Inperialismoa (1880-1914): Kausak, Garapena eta Ondorioak

Inperialismoa (1880-1914)

Inperialismoaren faktoreak

Faktore ekonomikoak

• Merkatu berriak: monopolioak ezartzeko aukera.
• Lehengai merkeak: metropolien industriarako baliabideak lortzea.
• Inbertsio errentagarriak: kapital soberakinak azpiegituretan (trenbideak, portuak...) inbertitzeko aukera.
• Eskulan merkea: ekoizpen-kostuak murrizteko.

Faktore demografikoak

• Europako presio demografikoa arintzea, biztanleriaren soberakina kolonietara bideratuz.
• Metropolietako langabezia murriztea.

Faktore politikoak

• Nazioarteko prestigioa: inperio kolonial bat izateak potentzia handi bihurtzen zuen herrialde bat, nazionalismoen gorakadak bultzatuta.
• Balio geopolitiko eta estrategikoa: merkataritza-bideak kontrolatzea eta base militarrak ezartzea.

Faktore ideologikoak

• Jakintza-min zientifikoa: lurralde ezezagunak esploratzeko espedizio zientifikoak eta geografikoak antolatzea.
• Kristautasuna zabaltzea: misiolarien lana, erlijioa eta mendebaldeko balioak hedatzeko.
• Europaren paternalismoa: arraza zuriaren nagusitasunaren ustea, "zama" gisa hartzen zutena beste herriak zibilizatzeko.

Inperialismoaren gauzatzea

Menderatze motak

• Koloniak: metropoliaren kontrol politiko eta administratiboaren menpe zeuden erabat.
• Populatzeko dominioak: biztanleria indigena urria zuten lurraldeak, metropoliko gehiegizko populazioa hartzeko erabiliak (adibidez, Australia edo Kanada).
• Protektoratuak: metropoliak kanpo-politikaren eta interes ekonomiko nagusien kontrola hartzen zuen, baina barne-politika bertako botereen esku uzten zen formalki.
• Kontzesioak: estatu batek beste bati lurralde estrategiko baten kontrola uzten zion denbora mugatu baterako, merkataritza-jarduerak burutzeko (adibidez, Hong Kong).

Garapena

Afrika

• Egitura tribalak ziren nagusi.
• Kudeaketa nagusia zuzeneko kolonizazioa izan zen.
• Ekonomia metropolien interesen arabera antolatu zen.
• Kontinentearen banaketa 1885eko Berlingo Konferentzian erabaki zen.

Asia

• Estatu-egitura eta zibilizazio garrantzitsuak zituzten.
• Kontzesioak eta protektoratuak izan ziren nagusi.
• Txina: potentzien arteko eragin-eremuetan banatu zen.
• India: bertako boterea agintaritza britainiarraren menpe zegoen.

Ozeania

• Populatzeko dominio gisa erabili ziren nagusiki.
• Bertako egitura ahulen eta populazio txikiaren ondorioz, kolonizazioa azkarra izan zen.

Inperialismoaren ondorioak

Metropoliarentzat

• Ekonomikoak: eskulan merkea, inbertsio-aukerak, eta nekazaritza-sailen zein meatzeen ustiapenetik etorritako irabazi handiak.
• Politikoak: nazioarteko prestigioa handitu, aberriaren sentimendua indartu eta, aldi berean, inperio kolonialen arteko gatazkak Europara ekarri zituen, Lehen Mundu Gerraren aurrekari bihurtuz.
• Kulturalak: metropoliko kultura (hizkuntzak, erlijioa, ohiturak) mundu osora zabaldu zen.

Kolonientzat

• Ekonomian:
  • Ekonomia osoa metropoliaren zerbitzura jarri zen.
  • Barne-produkzioa ahuldu zen, produktu industrialen sarreraren ondorioz.
  • Merkataritza mugatuta zegoen, metropoliaren monopolioaren pean.
  • Gutxieneko azpiegiturak eraiki ziren, baina betiere metropolien interesen arabera.
  • Lehengaiak esportatzera eta metropoliaren manufakturak erostera behartuta zeuden.
• Politikan:
  • Muga artifizialak ezarri ziren, etniak edo nazioak kontuan hartu gabe, etorkizuneko gatazken hazia ereinez.
  • Bertako egitura sozial eta politiko tradizionalak desegin ziren.
  • Metropoliak tribu batzuk besteen gainetik gailentzea bultzatu zuen, "divide et impera" estrategia erabiliz.
• Gizartean:
  • Gizarte tradizionala eraldatu zen.
  • Indigenak bigarren mailako herritar bihurtu ziren, askotan basatitzat joak.
• Demografian:
  • Osasun-baldintzak (txertoak, higienea) hobetu ziren eta, horren ondorioz, biztanleriak nabarmen egin zuen gora, baliabideen eta elikagaien arteko desorekak sortuz.
• Kulturan:
  • Metropoliaren erlijioa, kultura eta hizkuntzak inposatu ziren, bertakoak gutxietsiz. Batzuetan, sinkretismo kulturala gertatu zen.