziaren kontra egon zen, eta bere ikuspuntutik, herriak gobernariak izatea izan beharko litzateke, hauetan benetan parte hartu gabe. Honen metodo filosofikoa "setio filosofikoa" izendatua izan zen, uste baitzuen pentsamenduaren gunera heldu ahal izateko orokortasunetik zehaztasunerako bidea egin behar zela.

2. Zirkunstantzialismoa (1914)

Ortegak argitaratu zuen: "Ni naiz ni eta nire zirkunstantzia, eta hau ez badut salbatzen, ez dut nire burua salbatuko". Honekin adierazi zuen gure bizitzan elementu, pertsona edo egoera askok eragina dutela, gure egoera moldatuz. Honela, guregandik urrunduz, esango du filosofiak berak ere bere zirkunstantziak dituela, hau da, mendebaldeko bi zirkunstantzia garrantzitsuenak filosofia grekoa eta judeokristautasuna direla adieraziko du.

3. Perspektibismoa (1914-1923)

Perspektibismoak garrantzi handia zuen Ortegarentzat, azpimarratzen baitu ikusmira pertsonalaren garrantzia. Zirkunstantziak ere garrantzia izango du ("naizen naizenean datza").

Salbatu aditzak zentzu ezberdinak hartzen ditu: horrela, Platonen zirkunstantzia gainditu beharra dago; San Agustinen, berriz, kontserbatu izan daiteke. Argi dago Platon eta kristautasunari egiten dien erreferentzia ez dela kasualitatea.

Perspektibaren kasuan, esan dezakegu gizabanakoaren ikuspuntua dela errealitate guztiaren osagarri oinarrizkoena. Beraz, perspektibismoak ikusmira ezberdinen pluraltasuna defendatzen du errealitatea interpretatzerakoan. Irudi absolutua soilik lortzen da ikusmira guztiak elkartuak izaterakoan, pieza ezberdinez osatua.

Irudi bakoitzak errealitatearen zati zehatz bat irudikatzen du. Egia pixkanaka lortuko da, ikuspegi bakoitzak emandako zatia ordenatu arte. Garrantzitsua da adieraztea ikuspegi guztiek balio berdina dutela, baina zenbat eta harreman handiago izan ikuspegiek, orduan eta balio handiagokoak izango dira.

Ortegaren ustez, bakoitza fidela izan behar da bere ikuspuntuari, eta iritziak balio handikoak dira, nahiz eta nirekiko ezberdinak izan. Bestearen autonomiak nirea osatzen du; tolerantzia da elkarbizitzaren balio oinarrizkoa. Hala ere, Ortegak aurre egin...