Izaki Bizidunen Antolaketa Mailak: Zelulak eta Biomolekulak

Atal honetan izaki bizidunen antolaketa mailak aztertuko ditugu, zelula prokarioto eta eukariotoetatik hasi eta aparatu eta sistemetaraino.

Zelula Mota Nagusiak

• Zelula prokariotoa: Material genetikoa zitoplasman sakabanaturik du.
• Zelula eukariotoa: Material genetikoa mintz baten barruan kokatzen da zitoplasman (nukleoa).

Antolaketa Maila Biotikoak eta Abiotikoak

• Antolaketa maila biotikoa: Izaki bizidunei dagozkien antolaketa mailak dira.
• Biomolekula inorganikoak: Materia bizigabean zein materia bizian dauden biomolekulak dira.

Teoria Zelularra

Teoria zelularrak dio zelula dela izaki bizidunen:

• Jatorrizko unitatea: Zelula guztiak aurreko beste batzuetatik sortzen dira.
• Unitate morfologikoa: Izaki bizidun guztiak zelula batez edo zelula askoz osatuta daude.
• Unitate fisiologikoa: Zelulak bizi-funtzioak betetzen dituzte.
• Unitate genetikoa: Zelula guztiek dute bere ezaugarriak agintzen dituen material genetikoa, eta zelula amatik zelula kumeetara igarotzen da.

Bioelementuak eta Ingurune Abiotikoa

• Bioelementuak: Organismo bizidunetan aurkitzen diren elementu kimikoak dira, bizitza mantentzeko funtsezkoak direnak.
• Abiotikoa: Bizidunik gabeko ingurune naturalaren osagaiak dira, hala nola ura, airea, eguzki-argia, lurzorua eta tenperatura, eta bizidunen biziraupenean eragin zuzena dute.
• Bioelementua: Organismo bizidunen osagai kimikoak dira, hala nola karbonoa, hidrogenoa, oxigenoa eta nitrogenoa, eta bizitza mantentzeko beharrezko egitura eta prozesuak osatzen dituzte.

Odol Ehuna

Odol ehuna zelularteko substantzia likidoz osatuta dago.

• Plasma: Likido gardena, proteinak eta gatzez osatua.
• Zelulak:
  • Globulu gorriak (eritrozitoak): Oxigenoa eta karbono dioxidoa garraiatzen dituzte.
  • Globulu zuriak (leukozitoak): Babes funtzioa dute.
  • Plaketak: Zauriak ixtea eragiten dute.

Funtzio nagusia substantziak gorputzean zehar garraiatzea da.

Antolaketa Mailak: Adibideak

• Atomoa: Bioelementu bat da, adibidez, karbonoa edo oxigenoa.
• Molekula: Biomolekulak, adibidez, ura (H2O) edo CO2.
• Organuluak: Adibidez, mitokondria edo bakuoloa.

Antolaketa-maila Abiotikoaren Adibideak

• Mitokondria (Organulua)
• Karbonoa (Bioelementua)
• Ura (Biomolekula)
• Oxigenoa (Bioelementua)
• Bakuoloa (Organulua)
• Karbohidratoa (Biomolekula)

Antolaketa-maila Biotikoaren Adibideak

• Kondrozitoa (Zelula)
• Birika (Organua)
• Digestio-aparatua (Sistema/aparatua)
• Gibela (Organua)
• Hezur-sistema (Sistema/aparatua)
• Neurona (Zelula)
• Ehun-konektiboa (Ehuna)

Bioelementu, Biomolekula, Organulu, Zelula, Ehun, Organo eta Aparatu/Sistema Adibideak

• Bioelementuak: Karbonoa (C), Oxigenoa (O), Hidrogenoa (H), Nitrogenoa (N)
• Biomolekulak: Ura, gatz mineralak, karbohidratoak, lipidoak, proteinak, azido nukleikoak
• Organuluak: Bakuoloa, mitokondria, zentrioloa, lisosoma, Golgiren aparatua, erretikulu endoplasmatikoa, erribosoma
• Zelulak: Neurona, kondrozitoa, adipozitoa, osteozitoa, miozitoa, glia zelula, globulu gorria (eritrozitoa), globulu zuria (leukozitoa), plaketa
• Ehunak: Epitelio-ehuna, ehun konektiboa, ehun konjuntiboa, gantz-ehuna, nerbio-ehuna, hezur-ehuna, odol-ehuna, kartilago-ehuna, muskulu-ehuna
• Organoak: Garuna, birika, gibela, pankrea, hezurra, muskulua, obulutegia, timoa, barrabilak
• Aparatu edo sistemak: Digestio-aparatua, arnas-aparatua, zirkulazio-aparatua, iraitz-aparatua, nerbio-sistema, sistema endokrinoa, hezur-sistema, gihar-sistema, emakumezkoen ugal-aparatua, gizonezkoen ugal-aparatua