Joera atzizkia

TESTU AZTERKETA: zuberera

1.Fonetika-fonologiako Berezitasunak:

1.1.Bokalak, diptongoak eta hiatoak

1.1.1.Seigarren bokala: ü

1.1.2.Bokal alternantzia

§u/i  txandakatzea

§i-ü > ü-ü eta ü-i > ü-ü Asimilazioz

§o/u  (sudurkari baten aurrean)

1.1.3.Bokal elkarketa (batzuetan hiatoa Ahoskatu beharrean goranzko diptongoak sortzen dituzte)

§e + a  > ia   

§o + a   > ua   

§u  + a   > ia    

§u  +  e   > ie   

1.1.4.Diptongo aldaketak

§au  >  ai   

§ai   >  Ei    

§oi   >   Ui   

1.1.5.Diptongo murrizketak

§ai  >  i     

§ai  >  e     

§au  >  ü     

1.1.6.Beste fenomeno batzuk

§Erderaz –on eta –ion amaiera duten Hitzek u eman dute.

1.2.Kontsonanteak

1.2.1.Aspirazioa (/h/ fonema)

§Hitz hasieran:

§Bokal artean:

§Sonanteen ondoren:

§Herskari ahoskabeen ondoren:

1.2.2.Bustidurak

1.2.3.J-ren ahoskera berezia dx hotsaren Antzera:

1.2.4.DardarkariakBokalarteko /r/ Leuna galdu egiten da:

§r > l txandakatzea

1.2.5.Herskariak:

§Sudurkari edo albokari baten Ostean ahoskabea gorde egiten da, ahostun egin barik:

§Beste Euskalkietan ahostun direnak ahoskabe zuberotarrean:

1.2.6.M/b alternantzia:

1.2.7.B/m alternantzia:

1.2.8.Azentua: Beste euskakiek baino Azentu indartsuagoa dauka zuberotarrak. Paroxitonoa da askotan,  hau da, azken aurreko silaba da azentuduna.

2.Morfologiako Berezitasunak

2.1.Deklinabidea

2.1.1.Nor eta Nork pluraleko kasuak ondo Bereizten dira:

2.1.2.Datibo (Nori) pluralean –er Atzizkia

2.1.3.Soziatibo (Norekin) kasuan –ekin Atzizkiaren ordez ager daitezke –eki:

2.1.4.Destinatiboa (norentzat) egiteko Beste euskalkietako –entzat atzizkia erabili ordez –entako erabiltzen da

2.1.5.Prolatiboa (nortzat) Destinatiboaren bidez egiten dute, hau da, -entako atzizkiaren bidez

2.1.6.Ablatiboaren (nondik) atzizkiak –rik eta –tik dira

2.1.7.Non singularrean mugatzailea Galtzeko joera dago zubereraz:

2.1.8.Adlatibo (Nora) kasuan

§–(a)la(t) atzizkia:

§-rat atzizkia:

2.1.9.Norabidea adierazteko ohikoa da –rat / -ri buruz egitura

2.1.10.Bizidunak deklinatzeko bi modu Daude:

§bizigabeak bezala deklinatzea

§noren bait(h)an egitura erabiltzea

2.2.Aditza

2.2.1.Etorkizuneko formak aditz partizipioari –en  erantsiz lortzen dira:

2.2.2.Egitura berezia ahal izan Aditzarekin:

§Beste aditza aspektu burutugabean:

§Ezekoan ez da ezin erabiltzen:

2.2.3.Aditzaren partizipioa –n-z Amaitzen denean, aspektu burutugabean –iten forma agertzen da:

2.2.4.Ahalera egiteko –iro- erroa Erabiltzen da

2.2.5.Ahalera, subjuntiboa eta agintera Egiteko aditz oina erabiltzen da

2.2.6.Zukako alokutiboa:

2.3.Atzizkiak eta aurrizkiak

2.3.1.Aurrizkiak: arra-, ber-

2.3.2.Atzizkiak Txikagarriak (-ot/-xkot/-ñi), femeninoa (-sa), -tarzün, -kal…

2.3.3.Partizipioei –rik atzizkia Eransten zaie

3.Joskerako Berezitasunak

3.1

Aditz izenaren osagarri zuzena

NOR kasuan Jarri beharrean NOREN kasuan jartzen dute:

3.2.Hitzen ordenak askatasun handiagoa du Hegoaldean baino

3.3.Datiboaren komuztadura falta da

3.4.Bai/ez galderetan –a partikula Itsasten zaio aditz laguntzaileari

3.5.Perpaus txertatuak:

§Kausazkoak egiteko menderagailu Erabiliena bai-/beit- da

§Erlatiboak: partizipio burutu Soilaz egindako erlatiboak.