Izarrak, Nebulosak eta Unibertsoaren Jatorria: Big Bang Teoria

Izarren Sorkuntza eta Funtzionamendua

Izarrak hidrogeno gasaren masa-kontzentrazio handien ondorioz sortzen dira. Grabitate-indarrek gero eta gehiago elkartzen dituzte hidrogeno-molekulak. Materia-metaketaren barruan tenperatura igotzen da.

Tenperatura altuetan, fusio-erreakzio nuklearra gertatzen da. Ondorioz, energia kantitate handiak askatzen dira argi eta bero moduan. Gas-masa izugarri hauek esferikoak dira. Fusio-erreakzio nuklearrak gertatzeko tenperatura eta presio baldintza egokiak behar dira izarren barnealdean.

Izarretan, deuterioak eta tritioak (hidrogeno isotopoak) elkarrekin erreakzionatzen dute, helio nukleoak sortuz. Erreakzio hori milioika graduko tenperaturan gertatzen da, energia kantitate handia askatuz. Beroa izarren barrualdetik azalerantz hedatzen da.

Izarren Kolorea eta Tenperatura

Tenperaturak izarren kolorea determinatzen du:

• Tenperatura altua: Urdina (izar masiboagoak edo beroagoak).
• Tenperatura baxua: Gorria (izar ez hain masiboak edo hotzagoak).

Izarren Biziaren Zikloa

Erreakzio nuklearrak izarretako hidrogenoa kontsumitzen du pixkanaka. Honen ondorioz, izarren tenperatura eta kolorea aldatu egiten dira denborarekin.

Oharra: Izarren sailkapen espektralak (O, B, A, F, G, K, M) batez ere tenperaturarekin lotzen dira (O beroenak, M hotzenak), ez zuzenean adinarekin modu sinplean.

Izarren Amaiera

Izarraren azken fasean, erregaia agortzen hasten da. Izarrak helioa kontsumitzen hasten denean, handitu eta erraldoi gorri bihur daiteke. Helioa agortzean, izarra itzaltzen hasten da.

• Eguzkiaren antzeko edo masa txikiagoko izarrak nano zuri bihurtzen dira, eta pixkanaka hoztuz, teorikoki, nano beltz bilakatuko lirateke.
• Eguzkia baino askoz masiboagoak direnak, berriz, supernoba leherketa baten bidez amai daitezke, neutroi-izar edo zulo beltz bat utziz.

Nebulosak

Nebulosak hidrogenoz eta helioz osatutako gas eta hauts kosmikoaren hodei erraldoiak dira.

Nebulosa Motak

Hiru nebulosa mota nagusi daude:

• Xurgapen-nebulosak: Ez dute argirik igortzen, baina atzean duten argia blokeatzen dutenez, haien soslai iluna ikus dezakegu.
• Islapen-nebulosak: Hauek ere ez dute berezko argirik igortzen, baina gertuko izarren argia islatzen dute, sarritan urdinxka agertuz.
• Igorpen-nebulosak: Barrualdean dituzten izar gazte eta beroen erradiazio ultramoreak ionizatzen ditu, eta horren ondorioz, argi propioa igortzen dute, askotan gorrixka edo arrosa kolorekoa.

Teoria Nebularra

Immanuel Kant filosofo alemanak eta Pierre-Simon Laplace matematikari eta astronomo frantziarrak XVIII. mendean proposatutako teoria da. Teoria honen arabera, Eguzki Sistema nebulosa handi batetik sortu zen.

Big Bang Teoria

Teoria honen arabera, hasieran unibertsoko materia eta energia guztia oso puntu txiki eta dentso batean kontzentratuta zegoen. Puntu honek eztanda egin zuen (Big Bang), partikula subatomikoak sortuz eta espazioa hedatzen hasiz norabide guztietara.

Unibertsoa hedatzen eta hozten hasi zen. Partikula subatomikoak elkartu eta atomo sinpleenak sortu ziren: lehenik hidrogenoa, eta gero helioa eta litioa bezalako elementu arinagoak.

Hedapen eta hozte prozesuan, grabitatearen eraginez, hidrogeno eta helio atomoak kondentsatzen hasi ziren, lehenengo izarrak eta galaxiak sortuz. Haietan mota guztietako astroak eratu ziren.

Gaur egun, unibertsoa oraindik hedatzen eta hozten ari dela behatzen dugu.

Unibertsoaren Etorkizuna

Unibertsoaren etorkizuna bere masa osoaren eta grabitate-indarren arteko orekaren araberakoa izango da.

Unibertsoaren masa osoa nahikoa handia bada (dentsitate kritikoa gainditzen badu), bere osagaien arteko grabitate-indarrak hedapena geldiaraziko du. Ondorioz, unibertsoa uzkurtzen hasiko litzateke Big Crunch izeneko kolapso batean, agian "superatomo" berri bat osatuz. Hau unibertso itxiaren eredua litzateke.

Unibertso itxiaren ereduak bi aukera nagusi planteatzen ditu:

• Big Crunch baten ondoren, beste Big Bang bat gertatzea (unibertso ziklikoa).
• Big Crunch baten ondoren Big Bang berririk ez gertatzea eta unibertsoa desagertzea edo egoera egonkor batean geratzea.

Oharra: Gaur egungo behaketek unibertsoaren hedapena azeleratzen ari dela iradokitzen dute, unibertso ireki edo lau baten eredua babestuz, Big Crunch-aren aukera urrunduz.